Uned 1.4

• Taith y gwaed

  1 Aorta

  2 corff

  3 fena cafa

  4 atriwm de

  5 fentrigl de

  6 rhydwell ysgafaenol

  7 ysgyfaint

  8 gwythien ysgafaenol

  9 atriwm chwith

  10 fentrigl chwith
• Adeiledd cell gwaed coch 


  Ddisgiau deugeugrwm

  Crwn

  Fflat

  Pant yn y canol
• Celloedd gwyn


  Ffagosyt a lymffodyt
• Platennau


  Clotio/tolchi/ceulo
• Plasma


  Pethau yn nofio yn y plasma
• Swyddogaeth cell coch


  Cludo ocsigen
• Swyddogaeth lymffosyt


  Cynhyrchu gwrthgyrff
• Swyddogaeth ffagosyt


  Amlyncu bacteria
• Swyddogaeth platennau


  Clotio gwaed
• Swyddogaeth rhydwell coronaidd


  Darparu ocsigen a bwyd i'r galon
• Swyddogaeth gwythiennau coronaidd


  Cludo CO2 i'r ysgyfaint
• Falfiau


  Atal ail lifiaid gwaed
• Pibellau gwaed


  Rhydweli

  Gwythien

  Capilari
• Rhydwelïau


  Gwaed o dan gwasgedd uchel

  Waliau cyhyrog, trwchus ac elastic

  Waliau cryf
• Gwythiennau


  Gwaed heb ocsigen

  Gwasgedd isel

  Waliau tennau

  Dim yn cael ei gwthio gan cyhyrau'r calon felly angen falfiau
• Capilarïau


  Bach iawn

  Treiddio I pob cell a organ

  Cludo bwyd ocsigen a sylweddau angenrheidiol

  Waliau tennau iawn
• Pwysedd isel yn capilarïau ysgyfaint


  Cyfnewid nwyon yn fwy effeithlon
• Mwyogenig

  Dim yn blino

  Dim angen dweud wrth o
• Gwaith celloedd coch y gwaed yw cludo ocsigen. Maen nhw’n amsugno ocsigen o’r ysgyfaint a’i gludo trwy bibellau gwaed tenau. Mae’r ocsigen yn cael ei ryddhau i gelloedd y corff sydd yn ei ddefnyddio ar gyfer resbiradaeth aerobig.
• Addasiadau cell gwaed coch


  Maen nhw’n cynnwys haemoglobin – protin arbennig sy’n cludo ocsigen Does ganddyn nhw ddim cnewyllyn er mwyn iddyn nhw allu cynnwys mwy o haemoglobin Maen nhw’n fach a hyblyg er mwyn iddyn nhw allu ffitio drwy bibellau gwaed tenau Mae ganddyn nhw siâp deugeugrwm (siâp disg gwastad) i gynyddu arwynebedd eu harwyneb ar gyfer amsugno ocsigen
• Celloedd gwyn y gwaed sy’n amddiffyn y corff rhag clefydau. Mae’r rhan fwyaf o gelloedd gwyn y gwaed yn fath o gell o’r enw ffagocytau. Mae’r ffagocytau’n amlyncu a dinistrio pathogenau fel bacteria
• Os ydy’r croen yn cael ei dorri, mae’n rhaid cau’r clwyf i atal colli gwaed ac i bathogenau gyrraedd y corff. Bydd crachen yn ffurfio er mwyn cyflawni hynny
• Pan mae croen yn cael ei glwyfo, mae platennau yn gallu: Rhyddhau cemegau sy’n achosi i broteinau hydawdd ffurfio rhwyll o ffibrau anhydawdd ar draws y clwyf Glynu gyda’i gilydd i ffurfio clystyrau sy’n cael eu dal yn y rhwyll
• Hylif lliw gwellt yw plasma, a dyma beth yw ychydig dros hanner cyfaint gwaed. Mae gan y plasma lawer o swyddogaethau: cludo carbon deuocsid o gelloedd sy’n resbiradu i’r ysgyfaint cludo bwyd wedi’i dreulio o’r coluddyn bach i gelloedd sy’n resbiradu cludo wrea o’r iau i’r arennau i’w ysgarthu dosbarthu gwres o gwmpas y corff i gyd cludo hormonau o'r chwarennau lle maen nhw'n cael eu gwneud i’r organau targed
• Organ cyhyrog ydy’r galon a’i gwaith ydy pwmpio gwaed. Mae cyhyr cardiaidd y galon yn cyfangu i bwmpio’r gwaed o’r atria i’r fentriglau ac o’r fentriglau i’r rhydwelïau. Mae angen egni o resbiradaeth er mwyn i gyhyr cardiaidd y galon ddal i gyfangu, ac mae’r rhydwelïau coronaidd yn cyflenwi glwcos ac ocsigen iddo er mwyn gwneud hyn.
• Gwaed yn y calon

