P

• Şəxsiyyət insanın psixoloji siması olub, şüura, mənliyə malik olan, öz hərəkətlərinə cavabdeh, ictimai münasibətlərin fəal iştirakçısı olan adamdır
• Şaxsiyyat müəyyən ictimai-tarixi dövrdə yaşayıb fəaliyyət göstərən, gerçəkliyi dərk edib müayyan istiqamətdə dəyişdirən, ünsiyyətə girməyi bacaran konkret canlı insandır
• İnsan, fərd, şəxsiyyət və fərdiyyət anlayışları bir-biri ilə müəyyən əlaqəyə malik olsa da onları eyniləşdirmək olmaz
• Ən geniş anlayış «insan» anlayışıdır. Həm fərd, həm şəxsiyyət, həm də fərdiyyət eyni zamanda insandır
• İnsan həyata insan kimi gəlir. İnsan dölünün genlərində insan üçün zəruri olan əlamət və keyfiyyətlərin inkişafı üçün anadangəlmə zəmini qoyulmuş olur
• Yeni doğulmuş uşağın bədəninin konfiqurasiyası düz yerimək imkanı yaradır, beyinin strukturu intellektin inkişaf imkanını təmin edir, əlin quruluşu gələcəkdə əmək alətlərindən istifadə prespektivləri yaradır
• Körpənin insan nəslinə aidliyi təsdiq olunur və fərd anlayışının aşkara çıxmasına gətirib çıxarır
• «Fərd» anlayışında insanın növə mənsubluğu öz əksini tapır. Hər bir insan eyni zamanda fərd, hər bir fərd isə eyni zamanda insandır
• Yeni doğulmuş uşaq da, ağlını itirmiş səfeh şəxsiyyət hesab olunmur. Bir fərd kimi doğulmuş insan tədricən ictimai münasibətlər qovuşuğunda, sosiallaşma nəticəsində şəxsiyyətə çevrilir
• Hər bir şəxsiyyət cəmiyyətdə yaşayan konkret canlı insan olmaqla, gerçəkliyi dərk edib dəyişdirmək, fəallıq göstərmək, başqaları ilə ünsiyyətə girmək imkanına malik olur
• Fərdiyyət insanın temperamentinin, xarakterinin əlamətlərində, adətlərində, qabiliyyətlərində, anlayışında, deyilənlərində, kimliyində, ünsiyyətində, aşkar etdiyi fəallıqlarda və s. da ifadə olunur
• Fərdiyyət və şəxsiyyət anlayışlarını eyniləşdirmək mümkün deyil, onlar yalnız vəhdət təşkil edirlər
• Şəxsiyyətin psixoloji strukturu:

  • İnsanın şəxsiyyətə çevrilməsi üç psixoloji kateqoriyanın nəticəsidir: inikas, ünsiyyət, fəaliyyət
  • Şəxsiyyətin strukturunda idrak prosesləri əsasında və aşağıdakı yarımstrukturları, komponentləri qeyd olunur
• Şəxsiyyətin istiqaməti:

  • Dünyagörüşü, ictimai mövqeyi, tələbatları, maraqları, əqidə və idealları, adət və ənənələri, ideya və praktik yönəlişlik sistemi daxildir
  • Yönəlişliyin komponentlərindən biri dominantlıq təşkil edir və aparıcı olur
• Şəxsiyyətin hazırlıq səviyyəsi:

  • Şəxsiyyətin əldə etdiyi bilik, bacarıq və vərdişlər sistemi daxildir
• Şəxsiyyətin imkanlarını müəyyənləşdirən qabiliyyətlər sistemindən ibarətdir
• Şəxsiyyətin həyatda qazandığı davranış forması, yəni xarakteri
• Şəxsiyyətin mənliyi, özünü dərk edib anlama və öz davranışını nizama salma hökmranlığı
• Şəxsiyyətin fəallığı və istiqaməti:

  • Şəxsiyyətin fəallığı və onu təmin edən amillər
  • Şəxsiyyətin davranışını təmin edən amilləri təhlil etmək üçün formul: B=F (P, E)
• Psixodinamik istiqamət:

  • Şəxsiyyətin davranışı yalnız fərdin daxili subyektiv psixoloji xassələri ilə əlaqələndirilir və izah olunur
  • Sosial mühitin rolu nəzərə alınmır
• Sosiodinamik istiqamət:

  • Şəxsiyyətin davranışı xarici mühitin təsiri ilə bağlanır
  • Şəxsiyyətin daxili xassələrinə əhəmiyyət verilmir
• İnteraksionistik istiqamət:

  • Şəxsiyyətin davranışı, fəallığı daxili və xarici amillərin qarşılıqlı təsiri ilə bağlanır
  • Psixoloqlar şəxsiyyətin fəallığının mənbəyinin tələbatlardan ibarət olduğunu irəli sürür
• Tələbat:

  • Obyektiv ehtiyacı əks edən psixi hadisə
  • İnsan və heyvan tələbatları bioloji və sosial/mənəvi xarakter daşıya bilər
• Tələbatların ödənilməsi yeni tələbatlar doğurur

  • Tələbatlar insanın dərk olunmuş ehtiyacları ilə bağlıdır
  • İnsan tələbatları bir-birindən fərqlənir və dərk olunmuş ehtiyacların ödənilməsi ilə əlaqədar fəallaşma baş verir
• Təbii tələbatlar:

  • Fərdin yaşayışını və nəslini davam etdirmək üçün şərait və ehtiyacların inikası əsasında yaranır
  • Misal ola bilər: qida, təmizlik, istirahət
• Mədəni tələbatlar:

  • Sosial qruplarda mövcud mədəniyyətin psixi inikası nəticəsində yaranır
  • Fərd cəmiyyət daxilində sosiallaşma prosesi ilə mədəni tələbatları ödəyir
• Tələbatlar insanın əbəd və maddi dünyasına, onun psixoloji və mənəvi məsələlərinə, həvəs və s. aid edirlər
• Motivlər insanı fəaliyyətə təhrik edən səbəblər, başqa sözlə motivlər rolunu oynayır
• Motivlər bir-birindən onlarda təzahür edən tələbatların növünə, kəsb etdiyi formalara, genişliyinə və ya məhdudluğuna görə fərqlənir
• Fəaliyyətin mürəkkəb növləri bir motivə deyil, eyni vaxtda bir necə təsir göstərən və qarşılıqlı təsirdə olan motivə cavab verir
• Motivləşmə elə motivlər birliyidir ki, şəxsiyyətin istiqamətini, yönəlişliyini müəyyən etməklə onun fəaliyyətinin səmərəliliyini də şərtləndirir
• Maraqlar insanın idrak tələbatlarının emosional təzahürləridir
• Maraqların insanın həyat və fəaliyyətində rolu böyükdür
• Maraq hər hansı bir obyekti daha dərindən və dəqiq dərketmə meylindən doğur
• Maraqların fizioloji əsasını bələdləşmə-tədqiqat refleksləri təşkil edir
• Maraqlar idrakın daimi təhrikedici mexanizmi kimi meydana çıxır
• Maraqları məzmununa, məqsədinə, genişliyinə və davamlılığına görə təsnif etmək olar
• Maraqların əhəmiyyətlilik dərəcəsi məzmununun nə dərəcədə düzgün seçilməsindən asılı olur
• Məqsədinə görə maraqlar vasitəsiz va vasitəli ola bilir
• Maraqların genişliyi və dərinliyi insanın şəxsiyyətini formalaşdırır