VI. Zasoby wodne Polski. Sieć rzeczna.

• Zasoby wodne Polski

  • ubogie zasoby wodne, na jednego mieszkańca przypada 1.7 tys. m³ wody na rok (a w Europie ta średnia wartość 4,6 tys. m³ na rok
• Zasoby wodne Polski

  • rozmieszczone nierównomiernie
  • duża zamienność sezonowa (wynika z różnej ilości opadów atmosferycznych w kolejnych porach roku)
  • nadmiar opadów atmosferycznych - powodzie
  • coraz częściej zdarzają się niedobory wody - susze

  
  

  • regionalne zróżnicowanie - odmienność warunków przyrodniczych (np. klimatu, budowy geologicznej, ukształtowanie powierzchni, pokrycie terenu)
• Co to jest bilans wodny Polski?


  • Liczbowe zestawienie przychodu, rozchodu wody i retencji wody w przeciętnym roku hydrologicznym (1.11-31.10)
  • Przychody (192 mld m³): 187 mld m³ z opadów atmosferycznych (97,4%), 5 mld m³ z rzek z zagranicy (2,6%)
  • Rozchody (192 mld m³): 134 mld m³ z parowania i zużycia gospodarczego (69,8%), 58 mld m³ ze spływów powierzchniowych i odpływów podziemnych (30,2%)
  • retencja (113 mld m³): 37 mld m³ z retencji powierzchniowych i glebowych (32,7%), 76 mld m³ z retencji gruntowej (67,3%)
• Retencja wody

  To okresowa zdolność do gromadzenia i przetrzymywanie zasobów wodnych np. przez rośliny, w glebie, w zbiornikach wodnych
• Jakie są główne przyczyny przyrodnicze deficytu wody w Polsce?

  • niewielkie roczne sumy opadów atmosferycznych
  • mała przewidywalność opadów- ścieranie się kontynentalnych i oceanicznych mas powietrza
  • względne duże parowanie na większości obszarów
  • częste występowanie bezśnieżnych zim -> wiosenne roztopy, nie zasilają wód powierzchniowych i podziemnych, uszczuplenie zasobów wodnych w okresie wegetacyjnym
• Ile m³ wody przypada na jednego mieszkańca w Polsce rocznie?


  1,7 tys. m³
• Czynniki antropogeniczne wpływające na niedobory wody


  • nadmierne i nieracjonalne eksploatowanie zasobów wodnych (znikoma infrastruktura małej retencji)
  • magazynowanie zbyt małej ilości wody w zbiornikach retencyjnych w czasie jej nadwyżek
  • osuszanie terenów podmokłych
  • zanieczyszczanie wód powierzchniowych i podziemnych
  • pokrywanie podłoża asfaltem, co przyczynia się do szybkiego spływ wody zamiast zatrzymania w gruncie
• Jakie są rodzaje suszy wyróżniane w hydrologii?

  Długotrwałe susze wpływają również na środowisko przyrodnicze (biosfera) -> trudny dostęp do wody (rośliny, zwierzęta żyjące w rzekach, jeziorach, na torowiskach, mokradłach); częstsze burze pyłowe i pożary lasów.

  • Susza atmosferyczna: brak opadów
  • Susza glebowa (rolnicza): wysychanie gleb, brak wody dla roślin
  • Susza hydrologiczna: zanikanie źródeł i wody w rzekach (-)
  • Susza hydrogeologiczna: zanik wód w warstwach wodonośnych
• Obszary zagrożone deficytem wody


  
  

  • dla rolnictwa np. Nizina Wielkopolska, Wyżyna Lubelska
  • dla przemysłu i gospodarki komunalnej (aglomeracje: górnośląskie, łódzka, krakowska, wrocławska)
• Konsekwencje gospodarcze i społeczne (straty w rolnictwie, hydroenergetyce, turystyce, gospodarce komunalnej)


  • wzrost cen (np. żywności, energii elektrycznej, usług turystycznych, usług wodno-kanalizacyjnych)
  • obniżenie poziomu życia mieszkańców
• Główne cechy sieci rzecznej

  • 99,81% - terytorium Polski leży w zlewisku Morza Bałtyckiego
  • Zlewisko Morza Czarnego -> dorzeczy Strwiąża, Orawy
  • Zalewisko Morza Północnego -> fragmenty dorzecza Łaby
• Zlewisko i dorzecze

  • Zlewisko to obszar, z którego wody spływają do jednego Morza -> niewielkie obszary na południu są odwadniane w kierunku M. Czarnego i Północnego
  • Dorzecze to obszar, z którego wody spływają do jednej rzeki. Zlewisko Morza Bałtyckiego tworzą dorzecza: Wisły, Odry, rzek pobrzeża Bałtyku, Pregoły i Niemna
• Jakie jest dorzecze największej rzeki w Polsce?

