BIOLOGIA

• ewolucja biologiczna


  proces stopniowych, kierunkowych i nieodwracalnych przekształceń organizmów.
• ewolucjonizm


  dziedzina nauki odpowiedzialna za badanie mechanizmów ewolucji
• czynniki wpływające na rozwój koncepcji ewolucji

  - XX-wieczne odkrycia genealogiczne i rozwój paleontologii (życie na Ziemi jest starsze i dynamiczne)

  - w XX w. rozwój różnych dziedzin nauki, przede wszystkim genetyki i biologii molekularnej
• Lamarkizm


  narządy używane rozwijają się, nieużywane uwsteczniają się i zanikają zmiany te są dziedziczne, jeśli wystąpią u obu płci.
• Darwinizm


  teoria ewolucji wyjaśniająca mechanizm zmian organizmów na przestrzeni milionów lat oraz powstanie gatunków zgodnie ze stanem wiedzy w połowie XIX w., głosił że główną przyczyną przemian ewolucyjnych jest walka o byt
• syntetyczna teoria ewolucji


  -zmienność genetyczna jest wynikiem rekombinacji i mutacji

  -geny ulegają dziedziczeniu

  -cechy nabyte nie ulegają dziedziczeniu

  -organizmy konkurują o zasoby środowiska, potomstwo wydają organizmy najlepiej przystosowane
• bezpośrednie dowody ewolucji


  skamieniałości, całe organizmy, formy przejściowe, relikty, antybiotykooporność, zapis kopalny, obserwacja zmian
• antybiotykooporność


  wykształca się u bakterii zwalczanych za pomocą antybiotyków, po pewnym czasie stosowania leków pojawiają się niewielkie grupy bakterii, które przetrwały leczenie. oporność na lek przekazują kolejnym pokoleniom
• zapis kopalny


  skamieniałości, odciski, całe organizmy lub ich szczątki
• skamieniałości


  szczątki i ślady działalności organizmów zachowane w osadach skorupy ziemskiej
• Formy pośrednie


  organizmy łączące w sobie cechy dwóch różnych grup systematycznych np. cechy ptaków (kończyny przednie tworzące skrzydła, skóra pokryta piórami), cechy gadów (pazury na kończynach przednich, szczęki z zębami, długi ogon)
• archeopteryks


  forma przejściowa, posiada cechy gadów i ptaków
• żywe skamieniałości


  Pojedyncze gatunki, które przetrwały do dziś, mimo że inni ich bliscy krewni już dawno wymarli. np. australijski dziobak
• pośrednie dowody ewolucji


  -narządy szczątkowe

  -atawizmy

  -endemity

  -analiza zmian zasięgów występowania

  -biochemia, biologia molekularna, genetyka

  -anatomia porównawcza

  -embriologia

  -dywergencja

  -konwergencja
• endemity


  Organizmy, które żyją tylko na ograniczonym obszarze i nie są spotykane w innych miejscach na Ziemi.
• narządy szczątkowe


  narządy, które u współcześnie żyjących organizmów uległy silnemu uwstecznieniu, natomiast u ich przodków były dobrze rozwinięte i spełniały ważne funkcje

  - wyrostek robaczkowy u człowieka

  - szczątkowe kości miednicy i kończyn tylnych wielorybów
• cechy atawistyczne


  cechy nietypowe, występujące wyłącznie u niektórych osobników, ale charakterystyczne dla przodków
• dowody dostarczane przez biochemię, biologię molekularną oraz genetykę

  -wspólne: budowa i funkcje cząsteczek

  -podobieństwa sekwencji aminokwasów w białkach i nukleotydów w DNA,

  -wspólny kod genetyczny organizmów
• anatomia porównawcza


  dostarcza dowodów dotyczących podobieństw i różnic w budowie organizmów

  - wspólny plan budowy organizmów w obrębie tych samych grup systematycznych

  -występowanie narządów analogicznych i homologicznych

  - obecność narządów szczątkowych i cech atawistycznych
• embriologia


  dostarcza dowodów wynikających z podobieństwa wczesnych faz rozwojowych spokrewnionych organizmów

