VIII. Środowisko przyrodnicze Morza Bałtyckiego

• Jakie jest pochodzenie współczesnego Morza Bałtyckiego?


  Współczesne Morze Bałtyckie powstało około 3000-4000 lat temu.
• Jakie etapy rozwoju Bałtyku wyróżniamy?

  Wyróżniamy Bałtyckie Jezioro Lodowe (słodkowodne) 12-10 tys. lat temu,

  Morze Yoldiowe (połączone z oceanem) 10-9 tys. lat temu,

  Jezioro Ancylusowe (słodkowodne) 9-8 tys. lat temu,

  Morze Litorynowe (poprzez cieśniny Duńskie łączenie z oceanem) 8-4 tys. lat temu,

  Morze Mya (obecnie)
• Jakie są główne cechy Morza Bałtyckiego?


  • Najmłodsze - po ustąpieniu lądolodu Skandynawskiego
  • Morze śródziemne wewnątrzkontynentalne,
  • Płytkie morze szelfowe (śródlądowe) w północnej części Europy.
  • Łączy się z Morzem Południowym poprzez wąskie Cieśniny Duńskie (m.in. Sund, Wielki Bełt, Mały Bełt, Kattegat, Skagerrak)
  • Powierzchnia 415 tys. km² (130% powierzchni Polski)
  • Jego zalewisko zajmuje 1,7 mln km² -> 17% powierzchni Europy
• Jakie są głębokości Morza Bałtyckiego?

  Średnia głębokość Bałtyku wynosi 52 m, jest to morze płytkie.

  • największa głębia (459 m) - Głębia Landsort w Basenie Gotlandzkim; w okolicy wybrzeża Polski -Głębia Gdańska (118 m)
• Cechy Morza Bałtyckiego

  • Urozmaicona rzeźba dna Morza Bałtyckiego
  • W jego obrębie wydziela się obszary o znacznych głębokościach - baseny lub głębie
  • obszary o głębokości mniejszej niż kilka metrów - ławica (np. Ławica Odrzańska)
  • Niewielkie pływy - w Zatoce Botnickiej ich wysokość nie przekracza 60 cm, a u Polskich wybrzeży dochodzi zaledwie do 5 cm
  • Niewielkie falowanie (przez małą głębokość) - średnia wysokość fal wynosi 2-4 m, a maksymalna sięga do 10-11 m
• Cechy urozmaiconej linii brzegowej Morza Bałtyckiego?

  • wyspy (największe: Zelandia, Gotlandia, Fionia, Sarema, Olandia)
  • zatoki (największe: Z. Botnicka, Z. Fińska, Z. Ryska)
  • zalewy (np. Wiślane)
  • półwyspy (np. Hel)
  • przez procesy endogeniczne, budująca i niszcząca działalność fal i prądów morskich -> ukształtowały różne typy wybrzeży.
  • południowe wybrzeża - płaskie i piaszczyste, niewielkie fragmenty zajmują klify, charakterystyczne dla tej części Bałtyku mierzeje
  • W Szwecji i Finlandii: wybrzeża szkierowe (szerowe) - pagórki oraz fierdowe (zalane doliny polodowcowe - obszar nizinny)
• Jakie są cechy zasolenia wód Bałtyku?


  Morze słonawe

  • średnie zasolenie powierzchniowe warstw wody - 7-8‰ (małe)
  • Najmniejsze zasolenie jest w Zatoce Botnickiej przez spływanie dużej ilości wód słodkich

  Przyczyny niskiego zasolenia:

  • Im dalej od M. Północnego (31-35‰) tym wody Bałtyku są mniej zasolone, utrudniona, słabsza wymiana wody -> ograniczony dostęp do wód słonych oceanicznych przez płytkie C. Duńskie
  • Niewielkie parowanie wód wynikające ze średnich temperatur
  • Dostarczanie dużych ilości słodkiej wody spływającej z rzek (250)
• Jakie są temperatury wód Bałtyku latem i zimą?

  Morze chłodne

  • Latem średnia temperatura 17-18°C w południowej części, a w północnym 13-14°C; a zimą północna część zamarza
  • Zamarza w Zatoce Pomorskiej w połowie stycznia, później w Zatoce Gdańskiej (znika w 2 połowie lutego i na początku marca)
  • Najdłużej utrzymuje się na Zalewy Wiślane

  Im dalej od Morza Północnego tym wody zimniejsze, ponieważ północny jest klimat kontynentalny, który przynosi niskie temperatury, a także na zachodzie płynie ciepły prąd morski.
• Ile i jakie państwa leżą nad Bałtykiem?