  Dorzecze Wisły;

  • 88% powierzchni kraju zajmują dorzecza Wisły i Odry (najdłuższych rzek)
  • asymetria - prawobrzeżne części mają ponad 2-krotnie większą powierzchnię niż część lewobrzeżna (przez nachylenie Polski z południowego wschodu w kierunku północno-zachodnim)
• Sieć i ustrój rzek

  Polska ma dobrze rozwiniętą sieć rzeczną z nisko położonymi działami wodnymi -> granica między dorzeczami lub zlewiskami

  Rzeki w Polsce charakteryzują się zmiennością pływów i stanów wód -> związane z zasilaniem

  
  

  Ustrój rzek jest określany jako deszczowo-śnieżnym.

  Kulminacje przepływów oraz wysokie stany wód pojawiają się wiosną (w wyniku topienia pokrywy śnieżnej) i latem (po intensywnych opadach deszczu)
• Powódź — wezbranie wody z brzegów i zalanie dolin rzecznych lub terenów p.p.m. Rodzaje powodzi:


  • opadowo-rozlewne (IV-XI) - przez ciągłe i długotrwałe opady
  • opadowo-nawalne (V-X) - przyczyną są gwałtowne letnie ulewy
  • roztopowe (XI-III) - przez szybkie topnienie pokrywy śnieżnej
  • zatorowo-lodowe (XII-III) - będące skutkiem spiętrzenia wody w wyniku powstania zatoru w czasie spływu lodu
  • zatorowo-śryżowe (XII-III) - wywołane spiętrzeniem wody przez śryż (kryształki lodu zbite w gąbczastą, nieprzezroczystą masę) powstają w rzekach, których woda ma temp. nieco niższą niż 0ºC
• Powódź — wezbranie wody z brzegów i zalanie dolin rzecznych lub terenów poniżej poziomu morza, powoduje znaczne straty materialne i zagrożenie dla ludzi. Rodzaje powodzi:


  • sztormowe (X-III; VII-VIII) - spowodowane silnymi wiatrami wiejącymi od morza
• Cechy powodzi

  • Najczęściej - powodzie opadowe rozlewne:
  • obejmują duże tereny, na obszarach górskich, wyżynnych
  • Tragiczne skutki powodzi w górach latem, kilka dni ciągłych opadów -> gwałtowna ulewa
  • Na nizinach, we wschodniej Polsce dominują wezbrania, których przyczyną jest szybkie topienie pokrywy śnieżnej
  • Powodzie będące następstwem spiętrzenia wody mają lokalny zasięg (zatorowo-lodowe, zatorowo-śryżowe)
• Jakie są skutki wysychania rzek?

  Unieruchomienie transportu śródlądowego
• Jakie są konsekwencje długotrwałego braku dostawy wody?


  Wzrost cen żywności i energii
• Jakie są różnice między rodzajami suszy?

  Susza atmosferyczna dotyczy opadów, a hydrologiczna poziomu wód
• Jakie są główne przyczyny zmienności sezonowej zasobów wody w Polsce?


  Różnice w opadach w ciągu roku
• Jakie są skutki dla ludności związane z niedoborem wody?


  Brak dostępu do wody pitnej i sanitarnej
• Jakie są główne dorzecza w Polsce?

  • Wisła: 172,5 tys. km²
  • Odra: 106 tys. km²
  • Stanowią 88% powierzchni Polski
• Jakie cechy mają dorzecza polskich rzek?

  • Znajdują się w zlewisku Bałtyku
  • Zasilają niemal wyłącznie terytorium Polski
  • Rzeki płyną z kierunku SE na NW
• Co oznacza asymetria dorzeczy w Polsce?


  Większość rzek, w tym Wisła i Odra, ma dorzecze prawe większe od lewego
• Jakie są główne wezbrania w polskich rzekach?

  • Wezbranie wiosenne (roztopowe)
  • Wezbranie letnie (opadowe)
• Co powoduje powodzie sztormowe w Polsce?


  Wtłoczenie wody morskiej do ujściowego odcinka rzeki
• Jakie obszary są najbardziej zagrożone powodziami w Polsce?

  • Obszary w bezpośrednim sąsiedztwie rzek
  • Nisko położone tereny