  "ontogeneza jest rekapitacją filogenezy"

  rozwój osobniczy jest powtórzeniem rozwoju ewolucji
• dywergencja (ewolucja rozbieżna)


  powstawanie różnic pomiędzy blisko spokrewnionymi organizmami w związku z ich przystosowywaniem się do funkcjonowania w różnych warunkach środowiska.
• narządy homologiczne


  narządy o wspólnym pochodzeniu,

  mają taki sam plan budowy, ale różnią się dzięki przystosowaniu do pełnienia różnych funkcji

  - kończyny przednie foki, człowieka i nietoperza

  - liście pułapkowe dzbanecznika i spichrzowe cebuli

  
• konwergencja (ewolucja zbieżna)


  upodobnianie się organizmów niespokrewnionych ze sobą pod wpływem tych samych lub podobnych warunków środowiska.
• narządy analogiczne


  narządy o różnym pochodzeniu, ale o podobnym wyglądzie i podobnej funkcji, np. skrzydła owada i skrzydła ptaka, kształt ciała rekina i orki

  
• Filogeneza, rozwój rodowy


  ewolucyjna historia rozwoju organizmu lub grupy systematycznej
• drzewo filogenetyczne


  jest graficznym przedstawieniem rozwoju rodowego-filogenezy; pień - wspólny przodek; gałęzie - nowe grupy rozwojowe; węzły - miejsca rozdzielenia gałęzi
• dobór naturalny


  mechanizm sprawiający, że przeżywają osobniki najlepiej przystosowane do środowiska;

  -o selekcji osobników decyduje środowisko

  -największe szanse rozrodu mają osobniki najlepiej przystosowane do środowiska

  -proces nie jest zaplanowany
• dobór naturalny może występować, ponieważ:

  -osobniki cechuje nadmierna rozrodczość

  -pomiędzy osobnikami jednego gatunku występuje zmienność

  -osobniki konkurują ze sobą o ograniczone zasoby środowiska
• nadmierna rozrodczość


  osobniki zwykle mają więcej potomstwa, niż może przetrwać w środowisku o ograniczonych zasobach
• zmienność genetyczna


  Zróżnicowanie genotypów u przedstawicieli jednego gantunku.
• konkurencja (walka o byt)

  osobniki korzystają z tych samych zasobów środowiska, ich nisze ekologiczne w pewnym stopniu się pokrywają
• znaczenie doboru naturalnego


  prowadzi do utrwalenia tych cech, które są korzystne w danych warunkach środowiska, czyli tzw. cech adaptacyjnych. allele odpowiadające za te cechy mogą już występować w populacji lub mogą wynikać w celu mutacji
• Zmienność środowiskowa


  Zróżnicowanie osobników mających taki sam genotyp, wynikające z przystosowania się ich do różnych warunków środowiska.

  Cechy ukształtowane przez środowisko nie są dziedziczone.
• Zmienność genetyczna rekombinacyjna


  dzięki procesom związanym z rozmnażaniem płciowym i tworzeniem gamet powstają nowe rodzaje genotypów
• Zmienność genetyczna mutacyjna


  w wyniku mutacji powstają nowe allele genów, które mogą prowadzić do tworzenia nowych genotypów
• dobór sztuczny


  selekcja osobników dokonywana przez człowieka

  do rozrodu wybierane są osobniki o cechach korzystnych dla człowieka

  proces ten jest zaplanowany
• dobór stabilizujący


  prowadzi do utrwalenia w populacji cech pośrednich

  np. masa noworodków ok. 3 - 3,5kg

  
• dobór kierunkowy


  prowadzi do utrwalenia w populacji jednej skrajnej wartości cechy

  np. im lepszy wzrok orła tym lepiej poluje

  
• dobór różnicujący


  prowadzi do wyeliminowania z populacji osobników o średniej wartości cechy

  np. zróżnicowanie koloru muszli wstężyka

  
• melanizm przemysłowy


  zjawisko zwiększenia częstości występowania ciemnych form barwnych danego gatunku w zanieczyszczonym środowisku