2. Struktura demograficzna ludności Polski

• Co to jest przyrost naturalny i współczynnik przyrostu naturalnego?

  Różnica między liczbą urodzeń a zgonów. Współczynnik to przyrost naturalny w przeliczeniu na 1 tys. mieszkańców - wyrażony w promilach
• Co to jest wyż demograficzny?

  Okres wysokiego współczynnika przyrostu naturalnego
• Co to jest niż demograficzny?

  Okres niskiego współczynnika przyrostu naturalnego
• Co to jest echo wyżu demograficznego?

  Okres, gdy ludność z wyżu wchodzi w wiek rozrodczy
• Obliczanie współczynnika przyrostu naturalnego

  Wpz = Wu - Wz

  Wu - U : L * 1000 (urodzeni : liczbę ludności)

  Wz - Z : L * 1000 (zgony : liczbę ludności)

  Wyniki w promilach
• Liczba ludności po II wojnie światowej

  Kompensacja liczby ludności - wyrównanie strat demograficznych

  • Wysoki przyrost naturalny - największy wyż demograficzny w latach 1950 - 1955 - wyż kompensacyjny
• Wyraźny spadek liczby ludności w 60. i 70. latach

  • Obniżenie współczynnika urodzeń
  • Rodziły się dzieci mniej licznych roczników okresu okupacji
• Liczba ludności po II wojnie światowej 


  • 1955 - wyż kompensacyjny
  • 1967 - echo niżu wojny
  • 1975 - 1985 w dorosłe życie weszło pokolenie wyżu demograficznego z lat 50. XX w. - duży przyrost naturalny
  • 1983 r. - echo wyżu kompensacyjnego (724 tys. dzieci przyszło na świat)
  • 2002 - liczba urodzeń niższa od liczby zgonów po raz pierwszy po II wojnie światowej. Odnotowana w kolejnych latach również
  • Naturalny ubytek ludności (z wyjątkiem 2006 - 2012) - spowodowany rosnącą liczbą zgonów
  • 2019 - współczynnik przyrostu naturalnego wynosił - 0,9 promila
• Przestrzenne zróżnicowanie przyrostu naturalnego w Polsce

  • zróżnicowany przestrzennie
  • na obszarach wiejskich współczynnik przyjmuje wartości dodatniej (wyjątek 2015 i 2019)
  • w miastach odnotowuje się naturalny ubytek ludności
• Ujemne wartości współczynnik przyrostu naturalnego

  • środkowa i wschodnia Polska
  • południowo-wschodnia część województwa dolnośląskiego
  • Spowodowane starością demograficzną społeczeństwa i emigracją młodych osób
• Dodatni współczynnik przyrostu naturalnego

  • północ kraju (woj. pomorskie)
  • południowo-wschodnia część kraju (w woj. podkarpackim i małopolskim)
• Współczynnik dzietności

  Liczba urodzonych dzieci przypadająca na kobietę w wieku rozrodczym (15-49 lat)
• Próg prostej zastępowalności pokoleń

  Współczynnik dzietności 2,15 - do końca 80. Polski współczynnik przekraczał ten próg. Współczynnik dzietności w poszczególnych latach:

  • 2003 r. - 1,22
  • 2019 r. - 1,42 (niewielki wzrost)
• Dzietność na obszarach wiejskich

  • zdecydowanie wyższa niż w miastach (od lat 80. XX w. zmniejsza się w znacznie szybkim tempie)
• Powód zmniejszonej dzietności na wsiach

  • migracja ludności z miast na wsie i przejmowanie miejskiego stylu życia przez mieszkańców terenów podmiejskich
• Dzietność w województwach

  • Najwyższa — woj. pomorskie (1,6) - powiat kartuski mazowieckie
  • wielkopolskie
  • małopolskie
  • Najniższy — woj. świętokrzyskie (1,23) - powiat ostrowiecki
  • opolskie
  • zachodniopomorskie
• Zmiana w zachowaniach prokreacyjnych Polaków

  • przesunięcie najwyższego natężenia urodzeń z grupy kobiet 20-24 lata w 1990 r. do 30-34 lata w 2019 r.
  • nastąpił wzrost średniego wieku urodzenia pierwszego dziecka przez kobietę z 23 lat na 28 lat
• Wpływ uwarunkowań społeczno-kulturowych na zachowania prokreacyjne Polaków

  • konsumpcyjny styl życia
  • wydłużanie się czasu edukacji
  • aktywność zawodowa kobiet — wyrównywanie szans kobiet i mężczyzn na rynku pracy
  • zmniejszenie się liczby zawieranych małżeństw i wzrost liczby rozwodów
  • związki nieformalne — wzrost udziału urodzeń pozamałżeńskich
  • powszechność antykoncepcji — ułatwia planowanie rodziny
  • upowszechnienie modelu rodziny 2 + 1
  • trudna sytuacja ekonomiczna młodych ludzi
  • złe warunki mieszkaniowe
  • trudność w połączeniu pracy zawodowej z rodzicielstwem
• Wpływ liczby urodzeń a polityka państwa

  • ułatwienie połączenia pracy z rodzicielstwem: wydłużenie urlopu małżeńskiego, powstanie urlopu ojcowskiego,
  • nowe formy opieki nad dziećmi do lat 3 - kluby dziecięce, zatrudnienie niań
  • zwiększenie wsparcia finansowego poprzez przyznawanie ulg podatkowych (np. ulgi na dziecko), zasiłków oraz świadczeń rodzinnych (np. becikowego), świadczeń wychowawczych — wprowadzenie programów np. 500+, Karta Dużej Rodziny
• Sytuacja Polski na tle państw unijnych w kwestii środków

  Polska stała się jednym z państw unijnych wydających najwięcej środków z budżetu państwa na rzecz rodzin w stosunku do PKB: w 2020 r. było to 4%, gdy w 2015 r. ok. 1,8%
• Co spowodowało zmiany w strukturze wiekowej ludności Polski?

