Food technology

• Food is any substance consumed to provide nutritional support for the body.
• Prodhimtari bimore - është konsideruar kultivimi i kulturave bujqësore (drithërat kokërr, bishtajoret kokërr (përfshirë bishtajoret për farë), kulturat industriale, patatet, kulturat e përziera, kulturat foragjere, rrënjoret, lakrat foragjere dhe kungujt, lulet dhe bimët dekorative, farërat dhe fidanet, perimet, pemët, vreshtat dhe kërpudhat.
• Gruri është më i përhapur në Rrafshin e Kosovës, fushën e Drenicës, të Llapit, Anamoravë dhe Dukagjin.
• Në vitin 1980 prodhohej mbi 250.000 tonë grurë dhe i njejti plotësonte nevojat për rreth 65 % të popullsisë së Kosovës.
• Misri është kultura e dytë më e kultivuar në grupin e drithërave.
• Në vitin 2021, 31.9% e sipërfaqes së përgjithshme të mbjellë me drithëra është e mbjellë me misër.
• Me sasinë e prodhuar prej 170,393 tonë Kosova mbulon 78% të nevojave të saj, ku pjesa më e madhe është përdorur si ushqim i kafshëve.
• Për të përmbushur nevojat e përgjithshme, misër edhe importohet dhe bilanci tregtar vazhdon të mbetet negativ në vlerë prej 15.6 mil €, e që u thellua për shkak të çmimeve më të larta në vitin 2021 përkundër faktit se sasia e importuar ishte më e ulët krahasuar me vitin 2020.
• Konsumi mesatar për kokë banori për miser, duke përfshirë edhe produktet me përmbajtje misri në vitin 2021 ishte 44 kg.
• Struktura e përgjithshme e kokrrës së drithërave Megjithëse ekziston një numër i madh drithërash, vetëm tetë (ndonjëherë nëntë) prej tyre konsiderohen si drithëra komercialë.
• Botanikisht drithërat janë fruta me farë të vetme, fruti i pjekur i të cilëve lidhet ngushtë me maturimin e farës.
• Siç shihet në figurat 2, 3, 4 dhe 5, kokrrat e drithërave të ndryshëm paraqesin ndryshueshmëri të qarta mikroskopike në masë dhe formë.
• Megjithatë, ato përbëhen nga pjesë të njëjta dhe kanë më shumë ngjashmëri strukturore sesa diferenca.
• Sasitë përkatëse të përbërësve të tyre kryesorë ndryshojnë brenda një shkalle të ngushtë (Pasqyra 2).
• Sasia më e madhe në kokërr është endosperma e pasur me amidon, e cila shërben si një ushqim rezervë për embrionin.
• Shtresa më e jashtme e endospermës ka të bëjë me një shtresë të vetme (nganjëherë më shumë se një) qelizash të modifikuara, shtresa aleuronike (ose endosperma aleurone).
• Në periferi të aleuronit jane një seri shtresash qelizore të mbetura që përfshijnë lëkurën e farës dhe perikarpin (që në vetvete është një strukturë me shumë shtresa).
• Këto, në kombinim me shtresën aleurone, cilësohen zakonisht si krunde.
• Tek tre kokërrshet (tërshërat, orizi dhe pjesa më e madhe e kultivarëve të elbit) membrana (mbështjellësja) e lules ngel e ngjeshur me kokrrën pas shirjes.
• Kjo, është një lëvore celulozë (dhe nganjëherë siliceoze) e cila i karakterizon këta drithëra, si kokrra të veshur sesa të zhveshur.
• ja e vizatuar sipas një prerje gjatësore të një kokrre sorgumi mund të mjaftojë për të përshkruar edhe kokrrat e drithërave të tjerë, thjeshtë duke ndryshuar formën e saj, raportin e përbërësve dhe praninë ose jo të rrudhës.
