Эдийн засаг 11-р анги

• Макро эдийн засгийн бодлого


  Эдийн засгийн уналт болон инфляци нь хувь хүн болон нийт нийгэмд хүндээр тусдаг учраас үзэгдэлд эсрэг нөлөөлөл үзүүлэхийн тулд энэ бодлогыг ашигладаг.
• Татвар


  Хуулийн дагуу тогтоогдсон хэмжээгээр бүх хүн, хуулийн этгээдээс төрд заавал төлөх, буцалтгүй шинжтэй хураамж.
• Татвар ба улсын төсөв


  Өөрийн бүхий л үүргийг гүйцэтгэхийн тулд төрд мөнгө хэрэгтэй. Төрийн мөнгөн хөрөнгийн гол эх үүсвэр нь бүх төрлийн татвар юм.
• Зах зээлийн онолийн үндэслэгч Адам Смит татвар хураалтын үндсэн зарчмуудыг дараах байдлаар тодорхойлсон:

  #1 ШУДАРГА БАЙХ


  Татварын бүх нийтээр төлдөг байх, татвар нь хүмүүсийн орлоготой шууд хамааралтай байх зарчим юм.
• Зах зээлийн онолийн үндэслэгч Адам Смит татвар хураалтын үндсэн зарчмуудыг дараах байдлаар тодорхойлсон:

  #2 ИЛ ТОД БАЙХ


  Татвар төлөгчдөд татварын хэмжээ, татвар хураах арга, хугацааг урьдчилан мэдэгдсэн байх ёстой.
• Төсвийн ДЕФИЦИТ


  Төсвийн хомсдол гэж нэрлэдэг орлогоос зарлага давах тохиолдол байнга л үүсэж байдаг.
• Төсвийн ПРОФИЦИТ


  Орлого нь зарлагаас давснаас бий болсон зөрүү төсвийн илүүдэл гэж нэрлэдэг.
• Бонд


  Тодорхой хэмжээний мөнгийг тогтоосон хугацааны дараа, зохих хүүтэй нь эргүүлсэн төлөхийн баталгаа болох үнэт цаас;
• Улсын зардлыг нэмэгдүүлэх нь яагаад нийт эрэлтийг нэмэгдүүлдэг вэ?

  Төр өөрийн хөрөнгөө нийтийн шинжтэй ажил зохион байгуулж болно.

  Ж нь: зам гүүр барих, нийгэмд хэрэгцээтэй бусад объектуудыг байгуулж болно. Ингэснээр ажилгүй хүмүүс ажилтай болж орлого нь нэмэгдэн эрэлтийг нэмэгдүүлнэ.
• Нийт эрэлтийг нэмэгдүүлэх зорилгоор Улсын орлого, зарлагыг өөрчлөх бодлого


  Төрийн сангийн буюу төсвийн бодлого
• Төрийн мөнгө, зээлийн бодлого


  Нийт эрэлтийг нэмэгдүүлэх зорилгоор мөнгөний хэмжээ болон зээлийн хүүд нөлөөлөх бодлого
• Зээлийн хүүг буруулах эсвэл гүйлгээнд байх ёстой мөнгөний тоо хэмжээг өсгөх механизмыг дараах байдалд ашиглаж болно

  Төр нийт эрэлтийг (нийт худалдан авалт) нэмэгдүүлж эдийн засгийн уналтыг сааруулахын тулд
• Зээлийн хүүг буруулах нь яагаад нийт эрэлтийг нэмэгдүүлдэг вэ?

  Банкны зээлийн хүү буурахад иргэд болон ААН-үүдээс хэрэглээ болон хөрөнгө оруулалтад зориулж авах зээлийн хэмжээ нэмэгдэж гүйлгээнд мөнгөний тоо хэмжээ өссөнөөр хүмүүс мөнгөтэй болж нийт эрэлт нэмэгдэнэ.
• Гүйлгээнд байх мөнгөний хэмжээг өсгөх нь яагаад нийт эрэлтийг нэмэгдүүлдэг вэ?

  Эдийн засагт мөнгөний хэмжээг хэрэгцээнээс хамааруулан өсгөвөл хүмүүсийн хувьд мөнгөний үнэ цэнэ буурч тэд мөнгигйгй мөнгө чадлаар хадгалахын оронд түүнийг бараагаар солихыг илүүд үзнэ.
• Бонд гаргах нь яагаад нийт эрэлтийг нэмэгдүүлдэг вэ?

  Нийт эрэлтийг нэмэгдүүлэх зорилгоор зээлийн хүүгийн хэмжээг бууруулах гэж байгаа бол зах зээлээс өөрийн бондыг эргүүлсэн худалдан авч оронд нь мөнгө төлнө. Мөнгө банкнуудад очсоноор зээлийн хэмжээ нэмэгдэн гүйлгээг дэх мөнгөний хэмжээ өснө.
• Засгинйнй газар инфляцтай тэмцэж байгаа бол


  Үүний эсрэгээр бонд гаргаж худалдана.
• Мөнгөний нөөц буурч гүйлгээнд байх мөнгөний хэмжээ багассанаар


  Инфляци буурах боловч нийт эрэлтийг бууруулах нөхцөл болно.
• Сангийн бодлого нь


  Эдийн засгийн өсөлтийг урамшуулдаг байж болох ч инфляцийн эсрэг хүчин мөхөсддөг.
• Мөнгөний бодлого нь


  Инфляци хүчтэй нөлөөлж чаддаг аргад тооцогдоно.
• Мөнгөний бодлогын үндсэн арга хэмжээнүүдийг.......... бүрэн эрхийнхээ хүрээнд дангаар бие даан хэрэгжүүлдэг.