  • zmniejszenie się liczby ludności
  • wydłużanie się średniej długości trwania życia (z 66,3 do 74,1 roku w przypadku mężczyzn, a z 75,2 do 81,8 roku w przypadku kobiet)
• Co oznacza starzenie się polskiego społeczeństwa?

  • malejący odsetek dzieci (0-14 lat)
  • rosnący odsetek osób mających 65 lat i więcej
• Obszary o najwyższym wskaźniku starości demograficznej (65+ w ogólnej liczbie ludności)

  • wschodnia i środkowa część kraju
  • najmniejszy przyrost naturalny
  • odpływ ludności (zwłaszcza młodej) największy
• Największy udział dzieci

  • obszary na północy i na południu Polski
  • wysoki przyrost naturalny - utrwalony model rodziny wielodzietnej
• Struktura ludności według płci

  • Współczynnik feminizacji — liczba kobiet przypadająca na 100 mężczyzn
  • W Polsce żyje więcej kobiet niż mężczyzn. Współczynnik feminizacji wynosi 107 (107 kobiet na 100 mężczyzn)
• Wskaźnik feminizacji

  • w młodszych rocznikach przeważają chłopcy. Nadwyższa mężczyzn utrzymuje się do 50 roku życia (wyjątek 48 rok), przy czym im starszy rocznik tym jest ona mniejsza
  • średnia długość trwania życia kobiet i nadumieralność mężczyzn sprawiają — wśród osób starszych przewaga płci żeńskiej
  • w najstarszych rocznikach (70+) przypada na 100 mężczyzn przypada 169 kobiet
• Obliczanie współczynnika feminizacji

  Wf = K : M * 100

  K — liczba kobiet

  M — liczba mężczyzn

  Wynik podawany jest w liczbie całkowitej
• Współczynnik feminizacji w regionach

  Największe wartości w województwach:

  • łódzkim (110)
  • mazowieckim (109)
  • dolnośląskim (108)

  Najniższe wartości:

  • podlaskim (105)
  • warmińsko-mazurskim (104)
• Nadwyżka kobiet w miastach

  Średnia wartość feminizacji wynosi 111.

  • większa migracja z obszarów wiejskich do miast, w celu podjęcia nauki oraz poszukiwania ciekawszej i lepiej płatnej pracy
  • W dużych ośrodkach oferują liczne miejsca pracy dla kobiet - współczynik przekracza średnią krajową
• Wskaźnik feminizacji na obszarach wiejskich

  Na 100 mężczyzn przypada średnio 101 kobiet
• Efekt starzenia się społeczeństwa (wydłużenie średniej długości życia modyfikuje strukturę ludności według wieku)

  Wpłynie to m.in. na sytuację na rynku pracy, ofertę edukacyjną, finanse publiczne i służbę zdrowia

  • spadek potencjału polskiego społeczeństwa z perspektywy rozwoju społeczno-gospodarczego
  • likwidacja niektórych typów szkół, klas czy kierunków studiów przygotowujących do potrzebnych zawodów
  • niedobory na lokalnych rynku pracy
  • zwiększenie wydatków z budżetu państwa na wypłatę emerytur
  • wzrost wydatków na długoterminową opiekę zdrowotną, zapotrzebowania na niektóre usługi
• Spadek potencjału polskiego społeczeństwa

  Osoby młode dopiero się kształcą, bardziej otwarte na nowe technologie, łatwiej dopasowują się do zapotrzebowania na rynku pracy i chętniej zmieniają miejsce zamieszkania.

  Proces profilowania i doskonalenia ich kwalifikacji może być modyfikowany i dostosowany do aktualnego zapotrzebowania.
• Wzrost wydatków do budżetu państwa na świadczenia emerytalne

  Te świadczenia w Polsce ze składek wpływają na bieżąco od pracujących osób. Już są one niewystarczające, a pokrywane z budżetu państwa braki będą się powiększać. Potrzeba wypełnienia luk nakłoni do zwiększenia obciążeń fiskalnych nakładanych na osoby aktywne zawodowo i na przedsiębiorstwa — spowolnienie rozwoju gospodarczego
• Skutki wzrostu podatków

  Zniechęcenie przedsiębiorców do inwestowania w rozwój i unowocześnienie firm. Ograniczają liczbę nowych miejsc pracy.
• Skutki społeczno-ekonomiczne przemian demograficznych w Polsce

  • zwiększone poczucie osamotnienia osób starszych
  • zmiana modelu rodziny
  • wzrost dysproporcji w rozwoju miasta - wsie
  • ograniczenie wzrostu gospodarczego na danym obszarze przez niedobory na lokalnych rynkach pracy
  • większy wpływ osób starszych na gospodarkę