• Në zmadhim të ulët (më pak sesa ~5,000) mikrografitë e strukturave të kokrrave të ndryshme të drithërave zakonisht duken pothuajse të ngjashme, kjo sepse të gjithë drithërat shfaqin ngjashmëri makro e mikrostrukturore.
• Figura 3.A paraqet gjithashtu formën e përgjithshme dhe rreshtimin e qelizave në endospermën amide.
• Forma e tyre është përgjithësisht prizmatike, me akset e tyre të gjata paralele në rrezen e kokrrës.
• Orizi (figura 3.B) paraqet orizin e zhveshur ose të pazhveshur) ndryshon nga gruri, tërshëra, thekra, elbi dhe tritikali sepse ai nuk ka rrudhë.
• Kokrrat e orizit kanë prirje të jenë pak të shtypura në dy anët.
• Tek orizi endosperma përfaqëson një sasi të konsiderueshme të kokrrës (89-94%) gjë që nuk ndodh tek drithërat e tjerë.
• Gjithashtu, figura tregon që qelizat e endospermës së orizit janë zakonisht prizmatike dhe me drejtim radial.
• Rrudha e dukshme në pjesën e përparme (barkut), e cila shtrihet pothuajse në të gjithë gjatësinë e kokrrës dhe pothuajse në qendër të saj, i jep kokrrës formën e saj dalluese. Anët e rrudhës, faqet, mund të takohen dhe kështu të fshehin si pjesën e mbetur të cipës (bregun e pigmentit), ashtu dhe thellësinë e rrudhës.
• Masa e pjesëve dhe thellësia e rrudhës janë të ndryshueshme dhe ndikohen nga ambienti dhe kultivari. Është kjo mos vazhdueshmëri në pjesën e jashtme të kokrrës që e bën të vështirë ndarjen e krundes nga endosperma gjatë prodhimit të miellrave të imët. Kokrrat e thekrës dhe tritikalit kanë të njëjtën formë dhe strukturë. Kokrrat e elbit dhe tërshërës kanë rrudha që nuk janë aq të thella sa ato të grurit, por paraqesin të njëjtin mundesi për një ndarje sa më të mirë gjatë procesit të bluarjes.
• Nga pamja e prerjes gjatësore të kokrrës së sorgumit duket një tipar tjetër i përbashkët me misrin dhe melin. Ndryshe nga drithërat e tjerë, endosperma e tyre përmban zakonisht zona të strukturave, dukshëm të ndryshme në të njëjtën kokërr, të quajtura vitre (qelqore, transparente) dhe jo të tejdukshme (opake, të miellzuar) për shkak të pamjes së jashtme të dallueshme nga syri i njeriut.
• Klasa III grurë me lartësi mesatare, nga 91 - 110 cm.
• Klasa II grurë i shkurtër, nga 71 - 90 cm.
• Klasa V grurë shumë i lartë, mbi 130 cm.
• Klasa IV grurë i lartë, nga 111 - 130 cm.
• Klasa I grurë shume i shkurtër, nën 70 cm.
• Prof.Assoc.Dr Arbenita Hasani is lecturing on Lesson 3 (java 3 dhe 4) about the subject "Drithërat prodhimtari bimore - është konsideruar kultivimi i kulturave bujqësore (drithërat kokërr, bishtajoret kokërr (perfshirë bishtajoret për farë), kulturat industriale, patatet, kulturat e përziera, kulturat foragjere, rrënjoret, lakrat foragjere dhe kungujt, lulet dhe bimët dekorative, farërat dhe fidanet, perimet, pemët, vreshtat dhe kërpudhat.
• Sa përket prodhimeve bimore, perimet dhe prodhimet e kopshtit janë kategoria më e rëndësishme dhe përbëjnë afro 29%.
• Nërsa, bimët foragjere të cilat përfshijnë bimët që prodhohen dhe konsumohen në të njejtën ekonomi bujqësore, përbëjnë 21%.
• Pemët përbëjnë rreth 15%.