Ddaear 3.1 CBAC

• Beth yw'r map o'r byd sydd gennym heddiw?

  Ciplun mewn amser
• Pam nad yw ciplun mewn amser yn adrodd hanes ein byd?

  Oherwydd ei fod yn newid drwy'r amser
• Pa enw oedd ar y cyfandir enfawr a oedd yn bodoli tua 200 miliwn o flynyddoedd yn ôl?

  Pangea
• Beth yw plât tectonig?

  • Slab enfawr o graig solet
  • Siâp afreolaidd
  • Gall maint amrywio o gannoedd i filoedd o gilometrau
  • Trwch: 15 km i 60 km neu fwy
• Ble mae platiau cefnforol yn cael eu lleoli?

  O dan gefnforoedd dwfn
• Sut ydy platiau cefnforol yn wahanol i blatiau cyfandirol?

  Platiau cefnforol yw'r rhai sy'n dwys iawn ac yn iau
• Beth yw trwch platiau cefnforol?

  5 – 15 km
• Beth yw trwch platiau cyfandirol?

  Dros 60 km
• Beth yw tystiolaeth ffosil a sut mae'n gysylltiedig â'r drifft cyfandirol?

  • Gwyddonwyr yn astudio ffosiliau
  • Rhywogaethau tebyg o blanhigion ac anifeiliaid yn cael eu darganfod mewn lleoedd gwahanol
  • Dangos bod cyfandiroedd wedi symud dros amser
• Beth oedd y canlyniad i gwyddonwyr pan ddaethant o hyd i rywogaethau tebyg o blanhigion ac anifeiliaid?

  Roeddent yn argyhoeddedig bod y cyfandiroedd wedi symud
• Sut mae egni gwres yn cael ei drosglwyddo yn y broses o ddŵr yn cynhesu?

  • Egni gwres yn cael ei drosglwyddo i'r hylif
  • Moleciwlau yn symud yn gyflymach
  • Dŵr yn llai dwys yn codi
  • Hylif oer dwysach yn syrthio
  • Ceryntau darfudiad yn cael eu sefydlu
• Beth sy'n digwydd i'r bloc pren os caiff ei osod yn y dŵr cynnes?

  Mae'r ceryntau darfudiad yn symud y bloc pren o amgylch
• Beth yw tyniad slabiau a sut mae'n effeithio ar symudiad platiau tectonig?

  • Platiau cefnforol yn ddwys
  • Grymoedd disgyrchiant yn tynnu platiau ar wahân
  • Slab yn dechrau suddo, disgyrchiant yn ei dynnu i lawr
  • Y mwyaf sy'n cael ei dynnu i lawr, y cyflymaf y bydd yn symud
• Beth yw'r prif reswm pam mae platiau tectonig yn symud?

  Grymoedd disgyrchiant a thyniad slabiau
• Beth yw'r broses o ffurfio ffosydd cefnforol?

  Mae ffosydd cefnforol yn cael eu ffurfio mewn ardaloedd tansugno lle mae platiau cefnforol yn cael eu plygu i lawr i'r fantell.
• Ble mae ffosydd cefnforol yn digwydd?

  Maen nhw'n digwydd mewn ffiniau platiau distrywiol (cydgyfeiriol).
• Pa ffos yw'r ffos gefnforol ddyfnaf?

  Ffos Mariana yng Ngorllewin y Cefnfor Tawel.
• Beth sy'n digwydd pan fydd platiau cyfandirol yn gwrthdaro?

  Maen nhw ddim yn ddigon dwys i suddo i'r fantell, felly maen nhw'n gwrthdaro ac yn plygu fel boned car.
• Sut mae gwrthdrawiad platiau cyfandirol yn wahanol i wrthdrawiad platiau cefnforol?

  Platiau cyfandirol yn gwrthdaro ac yn plygu, tra bod platiau cefnforol yn suddo i'r fantell.
• Pa mynyddoedd sy'n cael eu ffurfio o wrthdrawiadau platiau cyfandirol?

  Yr Andes a'r Himalaya.
• Beth sy'n digwydd pan fydd magma yn cyrraedd yr wyneb?

  Caiff llosgfynyddoedd eu ffurfio.
• Beth yw nodweddion magma gyda ludedd isel?

  Mae'n lledaenu ymhell cyn oeri a chaledu, gan ffurfio llosgfynydd crwn â llethrau esmwyth.
• Beth yw llosgfynydd tarian?

  Mae llosgfynydd tarian yn llosgfynydd crwn â llethrau esmwyth.
• Pam nad yw llosgfynyddoedd tarian yn echdorri'n ffrwydrol?

  Oherwydd nad yw'r magma tenau a slwtshlyd yn gallu dal gafael ar nwyon.
• Beth sy'n digwydd pan fydd magma gyda ludedd uchel yn cronni nwy?

  Mae'r pwysedd yn gorfodi'r llosgfynydd i ffrwydro'n rymus.
• Beth sy'n digwydd i'r lafa drwchus pan fydd yn ffrwydro?

  Mae'n ffurfio llosgfynyddoedd serth siâp côn ag ochrau serth.
• Beth yw callor yn y cyd-destun o losgfynyddoedd?

  Mae callor yn ffurfio pan fydd llosgfynydd mawr yn ffrwydro'n rymus ac yn gwagio'r siambr lafa.
• Beth sy'n digwydd i ran uchaf y llosgfynydd pan fydd callor yn ffurfio?

  Mae'n gwympo i mewn i'w hun oherwydd disgyrchiant.
• Pa nodweddion tectonig sy'n aml yn cael eu hystyried fel y mwyaf nodedig?

  Llosgfynyddoedd
• Pam mae nodweddion llai neu gudd yn ddiddorol yn y dirweddau tectonig?

  Oherwydd eu bod yn cynnig gwybodaeth fanwl am weithgaredd tectonig
• Beth sy'n digwydd i lafa ar ôl i arwyneb y lafa oeri?

  Mae'r lafa islaw yn aros fel hylif ar dymheredd o dros 1,000 gradd Celsius
• Beth yw'r hyd y gall afonydd cudd, tanddaearol o lafa lifo?

  Gallant lifo am ddegau o gilomedrau o'r llosgfynydd gwreiddiol
• Beth sy'n digwydd i'r tiwbiau lafa ar ôl ffrwydrad?

  Maent yn draenio ac yn gadael twnelau mawr
• Beth ddigwyddodd yn Hawaii yn 2018 gyda thiwbiau lafa?

  Fe wnaethant gludo lafa ar draws yr ynys gan ddinistrio cartrefi, tir ac eiddo
• Ble gallwch ddod o hyd i gonau lludw?

  Ar lethrau llosgfynyddoedd mwy neu weithiau ar eu pennau eu hunain
• Sut mae conau lludw yn ffurfio?

  Pan gaiff lafa ei chwistrellu i'r aer o agorfa
• Beth sy'n digwydd i lafa poeth pan fydd yn oeri?

  Mae arwynebedd mawr y lafa poeth yn caniatáu iddo oeri'n gyflym a syrthio i'r ddaear
• Beth yw'r nodweddion o gôn lludw?

  Mae ganddo ochrau serth sydd â 'gwead graean'
• Sut gallwn wella capasiti cymuned?


  Gallwn wella capasiti cymuned mewn sawl ffordd.
• Beth yw capasiti yn ymwneud â hi?

  Capasiti yw’r gwrthwyneb i fod yn agored i niwed.