Ddaear 1.2 CBAC

• Beth yw gwaith afon?

  Cludo dŵr glaw o’r tir yn ôl i’r môr
• Pa gylchred yw gwaith afon yn rhan ohono?

  Y gylchred hydrolegol
• Beth sy'n gysylltiedig â chyflymder a buanedd dŵr sy’n llifo mewn afon?

  Egni afon
• Sut mae cyflymder afon yn effeithio ar ei egni?

  Y cyflymaf yw llif yr afon, y mwyaf o egni sydd
• Sut mae egni afon yn cael ei ddefnyddio?

  • Erydiad
  • Cludiant
  • Dyddodiad
• Sut mae afon yn defnyddio’r deunydd y mae’n ei gludo?

  Mae’n erydu ei glannau a’i gwely
• Beth sy'n digwydd wrth i gyflymder afon gynyddu?

  Cynyddu hefyd fydd y llwyth y gall ei gario a’r gyfradd y gall hi erydu
• Beth yw tri ffordd y mae egni’r afon yn cael ei ddefnyddio?

  Ydy: Erydu, Goresgyn ffrithiant, Symud (cludo) y llwyth
• Beth sy'n digwydd pan nad oes gan afon ddigon o egni i gario’i llwyth?

  Mae dyddodiad yn digwydd
• Pa lwyth sy’n cael ei ddyddodi yn gyntaf?

  Y llwyth trymaf sy’n cael ei ddyddodi yn gyntaf
• Pryd mae dyddodiad yn digwydd yn afon?

  • Yn dilyn cyfnod sych pan nad oes llawer o ddŵr yn yr afon
  • Lle mae’r cerrynt yn arafu, e.e. ar ochr fewnol ystum
  • Lle mae’r afon yn arafu wrth fynd mewn i’r môr
  • Lle mae graddiant yr afon yn fwy graddol
• Beth yw prif waith yr afon yn y cwrs uchaf?

  Mae'n erydu'n fertigol yn bennaf.
• Sut mae erydiad fertigol yn effeithio ar ffurf y dyffrynnoedd?

  Mae'n arwain at greu dyffrynnoedd serth a chul, tebyg i'r llythyren V.
• Beth sy'n digwydd i'r afon wrth iddi erydu o amgylch y bryniau?

  Mae'n gorfod ymdroelli o amgylch y bryniau bob ochr iddi.
• Beth yw'r broses o ffurfio dyffrynnoedd siâp V?

  • Erydiad fertigol yn creu dyffrynnoedd serth
  • Ymdroelli o amgylch y bryniau
  • Ffurfio sbardunau pleth
• Pam nad yw afonydd yn llifo dros greigiau o'r un math a'r un caledwch?

  Oherwydd gall un ardal fod yn fwy anodd ei herydu nag un arall.
• Beth sy'n digwydd pan fydd graig galed yn haen gymharol denau uwchben graig feddalach?

  Mae rhaeadr yn ffurfio.
• Pa brosesau erydu sy'n chwarae rhan yn ffurfio rhaeadr?

  Sgrafellu, toddiant a gweithred hydrolig.
• Beth sy'n digwydd i'r graig feddal wrth i'r afon ei erydu?

  Mae'n tandorri'r graig galed sydd yn sefyll allan fel bargod.
• Beth sy'n digwydd i'r gordo wrth i'r tandorri barhau?

  Mae'n syrthio i mewn i’r plymbwll.
• Sut mae'r clogfeini mawr yn cael eu chwalu?

  Gan yr afon wrth i'r graig feddal gael ei erydu.
• Beth sy'n digwydd i'r rhaeadr wrth i'r broses erydu ddigwydd tro ar ôl tro?

  Mae'r rhaeadr yn symud yn ôl tuag at darddle'r afon.
• Sut mae'r rhan fwyaf o rhaeadrau yn cael eu ffurfio?

  • Erydiad fertigol yn creu dyffrynnoedd
  • Rhaeadr yn ffurfio wrth i graig feddal erydu
  • Tandorri graig galed
  • Rhaeadr yn symud yn ôl tuag at darddle
• Beth yw ystyr y term "ystum" yn y cyd-destun hwn?

  Mae ystum yn ddolen (loop) yn yr afon.
• Pa grymoedd sy'n gweithio ar y ystum afon?

  Mae grymoedd erydiad a dyddodiad ar waith.
• Sut mae teithio mewn car yn cymharu â llif afon yn y tro?

  Pan ydych yn teithio, rydych yn cael eich taflu tuag at ochr allanol y tro.
• Pam mae'r afon yn llifo'n gynt ar y tu allan i'r ystum?

  Mae ganddi fwy o bŵer i erydu’r glannau.
• Beth sy'n digwydd i'r lan ar y tu allan i'r ystum?

  Caiff y lan ei thandorri, a bydd yn cwympo ac yn cilio.
• Beth sy'n digwydd ar y tu mewn i'r ystum?

  Mae'r afon yn llifo’n arafach ac yn colli pŵer i gludo gwaddodion.
• Beth yw'r deunydd sy'n cael ei dyddodi ar y tu mewn i'r ystum?

  Gelwir y dyddodion hyn yn llifwaddod.
• Sut mae'r deunydd yn cael ei ddyddodi yn y ystum?

  Mae'r cerrig mwyaf yn cael eu gadael yn gyntaf, ac yna'r gronynnau llai.
• Beth sy'n digwydd i wddf yr ystum o ganlyniad i erydiad?

  Mae gwddf yr ystum yn mynd yn gulach.
• Beth sy'n digwydd pan fydd yr afon yn gorlifo?

  Mae llif yr afon yn torri drwy'r gwddf cul.
• Beth sy'n digwydd i'r ystum gwreiddiol pan fydd yr afon yn gorlifo?

  Caiff yr ystum gwreiddiol ei thorri i ffwrdd, gan ffurfio ystumllyn.
• Beth sy'n digwydd i'r llyn dros amser?

  Bydd y llyn yn llenwi â gwaddod a llystyfiant yn y pen draw.
• Beth sy'n digwydd i'r llyn yn ystod glaw trwm?

  Mae'n bosib gweld lle roedd yr ystum gwreiddiol wrth i ddŵr glaw gasglu yn yr hen ystumllyn.
• Beth sy'n digwydd i ochrau’r dyffryn erbyn cyrraedd y cwrs isaf?

  Mae ochrau’r dyffryn wedi eu herydu’n gyfan gwbl.
• Beth yw orlifdir?

  Mae orlifdir yn ardal o dir gwastad ar ddwy ochr yr afon.
• Beth sy'n digwydd i'r tir yn orlifdir pan fydd yr afon yn gorlifo?


  Gorchuddir y tir yma gan ddŵr.
• Beth yw'r deunydd sy'n ffurfio orlifdir?

  Mae'r gorlifdir wedi ei wneud o lifwaddod.