  
• Mae’r ochr dde yn pwmpio gwaed drwy’r gylched ysgyfeiniol, ac mae’r ochr chwith yn pwmpio gwaed drwy’r gylched systemig
• Yn gyffredinol, mae gwaed yn llifo i mewn i un ochr o’r galon o wythïen, yn mynd i mewn i atriwm, yna i fentrigl, ac allan drwy rydweli. Mae gwahanfur yn gwahanu’r ochr dde a’r ochr chwith.
• Mae’r gwaed ar ochr dde’r galon yn ddadocsigenedig. Mae wedi bod o gwmpas y corff gan ddefnyddio celloedd coch y gwaed i gludo ocsigen i’w gyflenwi i’r celloedd. Erbyn hyn, mae’r ocsigen wedi’i ollwng ac mae’r gwaed yn mynd i mewn i’r galon drwy’r brif wythïen, y fena cafa i mewn i’r atriwm de.
• Mae’r atriwm de yn cyfangu ac yn gwthio’r gwaed i mewn i’r fentrigl de sydd yn ei dro’n cyfangu gan wthio’r gwaed allan o’r rhydweli ysgyfeiniol i’r ysgyfaint i gael ei ocsigenu
• Mae gwaed nawr yn dychwelyd i ochr chwith y galon drwy’r wythïen ysgyfeiniol. Mae’n mynd i mewn i’r atriwm chwith sy’n cyfangu i wthio’r gwaed i mewn i’r fentrigl chwith. Mae gan y fentrigl chwith fur cyhyrog trwchus i ddarparu digon o bwysedd i bwmpio’r gwaed ocsigenedig i fannau pellaf y corff. Mae gwaed yn gadael y galon drwy’r brif rydweli, yr aorta.
• Mae’r galon yn cynnwys falfiau sy’n cau i atal ôl-lifiad o’r gwaed: Mae gan yr ochr dde falf deirlen (falf â thri fflap) Mae gan yr ochr chwith falf ddwylen (falf â dau fflap) Mae gan y ddwy ochr falfiau cilgant – ar y ffordd i mewn i’r rhydweli ysgyfeiniol a’r aorta
• Rhydwelïau Cludo gwaed i ffwrdd o’r galon (wedi ei ocsigenu bob tro heblaw am y rhydweli ysgyfeiniol sy’n mynd o’r galon i’r ysgyfaint). Muriau cyhyrog trwchus. Sianeli bach ar gyfer y gwaed (lwmen mewnol). Cynnwys gwaed dan bwysedd uchel.
• Gwythiennau Cludo gwaed i’r galon (heb ei ocsigenu bob tro heblaw am y wythïen ysgyfeiniol sy’n mynd o’r ysgyfaint i’r galon). Muriau tenau. Sianeli mwy ar gyfer y gwaed (lwmen mewnol). Cynnwys gwaed dan bwysedd isel. Falfiau i atal gwaed rhag llifo yn ôl.
• Capilarïau I’w cael yn agos at bob cell fyw yn y corff. Microsgopig – muriau â thrwch un gell, mae hyn yn caniatáu trylediad sylweddau i mewn i’r celloedd o’r capilarïau ac allan o’r celloedd i mewn i’r capilarïau. Pwysedd gwaed isel iawn.
• Mae’r rhydwelïau coronaidd yn cyflenwi gwaed i gyhyr y galon. Mae’r rhain yn gallu cael eu cau gan blaciau brasterog sy’n cynnwys colesterol, gan arwain at glefyd coronaidd y galon.
• Os ydy rhydweli goronaidd yn cau, mae’r cyflenwad gwaed i ran o’r galon yn cael ei dorri i ffwrdd. Dydy’r rhan honno o’r galon ddim yn gallu parhau i gyfangu, gan achosi trawiad ar y galon.
• A= Cyhyr

  B=Endotheliwm


  Beth yw A a B?

  
• Effaith clefyd cardiofasgwlar ar diamaedr y lwmen


  Bydd braster yn adeiladu lan mewn y pibellau ac felly yn lleihau'r diamedr
• Pa adeileddau sydd mewn wythïen ond nid rhydweli a capliari?


  Falfiau