Paksa 8 - Kaalamang Pragmatika

• Balarila - tumutukoy sa pag-aaral sa anyo at uri ng mga salita at tamang kaugnayan ng mga salita sa isang pahayag upang makabuo ng isang malinaw na kaisipan. Binubuo ng phonology, morphology, syntaxis, at semantics.
• Ponolohiya (Phonology)- pag-aaral ng mga tunog.
• Ponemang malayang nagpapalitan (allophone) hal. (e, i ), (o, u), at (r, d).
• Ponemang segmental - tunog na ginagamitan ng mga katumbas na letra. Hal. Katinig at patinig 
• Ponemang Suprasegmental - hindi mga letra kundi simbulo.

  Hal. Diin o stress, tono o punto, at hinto.
• tuldík pahilís: tuldik (´) sa mga salitâng mabilis at matatagpuan sa hulíng patinig ng salita.

  halimbawa: gandá, tagál
• tuldík pahilís: tuldik (´) sa mga salitâng may diing malumay at matatagpuan sa pangalawa sa hulíng patinig.

  halimbawa: gábe, bayábas
• tuldík pahilís: tuldík sa mga salitáng may tatlo o mahigit na pantig at nangangailangan ng wastong diin sa unang pantig.

  halimbawa: para maibukod ang bigkas ng kátuwáan sa katuwaán at mánggugúlo sa mangguguló
• tuldík paiwâ: tuldik (`) sa mga salitáng may diing malumi at inilalagay sa ibabaw ng hulíng patinig ng salita.

  halimbawa: lumà, suyò, yumì
• tuldík pakupyâ: tuldik (^) na pananda sa salitâng maragsa at matatagpuan sa patinig na nása dulo ng salita.

  halimbawa: ngatâ, ngitî, tukô
• Malumay -Walang tuldik, nagtatapos sa kat.o pat./hangin
• Mabilis -Nagtatapos sa kat.o pat./hangin
• Malumi -Nagtatapos sa patinig/sa glottal stop o impit na tunog.
• Maragsa -Nagtatapos sa patinig/sa glottal stop o impit na tunog.
• TONO - Ito ang taas-baba na iniuukol sa pagkabigkas ng pantig ng isang salita upang higit na maging mabisa ang pakikipag-usap natin sa ating kapwa.
• Ang pagsasalita ay tulad ng musika na may tono, may bahaging mababa, katamtaman, mataas na mataas na tono.
• HABA - tumutukoy sa haba ng pagbigkas na iniuukol ng nagsasalita sa patinig na salita.
• DIIN - tumutukoy sa lakas ng bigkas sa pantig ng salita.
• Ang tono, haba at diin sa pagbigkas ng isang salita ay karaniwang magkakasama sama sa isang pantig nito.
• Sa Filipino, ay higit na mahalaga ang haba kaysa diin at tono.
• ANTALA - ito ay ang saglit na pagtigil ng sa ating pagsasalita upang higit na maging malinaw ang mensaheng ibig nating ipabatid sa ating kausap.
• Ang morpolohiya ay ang pag-aaral ng mga morpema ng isang wika at ng pagsasama-sama ng mga ito upang makabuo ng salita.
• Ang ponolohiya ay tungkol sa pag-aaral ng set ng mga tunog na bumubuo ng mga salita sa isang wika
• Ang morpolohiya ay ang pag-aaral sa pagbuo ng mga salita sa pamamagitan ng iba’t ibang morpema.
• Galing ang salitang morpema sa katagang morpheme sa Ingles na kinuha naman sa salitang Griyego – morph (anyo o yunit) + eme (kahulugan).
• Morpema - ang pinakamaliit na yunit ng isang salita na nagtataglay ng kahulugan.
• Ang ibig sabihin ng pinakamaliit na yunit ay yunit na hindi na maaari pang mahati nang hindi masisira ang kahulugan nito.
• Ang morpema ay maaaring isang salitang-ugat o isang panlapi.
• Samantala, pansinin ang salitang babae, bagamat may tatlo ring pantig na tulad ng mabait, ay binubuo lamang ng iisang morpema. Hindi na ito mahahati pa sa maliit na yunit o bahagi nang hindi masisira ang kahulugan. Hindi morpema ang mga sumusunod na maaaring makuha sa babae: be, e, baba, bae, bab, aba, abab, at ab. Maaaring maibigay tayong kahulugan sa baba at aba ngunit gaya ng naipaliwanag na, malayo na ang kahulugan ng mga ito sa babae.
• Uri ng Morpema

