Bioleg UNED 4

• Y gwaed yw'r hylif sy'n cario sylweddau o gwmpas y corff yn eich system gylchrediad
• Mae'r gwaed yn cynnwys 55% o plasma
• Mae'r gwaed yn cynnwys 45% o celloedd coch, celloedd gwyn a platennau
• Mae celloedd coch y gwaed yn cynnwys haemoglobin er mwyn cludo ocsigen
• Un addasiad yr celloedd coch yw siap deugeugrwn ar gyfer cynyddu arwynebedd arwyneb i amsugno mwy o ocsigen
• Un addasiad yr celloedd coch yw mae'n cynnwys haemoglobin sydd a protein (haearn) sy'n cludo'r ocsigen. Os mae diffyg haearn fydd yn arwain at anemia
• Anemia yn golygu fyd yn blinedig gan fod llai o haemoglobin felly llai o ocsigen i'r celloedd resbiradaeth anaerobig, llai o egni
• Un addasiad yr celloedd coch yw dim cnewyllyn felly mae mwy o le ar gyfer haemoglobin
• Un addasiad yr celloedd coch yw mae'n hyblyg felly mae'n ffitio trwy capilariau tenau
• Un addasiad yr celloedd coch yw cellbilen tenau iawn i lleihau pellter tryledu ocsigen
• Mae celloedd gwyn y gwaed yn amddiffyn rhag pathogenau (firysau, bacteria) all achosi clefydau
• Mae celloedd gwyn a ddau fath gwahanol sef ffagocyt a lymffocyt
• Mae ffagocyt yn amlyncu bacteria a firysau sy' achosi afiechyd
• Mae lymffocyt yn creu gwrthgyrff (antibodies) sy'n ymladd pathogenau yn y corff
• Nid oes gan platennau cnewyllyn
• Mae platennau yn ceulo/tolchennu (clotting) y gwaed
• Mae platennau yn stopio gwaedu os oes chwyf
• Mae platennau yn atal pathogenau rhag dod mewn
• Mae platennau yn ffurfio crachen. Tolchen yw'r enw ar y haen sy'n cau'r chwyf ac mae'n caledu i ffurfio crachen. O dan y grachen, bydd croen newydd yn tyfu ac yn y diwedd bydd y grachen yn dod yn rhydd
• Mae'r plasma yn cludo sylweddau wedi'u hydoddi

  -> molecylau bwyd hydawdd e.e glwcos, colyddyn - celloedd (resbiradaeth)

  -> Carbon deuocsid celloedd (gwastraff) - ysgyfaint

  -> Wrea (afu) - arennau (traeth)
• Mae'r plasma yn dosbarthu gwres
• Mae'r system gylchrediad dynol yn system ddwbl
• Mae'r galon yn ddau pwmp, un i bwmpio gwaed i'r ysgyfaint a nol, a'r llall i bwmpio gwaed i'r corff ac yn ol
• Mae gwythiennau (veins) yn cluudo pethau nol i'r galon
• Mae rhydweliau (artery) yn cludo pethau o'r galon
• Mae capilariau yn cysylltu ac yn cyfnewid
• Mae gwaed gydag ocsigen ar yr ochr chwith (inverted)
• Mae gwaed heb ocsigen ar yr ochr dde (inverted)
• Mae rhydweliau yn fath o bibell gwaed ac mae'n cario gwaed i ffwrdd o'r galon ar pwysedd uchel (ac yn ocsigenedig)
• Mae gwythiennau yn fath o bibell gwaed ac mae'n cario gwaed (daadocisgenedig) nol i'r galon
• Oherwydd y lwmen mawr a'r pellter o'r galon mae gwaed a gwasgedd isel sydd yn y gwythiennau
• Mae rhydweliau gyda pwls
• I helpu cael gwaed nol i'r galon mae falfiau yn y gwytthiennau. Mae'r falfiau yn sicrhau bod y gwaed yn teithio mewn un cyfeiriad yn unig
• Mae capilariau yn fath o bibell gwaed
• Mae gwaed yn llifo o rhydweliau i'r capilariau
• Mae pwysedd y gwaed yn gwthio hylif allan drwy wal drwch un gell y capilariau. Mae'r hylif yma yn debyg i blasma ac yn cynnwys glwcos, asidau amino, halwynau, celloedd gwyn ond dim celloedd coch (gelwir yn hylif meinweodd)
• Wrth i'r gwaed deithio drwy'r capilariau mae'n derbyn gwastraff wrea a charbon deuocsid o gelloedd y corff
• Mae'r gwaed yn llifo o'r capilariau i mewn i wythien ac yn ol i'r galon
• Mae gan capilariau wal tenau (1 cell trwch) felly mae pellter tryledu yn fyr
• Mae celloedd coch yn rhy fawr i gadael y capilariau