  9 państw: Polska, Niemcy, Dania, Szwecja, Finlandia, Rosja, Estonia, Łotwa, Litwa
• Jakie zwierzęta zaliczamy do fauny i flory Morza Bałtyckiego?

  Niewielka różnorodność biologiczna

  • glony (morsztyn)
  • zielenice, brunatnice, krasnorosty (rosną na dnie - w strefach przybrzeżnych max. 20 m) -> przez zmętnienie wody, mało nasłonecznione
  • małże, skorupiaki, jamochłony
  • ryby: śledzie, dorsze, szproty, flądry (słonowodne), leszcze, okonie (słodkowodne)
  • ssaki: szarytki morskie (foki szare), morświn
  • mewy, kaczki
• W jakich miesiącach występują zjawiska lodowe u wybrzeży Polski?

  W styczniu i lutym
• Jakie są główne problemy ochrony środowiska Bałtyku?


  • dodatni bilans wody - niskie wartości promieniowania przy dużym dopływie wody rzekami -> słabą wymianą wód z M. Północnym (całkowity czas wymiany 40-50 lat)
  • Stosunkowo niewielka pojemność
  • Gęstość zaludnienia (około 90 mln ludzi), duża liczba ludności zamieszkującą jego zalewisko
  • Wysoki poziom rozwoju przemysłu i rolnictwa w leżącym nad nim krajach (15% światowej)
• Jakie są główne rodzaje zanieczyszczeń wód Bałtyku?

  • substancje toksyczne i ropopochodne - powstające w wyniku prowadzenia działalności przemysłowej i gospodarki komunalnej
  • biogeny (głównie związki azotu i fosforu) - prowadzące do nadmiernej eutrofizacji, która przyczynia się do niedoboru tlenu w wodzie i powstania tzw. pustyń tlenowych
  • zanieczyszczenia biologiczne (bakterie i chorobotwórcze wirusy)
  • zanieczyszczenie wód plastykiem -> główne źródła - gospodarka komunalna orz turystyki
  • metale ciężkie np. kadm, rtęć, ołów, kumulują się w organizmach tworzących kolejne ogniwa łańcuchów pokarmowych
• Jaki jest najbardziej zanieczyszczony obszar w Bałtyku?

  Sfery ujściowe większych rzek oraz wody w okolicach terenów o dużej koncentracji ludności i przemysłu (np. Zatoka Gdańska, Ryska, Fińska)
• Jakie działania można podjąć, aby zapobiegać zanieczyszczaniu Bałtyku?

  • Edukacja ekologiczna
  • Budowa nowych oczyszczalni ścieków
  • Planowanie działalności oraz infrastruktury tak, aby ograniczyć zanieczyszczenia produkowane na lądzie i przedostające się do morza
  • Tworzenie ekologiczne składowiska odpadów
  • Ograniczenie emisji szkodliwych substancji do atmosfery i hydrosfery
  • Racjonalne stosowanie nawozów mineralnych
  • Ograniczenie nawozów sztucznych
  • Współdziałanie państw nadbałtyckich
• Jakie konwencje dotyczą ochrony środowiska Morza Bałtyckiego?

  • Konwencja Helsińska (1974 r.)
  • powołana Komisja Ochrony Środowiska Morskiego Bałtyckiego (HELCOM)
• Jakie zadania ma Komisja Ochrony Środowiska Morskiego Bałtyku (HELCOM)?

  Efektem pracy tej komisji jest m.in. utworzenie systemu Bałtyckich Obszarów Chronionych:

  • 2 parki narodowe (Słowiński i Woliński Park Narodowy)
  • 2 parki krajobrazowe (Nadmorski Park Krajobrazowy, Park Narodowy "Mierzeja Wiślana")
  • 9 morskich obszarów sieci Natura 2000.
  • Zbieranie informacji o stanie środowiska i analiza danych
• Obszary chronione na Morzu Bałtyckim

  • aktualnie funkcjonuje ok. 160 obszarów chronionych -> ich powierzchnia wynosi niemal 50 tys. km², 13% powierzchni Bałtyku
  • 90% - obszary morskie, 10% - obszary przybrzeżne
  • Chronią siedliska roślin i zwierząt.