  • Mga morpemang may kahulugang leksikal.
  • Mga Morpemang may kahulugang pangkayarian.
• Mga morpemang may kahulugang leksikal. Ito ang mga morpemang tinatawag ding pangnilalaman pagkat may kahulugan sa ganang sarili. Ito ay nangangahulugan na ang morpema ay nakakatayo ng mag-isa sapagkat may angkin siyang kahulugan na hindi na nangangailangan ng iba pang salita.
• Mga Morpemang may kahulugang pangkayarian. Ito ang mga morpemang walang kahulugan sa ganang sarili at kailangang makita sa isang kayarian o konteksto upang maging makahulugan. Ito ang mga salitang nangangailangan ng iba pang mga salita upang mabuo ang kanilang gamit sa pangungusap. Tulad ng halimbawang pangungusap sa itaas, ang mga salitang si, kaya, ay at sa ay hindi makikita ang kahulugan at gamit nito sa pangungusap kung wala pang ibang salitang kasama. Ngunit ang mga salitang ito ay malaking papel na ginagampanan dahil ang mga ito ay nagpapalinaw sa kahulugan ng pangungusap.
• Anyo ng Morpema

  • Morpemang Ponema
  • Morpemang Salitang-ugat
  • Morpemang Panlapi
• Morpemang ponema.  Ito ay ang paggamit ng makahulugang tunog o ponema sa Filipino na nagpapakilala ng gender o kasarian. Oo, isang ponema lamang ang binabanggit ngunit malaking faktor ito upang mabago ang kahulugan ng isang salita. Halimbawa ng salitang propesor at propesora.
• Morpemang salitang-ugat (su).  Ang mga morpemang binubuo ng salitang-ugat ay mga salitang payak, mga salitang walang panlapi. Tulad nito:

   

              tao                   silya                druga                                 

              pagod             tuwa               pula                                 

              basa                laro                 aral                               
• Morpemang Panlapi.  Ito ang mga morpemang ikinakabit sa salitang-ugat. Ang mga panlapi ay may kahulugang taglay, kaya’t bawat isa ay isang morpema. Halimbawa, ang panlaping {um-}/{-um-} ay may kahulugan “pagganap sa kilos na isinasaad ng salitang-ugat. Sa pandiwang umaawit, ang {um-} ay nangangahulugang “gawin o ginawa ang kilos ng pag-awit.
• Pagbabagong morpoponemiko

  • Asimilasyong parsyal
  • Asimilasyong ganap
• Asimilasyong Parsyal

  • Ginagamit ang 'Pang' kung ang kasunod na letra ay g, h, k, m, n, ng, w, o y.
  • Ginagamit ang 'Pan' kung ang kasunod na letra ay d, l, r, s, o t.
  • Ginagamit ang 'Pam' kung ang kasunod na letra ay b at p.
• Asimilasyong Ganap

  b. Pagpapalit-ponema hal. Anu-ano-ano-ano

  c. Pagkakaltas-ponema hal. Dalhan
• Paglilipat o metatesis - nagaganap kapag nagpapalitan ng posisyon ang dalawang ponema sa loob ng isang salita.Madalas mangyari ito kung ang  salitang ugat na nag-sisimula sa ponemang katinig na /l/,/r/ at /y/ ay nilalagyan ng gitlaping in.