idea samorzadnosci terytorialnej

• Samorząd terytorialny stanowi ważny element systemu administracji publicznej w państwie demokratycznym.
• Gminy, powiaty i województwa są podstawowymi jednostkami samorządu terytorialnego.
• Typy zadań:

  • własne - przypisane ustawowo (obowiązkowe i dobrowolne)
  • zlecone - przekazane samorządom przez administrację rządową (nie mogą odmówić, np organizacja wyborów, wydawanie)
  • powierzone - przekazane samorządom przez inne jednostki i szczeble (dobrowolne).
• stopień decentralizacji

  • państwo unitarne
  • państwo zdecentralizowane (jak bardzo?)
  • federacja - kraje związkowe utrzymują znaczne kompetencje, tworzą “związek”
• kryterium zadań

  • model unitarny - JST wykonują wyłącznie własne zadania
  • model dualistyczny - JST wykonują zadania własne i zadania z zakresu administracji rządowej (zlecone albo powierzone)
• kryterium organizacyjne (liczba szczebli)

  • model jednostopniowy (Finlandia, Litwa, Łotwa, Macedonia, Bułgaria)
  • np. Słowenia
  •  1 szczebel samorządu: 212 gmin
  • regiony historyczne, administracyjne i statystyczne (UE)
  • 
    
  • model dwustopniowy (Szwecja, Norwegia, Szwajcaria, Portugalia, Grecja, Węgry)
  •  np. Czechy
  • 14 krajów (w tym Praga)
  • powiaty do 2003, ale zachowane dla centralnych funkcji np. sądy, policja
  • gminy (z rozszerzonymi kompetencjami - dla obwodów)
  • 
    
  • model trzystopniowy (Francja, Niemcy, Włochy, Hiszpania, Polska)
  • np. Słowacja
  • 8 krajów, 79 okresów, 2927 gmin
• Trzy wymiary relacji centrum-samorząd

  • funkcje powierzone JST
  • 
    
  • swoboda (podejmowania decyzji dotyczących funkcji), także finansowa
  • ograniczana normami prawnymi: standardami usług, dotacjami, ograniczonym władztwem podatkowym
  • ograniczana indywidualnymi decyzjami administracyjnymi
  • 
    
  • dostęp (wpływ na polityki formułowane w skali całego kraju)
  • poprzez negocjacje (związki samorządowe)
  • model klientelistyczny - poprzez “indywidualne dojścia” (np. łączenie mandatu na szczeblu centralnym i lokalnym)
• Typologia Hesse i Sharpe’a

  • model frankofoński (Francja, Włochy, Belgia, Hiszpania, Grecja) - JST chronione konstytucyjnie, ale zależne od pomocy agend rządowych; kolonizowanie JST przez centrum (kanały partyjne lub łączenie mandatów)
  • model anglosaski (Wielka Brytania, Irlandia) - większa swoboda
  • model Europy Centralnej i Północnej
• Europa Południowa

  
  

  funkcje: wąskie

  
  

  swoboda: ograniczana administracyjnie

  • niska swoboda lokalnych polityk podatkowych
  • duża rola dotacji

  dostęp do polityk ogolnokrajowych: “indywidualne dojścia”

  
  

  rola samorządu: reprezentacja społeczności lokalnej

  
  

  wielkość gmin: małe

  
  

  kraje: Francja, Włochy, Hiszpania

  
• Europa Północna

  
  

  funkcje: szerokie

  
  

  swoboda:

  • ograniczana prawnie
  • wysoka swoboda polityk podatkowych
  • duża rola dochodów własnych

  dostęp do polityk ogolnokrajowych: negocjacje korporacji samorządowych

  
  

  rola samorządu: wykonywanie zadań publicznych

  
  

  wielkość gmin: duże

  
  

  kraje:

  Wielka Brytania

  Szwecja

  Dania

  Niderlandy
• Dlaczego samorząd terytorialny usprawnia działanie państwa?

  • lokalna władza zna problemy i potrzeby mieszkańców
  • efektywność
  • partycypacja (demokracja)
  • wolność (autonomia)
  • ułatwienie życia mieszkańców; bliższy kontakt z władzami
• Co jest potrzebne by samorząd terytorialny istniał?