  Төв банк
• Мөнгөний бодлого


  Сангийн бодлогыг бодвол илүү уян хатан чанартай, төсвийн орлого зарлагыг аливаа нэгэн өөрчлөлтийг УИХ дээр хэлэлцэж байж шийдвэр гаргадаг.
• Фридрик фон Хайек (1899-1992)


  Гүйлгээнд байгаа мөнгөний хэмжээ болон үнийн түвшний хооронд шууд холбоо гэдгийг баталсан.

  Зах зээлийн эдийн засаг дахь төрийн идэвхтэй оролцоо нь түүнд зөвхөн хор учруулна.
• Джон Мейнард Кейнс (1883-1945)

  Эх орныхоо өмнө байгуулсан гавъяаг нь үнэлэн түүнд Лорд зэрэг олгожээ.

  "Зах зээлийн тогтолцоо нь эдийн засгийн уналтаас өөрийгөө аварч чадахгүй."

  " Төрийн оролцоотой нийт эрэлтийг нэмэгдүүлэх замаар энэ зорилтыг шиидэх ёстой"
• Кейнсийн онол


  Макро эдийн засгийн онолын цаашдын хөгжил болон барууны орнуудын төрийн эдийн засгийн бодлогод маш их нөлөө үзүүлжээ.
• Улс орнуудын хооронд бараа үйлчилгээ шилжих хөдөлгөөн;


  Олон улсын худалдаа
• Гадаад худалдаа нь (гадагшлах) ;

  Эх орны хувьд зах зээлийг өргөтгөж байгаа тул тухайн орны хувьд ашигтай.

  Экспорт
• Гадаад худалдаа (дотогшлох) ;

  Эх орны үйлдвэрийн бараатай өрсөлдөж улмаар үндэсний үйлдвэрлэлийг шахах, ажилгүйдлийг нэмэгдүүлэх зэрэг сөрөг үр дагаварт хүргэдэг.

  Импорт
• Гадаад худалдааны нийт эргэлт


  Экспорт, импортын нийлбэр.
• Гадаад худалдааны тэнцэл


  Экспорт, импортын зөрүү.
• Гадаад худалдааны орлого(экспорт) оос Г/х ны зардал(импорт) хасаж


  Гадаад худалдааны ашиг, алдагдлыг тодорхойлно.
• Гадаад худалдааны бодлого


  Бусад орнуудтай тогтоосон худалдааны харилцааг зохицуулах зорилгоор төрөөс авч хэрэгжүүлж баас арга хэмжээний нийлбэр цогц.
• Проктионост бодлого


  Гадаадын өрсөлдөөнийг дааж чадахааргүй, дөнгөж хөл дээрээ босож байгаа эдийн засгийн шинэхэн салбаруудыг хамгаалахад зайлшгүй хэрэгтэй юм.
• Импортын бараанд тавигдах хамгийн чухал шаардлага нь

  Чанар, хэрэглээний шинж чанар юм.
• Чөлөөт худалдааны бодлого


  Гадаад худалдаанд төр оролцох ёсгүй, тэр нь чөлөөт зах зээлийн жамаар тухайлбал, зах зээл ийм эрэлт нийлүүлэлт, өрсөлдөөний хуулиар хөгжих ёстой гэсэн зарчмыг баримталдаг тул татварыг бууруулах, бусад хязгаарлалтуудыг үгүй болгоход чиглэгддэг.
• Үндэсний валютын ханш ӨСӨХӨД


  Дотоодын хэрэглэгчидийн хувьд импортын бараа хямдарч, экспортлогчид өөрийн бүтээгдэхүүн борлуулахад хүндрэл үүснэ.
• Үндэсний валютын ханш БУУРАХАД


  Экспортын бараа илүү их өрсөлдөх чадвартай болж, эх орны хэрэглэгчдийн хувьд импорт бараа үнэтэй болно.
• Адам Смит


  Туйлын давуу талын онол
• Дэвид Рикардо


  Харьцангуй давуу талын онол
• Хөдөлмөр экспортолдог орнууд


  Хөдөлмөр экспортолдог орнууд голдуу нэг хүнд ногдох орлогын түвшнээр доогуур эсвэл ажилгүйдлийн түвшин өндөр орнууд орно.
• Капитал импортолдог орнууд


  Капитал орнуудад үндэсний үйлдвэрлэлийн хөгжлийн түвшнээр дорой, Байгалын баялаг ихтэй, голдуу буурай хөгжилтэй орнууд орно.