FILIPINO

• Ang wika ay bahagi ng kultura at kasaysayan ng bawat lugar.
• Idyolek ay ang pansariling paraan, nakagawiang pamamaraan o istilo sa pag sasalita.
• Idyolek/Idyolekto ay ang individwal na estilo ng paggamit ng isang tao sa kanyang wika.
• Dayalek/Dayalekto ay ang barayti ng wikang ginagamit sa isang pangkat ng mga tao mula sa isang partikular na lugar tulad ng lalawigan rehiyon at bayan.
• Ang barayti ay nililikha ng dimensyong heograpiko.
• Sosyolek ay na minsan tinatawag na “sosyolek” at ito ay pansamantalang barayti lamang.
• Sosyolek ay may kinalaman sa katayuang sosyo ekonomiko at kasarian indibidwal ng gumagamit ng mga naturang salita.
• Ekolek ay barayti ng wika na kadalasang ginagamit sa loob ng ating tahanan at malimit na ginagamit sa pang araw araw na pakikipag talasatasan.
• Pidgin ay barayti ng wika na walang pormal na estraktura at binansagang “nobody’s native language” ng mga dayuhan.
• Creole ay mga barayti ng wika ng nadebelop sa pinaghalo-halong salita ng indibidwal, mula sa magkaibang lugar hanggang sa ito ay naging pangunahing wika ng partikular na lugar.
• Register ay minsan sinusulat na “rejister” at ito ay barayti ng wikang espisyalisadong ginagamit ng isang partikular na domeyn.
• Register ay may tatlong uri ng dimensiyon: Field o larangan, Mode o Modo, Tenor.
• Field o larangan ay ang layunin ng paksa nito ay naayon sa larangan ng mga taong na gumagamit nito.
• Mode o Modo ay paraan kung paano isinasagawa ang uri ng kamunikasyon.
• Tenor ay naayon sa relasyon ng mga nag uusap.
• Sa lingguwistika, itinuturing ang tuldik na simbolo para sa impitna tunog o kayâ sa diin o habà ng pagbigkas.
• Ang tuldik o asento ay gabay sa paraan ng pagbigkas ng mga salita sa lingguwistika.
• Ang bantas ay kumakatawan sa mga patlang at himig ng pagsasalita sa pagitan ng mga titik at pantig, sa pagitan ng mga salita at mga parirala, at sa pagitan ng mga pangungusap.
• Sa abakadang Tagalog, tatlo ang pinalaran nang tuldik: (a) ang tuldik na pahilis (´) na sumisimbolo sa diin at/o habà, (b) ang tuldik na paiwa (`),at (c) ang tuldik na pakupya (^) na sumisimbolo sa impit na tunog.
• Binubuo ito ng kuwit (,), tuldok (.), pananong (?), padamdam (!), tuldok-kuwit (;), kudlit (‘), at gitling (-)
• Kamakailan, idinagdag ang ikaapat, ang tuldik na patuldok, kahawig ng umlaut at diaeresis ( ¨ ) upang kumatawan sa tunog na tinatawag na “schwa” sa lingguwistika.
• Ang baybayin ay binubuo ng labimpitong simbolo na kumakatawan sa mga titik: 14 nakatinig at 3 patinig.
• Marami sa mga salitang nagtataglay ng naturang mga titik ay tinapatan ng mga tunog sa mga titik ng abakada, gaya ng nagaganap na noong paghiram sa mga naging palasak na salitang Espanyol.
• Sa aklat ni Tomas Pinpin, ang Librong pagaaralan nang manga tagalog nang uicang Castilla (1610), masikap niyang ipaliwanag na kailangang matutuhan ng mga kababayan niya ang pagkilála sa magkaibang mga tunog ng E at I at ng O at U dahil may mga salita sa Espanyol na magkatulad ng ispeling ngunit nagkakaroon ngmagkaibang kahulugan dahil sa mga naturang titik.
• Halimbawa, iba ang pesa (timbang) sa pisa (dapurakin); iba ang rota (pagkatalo) sa ruta (direksiyon ng pasada).
• Nakahudyat na rin sa libro ang isinagawang romanisasyon ng ortograpiyang Filipino sa buong panahon ng kolonyalismong Espanyol.
• Nanatili ang mga ito sa mga pangngalang pantangi, gaya sa Carmen, Pacheco, Fullon, Jaro, Magallanes, Cariño, Quirino, Barrameda, Vizcaya, Maximo, at Zamboanga.
• Sa pagbása ng mga titik, ang mga katinig ay binibigkas nang may kasámang patinig na A, gaya ng sumusunod: /A/, /Ba/, /Ka/, /Da/, /E/, /Ga/, /Ha/, /I/, /La/, /Ma/, /Na/, /Nga/, /O/, /Pa/, /Ra/, /Sa/, /Ta/, /U/, /Wa/, /Ya/.
• Ang mga simbolong kumakatawan sa mga letra ay gaya ng sumusunod: A, Ba, Ka, Da, E, Ga, Ha, I, La, Ma, Na, Nga, O, Pa, Ra, Sa, Ta, U, Wa, Ya.
• ang Doctrina Christiana (1593), nang may bersiyon ng mga dasal at tuntuning Kristiyano sa praang baybayin. Sa gayon, ang libro ay binubuo ng mga tekstong Espanyol at may salin sa Tagalog.
• Ang pagbubukod sa mga titik E-I at O-U ay mahahalatang bunga ng matagal na panahon ng pagtuturo sa bagay na ito kaugnay ng pag-aaral ng wikang Espanyol.
• Sa kabila ng pangyayaring lubhang naimpluwensiyahan ng wikang Espanyol ang mga wikang katutubo sa Filipinas, hindi isinama sa abakada ang mga letra para sa mga tunog na C, CH, F, J, LL, Ñ, Q, RR, V, X, Z.
• Isa sa nilalaman nitó ang pagbago sa abakada na naging tatlumpu’t isa (31) ang mga titik sa pamamagitan ng dagdag na labing-isang (11) titik na napagkasunduan sa isang serye ng mga simposyum noong 1976.
• Tinanggap ang mga dagdag na titik na: F,J,Ñ,Q,V,X, at Z.
• Ang Bagong Alpabetong Filipino ay naramdaman ang pangangailangan sa radikal na reoryentasyon ng pagpapaunlad sa Wikang Pambansa noong pumapasok ang dekada 70.
• Ang makabuluhang mga tuntunin ay tinipon ng Surian ng Wikang Pambansa makaraan ang Ikalawang Digmaang Pandaidig.
• Noong 1965, inusig ni Kongresista Inocencio Ferrer ang Surian at ibang ahensiya ng pamahalaan dahil sa diumano’y pagpapalaganap ng isang “puristang Tagalog” bilang Wikang Pambansa.
• Sinundan ito ng isang bagong gabay sa ortorgrapiya na lumabas noong 1976 at nalathala noong 1977 sa pamagat na Mga Tuntunin ng Ortograpiyang Filipino.
• Muling sinuri ang alpabeto, binawasan ng mga bagong titik, at noong 1987 ay nalathalang dalawampu’t walo (28) ang mga titik sa gabay na Alpabeto at Patnubay sa Ispeling ng Wikang Filipino ng Linangan ng mga Wika sa Pilipinas, ang binagong pangalan ng Surian ng Wikang Pambansa.
• Ang iba pang gabay sa pagsulat, gaya ng kung paano gamitin ang “ng” at “nang,” kung kailan nagiging R ang D, o kung bakit nagiging U ang O sa dulo ng salita kapag inulit, ay hinango sa mga tuntunin mula sa Balarila ni Lope K Santos.