  • ludzie: swiadomosc mieszkańców w zakresie własnych interesów
  • cele wspólnoty
  • terytorium: granice
  • zasady: struktura władzy; zakres kompetencji
  • administracja/organizacja
  • finanse
• Elementy samorządu

  • sfera obywatelskości - gmina jako wspólnota mieszkańców
  • sfera polityki - radni, wójt/burmistrz, starosta (pochodzący z wyboru)
  • biurokracja - administracja odpowiedzialna przed politykami i (pośrednio) mieszkańcami
  • wójt/burmistrz, starosta - pogranicze sfery polityki i administracji
• dekoncentracja - przekazywanie zadań terenowym jednostkom administracji rządowej
• decentralizacja - przekazywanie zadań jednostkom samorządu terytorialnego; wiąże się z większą swobodą podejmowania decyzji niż w przypadku dekoncentracji
• zasada legalizmu - inaczej zasada praworządności, zgodnie z którą organy władzy mogą działać jedynie na podstawie i w ramach norm prawnych. Według niej nikt nie jest ponad prawem.
• zasada subsydiarności/ pomocniczości - opiera się na założeniu, że zadania, które mogą być realizowane przez jednostkę nie powinny być realizowane przez państwo. Organy państwowe niższego rzędu mogą być wyręczone przez organy nadrzędne, tylko jeśli nie są w stanie same wywiązywać się ze swoich obowiązków. Ponadto organy wyższego rzędu mogą je zastąpić, jeśli są w stanie wykonać działanie efektywniej.
• zasada decentralizacji- to zasada przekazywania części kompetencji i odpowiedzialności z władz centralnych na władze lokalne. Zapewnia to większą autonomię samorządom, umożliwiając im lepsze dostosowanie działań do potrzeb społeczności lokalnych. Skutkuje również większym zaangażowaniem obywateli w życie publiczne i efektywniejszym zarządzaniem na poziomie lokalnym
• zasada domniemania kompetencji- to zasada prawa administracyjnego, zgodnie z którą organy administracji publicznej działają na podstawie przypuszczenia, że działają zgodnie z prawem, jeśli nie ma przeciwnych dowodów. Innymi słowy, organy te są domniemywane za kompetentne i działają zgodnie z prawem, dopóki nie zostanie udowodnione inaczej. Ta zasada zapewnia ochronę obywateli przed nadużyciami władzy administracyjnej oraz ułatwia sprawne funkcjonowanie administracji publicznej.
• Rada Gminy:

  • Jest organem stanowiącym, reprezentującym mieszkańców gminy
  • Podejmuje uchwały w sprawach dotyczących lokalnego samorządu, takich jak budżet gminy, plan zagospodarowania przestrzennego, organizacja urzędu gminy, czy inwestycje publiczne
• Wójt (Burmistrz lub Prezydent Miasta):

  • Jest organem wykonawczym gminy, kieruje bieżącą działalnością urzędu gminy
  • Odpowiedzialny za wykonywanie uchwał Rady Gminy, zarządzanie finansami gminy, realizację inwestycji oraz nadzór nad jednostkami organizacyjnymi gminy
• Urząd Gminy:

  • Jest instytucją administracji publicznej, obsługującą organy gminy oraz mieszkańców
  • Zajmuje się prowadzeniem spraw administracyjnych, wydawaniem dokumentów, rejestrowaniem mieszkańców, prowadzeniem ewidencji gruntów, udzielaniem informacji i pomocy mieszkańcom
• Komisje Rady Gminy: Rada Gminy może powoływać różnego rodzaju komisje, które zajmują się określonymi dziedzinami życia społecznego. Przykładowe komisje mogą dotyczyć edukacji, zdrowia, kultury, finansów czy spraw społecznych. Komisje te przygotowują projekty uchwał i opinii dla Rady Gminy.
• Rada Powiatu: Jest to organ stanowiący, czyli organ reprezentujący mieszkańców powiatu. Rada Powiatu podejmuje uchwały w sprawach dotyczących lokalnego samorządu, takich jak budżet powiatu, plan zagospodarowania przestrzennego, organizacja urzędu powiatu, czy też inwestycje publiczne.
• Starosta: Jest to organ wykonawczy powiatu, który kieruje bieżącą działalnością urzędu powiatu. Starosta jest odpowiedzialny za wykonywanie uchwał Rady Powiatu, zarządzanie finansami powiatu, realizację inwestycji oraz nadzór nad jednostkami organizacyjnymi powiatu.
• Urząd Powiatu: Jest to instytucja administracji publicznej, która obsługuje organy powiatu oraz mieszkańców. Urząd Powiatu zajmuje się prowadzeniem spraw administracyjnych, wydawaniem dokumentów, rejestrowaniem mieszkańców, prowadzeniem ewidencji gruntów, czy też udzielaniem informacji i pomocy mieszkań
• Komisje Rady Powiatu: Rada Powiatu może powoływać różnego rodzaju komisje, które zajmują się określonymi dziedzinami życia społecznego. Przykładowe komisje mogą dotyczyć edukacji, zdrowia, kultury, finansów czy spraw społecznych. Komisje te przygotowują projekty uchwał i opinii dla Rady Powiatu.
• Sejmik Województwa: Jest to organ stanowiący, czyli organ przedstawicielski mieszkańców danego województwa. Składa się z radnych wybieranych w wyborach samorządowych na kadencję czteroletnią. Sejmik zajmuje się podejmowaniem uchwał w sprawach województwa, takich jak budżet czy planowanie przestrzenne
• Zarząd Województwa: Jest to organ wykonawczy, któremu przewodzi marszałek województwa. Zarząd zajmuje się realizacją uchwał sejmiku, zarządzaniem finansami województwa, przygotowaniem projektów uchwał oraz współpracą z innymi jednostkami administracyjnymi.
• Marszałek Województwa: Marszałek jest najwyższym przedstawicielem władzy Wykonawczej województwa. Odpowiada za kierowanie pracą zarządu, reprezentowanie województwa na zewnątrz oraz inicjowanie działań służących rozwojowi regionu. Pełni również funkcję przewodniczącego sejmiku województwa.
• Urząd Marszałkowski: Jest to instytucja administracji publicznej odpowiedzialna za obsługę organów województwa oraz realizację ich zadań. Urząd marszałkowski prowadzi także sprawy administracyjne w zakresie działalności samorządowej województwa.
• Relacja triangularna pomiędzy obywatelami, władzą i administracją w Polsce odzwierciedla złożoną strukturę demokratycznego państwa prawa. Każdy z tych podmiotów pełni określone role i ma swoje zadania, które wzajemnie się przenikają i uzupełniają.
• Obywatele w relacji triangularnej

  Stanowią podstawę i istotę demokracji. To oni posiadają prawa i obowiązki wynikające z konstytucji i prawa, a także wybierają swoich przedstawicieli do organów władzy. Obywatele mają prawo do uczestnictwa w życiu publicznym, wyrażania swoich opinii, składania wniosków oraz kontrolowania działań władzy i administracji.
• Władza w relacji triangularnej

  w Polsce jest podzielona na trzy gałęzie: władzę ustawodawczą (Sejm i Senat), władzę wykonawczą (prezydent, rząd, władze samorządowe) oraz władzę sądowniczą (sądy powszechne, Trybunał Konstytucyjny, sądy administracyjne). Władza ta działa na podstawie konstytucji i przepisów prawa, podejmując decyzje i kierując państwem zgodnie z interesem publicznym.
• Administracja w relacji triangularnej

  Jest to aparat wykonawczy państwa, który realizuje decyzje władzy i zapewnia funkcjonowanie państwa oraz obsługę obywateli. Administracja odpowiada za wykonywanie zadań publicznych, nadzór nad przestrzeganiem prawa, dostarczanie usług publicznych oraz wspieranie rozwoju społecznego i gospodarczego. Składa się z organów centralnych (ministerstwa, urzędy centralne) oraz organów terenowych (urzędy wojewódzkie, powiatowe, gminne).
• teoria naturalistyczna

  W tej teorii samorząd przeciwstawia się państwu jako czynnik od niego niezależny.

  Na podstawie teorii o „wolności gminy” gmina jest starsza od państwa.

  Istotą samorządu w sensie materialnym jest załatwianie spraw niezmiennych, które wynikają z natury jednostki.

  Obecnie ta teoria nie jest już w praktyce stosowana
• teoria polityczna

  Teoria ta dopatruje się w instytucjach samorządowych nie tyle rozwiązań prawnych, ile myśli politycznej.

  Istota samorządu ma tutaj polegać na osobowym składzie urzędników ( tzw. honorowi urzędnicy) albo na udziale społeczeństwa w administracji publicznej.
• teoria państwowa

  Wywodzi się z założenia suwerenności państwa: państwo wykonuje władzę bezpośrednio i przez własne organy ale może część swojej władzy przekazać na rzecz miejscowych społeczności.