GNED 12

• Dalumat


  Salitang langyaw - Ayon kay Panganiban (1973), ang salitang Dalumat ay kasing kahulugan ng paglilirip at paghihiraya
• Pagdadalumat


  Masusi, masinop, kritikal at analitikal na pag-iisip
• Uri ng Dalumat


  • PAGLILIRIP
  • PAGHIHIRAYA
• Paraan ng Pagdadalumat


  • DENOTATIBO
  • KONOTATIBO
• Denotatibo


  Literal, nakabatay sa talatinigan
• Konotatibo


  Kaisipan, lampas sa talatinigan
• SAWIKAAN


  Organisasyon itinaguyod ng FIT (Filipinas Institute of Translation Incorporated), isang NGO na nagsulong sa pagsasalin at pagpapaunlad ng modernong Filipino
• Kailan itinatag ang Sawikaan o ang pagpili ng pinakamahalagang salita na namayani sa loob ng isang taon


  2004
• SAWIKAIN


  Salita o grupo ng mga salitang patalinghaga na nagsasaad ng hindi tuwirang paglalarawan sa isang bagay, kaganapan, sitwasyon o pangyayari
• Sawikain


  May dalang aral at kadalasan nagpapahiwatig ng sentimyento ng isa o grupo ng mga tao
• Halimbawa ng Sawikain


  • Abot-tanaw - Naaabot ng tingin
  • Agaw-dilim - Malapit nang gumabi
  • Alilang-kanin - Utusang walang bayad, pakain lang, pabahay at pakain ngunit walang suweldo
  • Amoy pinipig - Mabango, nagdadalaga
  • Amoy tsiko - Lango sa alak, lasing
  • Anak-dalita - Mahirap
  • Anak-pawis - Manggagawa, pangkaraniwang tao
  • Asal hayop - Masama ang ugali
  • Balat-kalabaw - Matapang ang hiya
  • Balik-harap - Mabuti ang pakikitungo sa harap ngunit taksil sa likuran
  • Balitang kutsero - Maling balita / Hindi totoong balita
  • Bantay-salakay - Hindi mapagkakatiwalaan
  • Basa ang papel - Bistado na
  • Basag-ulo - Away
  • Bilang na ang araw - Malapit ng mamatay
• Galileo S. Zafra (2005): 'Ang sawikaan ay isang masinsinang talakayan para piliin ang pinakanatatanging salitang namayani sa diskurso ng sambayanan sa nakalipas ng taon'
• Mario I. Miclat: 'Ang SA-WI-KA-AN ay Bagong Likha (Modernong Filipino). Nilapian ito ng sa+ at +an na nagpapahayag "sa pamamagitan ng" na ang ibig sabihin ay pinakabanyuhay ng salita sa pamamagitan ng wika'
• Banyuhay


  Bago + Anyo + Buhay
• 4 na Pamantayan sa pagpili ng Salita ng Taon

  • Bagong imbento
  • Hiram sa banyaga o katutubo
  • Patay na salita na muling nabuhay
  • Lumang salita na may bagong kahulugan
• 4 na Pamantayan sa pagpili ng "Salita ng Taon"

  • Bagong imbento
  • Hiram sa banyaga o katutubo
  • Patay na salita na muling nabuhay
  • Lumang salita na may bagong kahulugan
• 4 DAPAT NA ISA ALANG-ALANG SA PAGPILI NG SALITA NG TAON

  • Kabuluhan sa buhay ng tao
  • Sumasalamin sa kalagayang panlipunan
  • Lalim ng pananaliksik
  • Paraan ng pagpepresenta
• CANVASS (2004 Salita ng Taon)


  Nangangahulugan bilang panlalamang sa kapwa
• Naging mabisa at naiugnay ang salitang "flying voter", "ghost-voter", "vote-buying" at "dagdag-bawas" sa canvass, na naging salita ng taon
• Prof. Randy David: 'Dahil sa canvassing, maaari kang manalo o matalo sa botohan'
• HUWETENG (2005 Salita ng Taon)


  Inuugnay sa kalagayang panlipunan ng tao, sumisira sa Filipino Values, iniasa ng karamihan sa swerte o luck ang pag asenso sa kanilang buhay
• Nagkaroon ito ng mga kapatid na salita tulad ng "jueteng lord", "anak ng huweteng", "juetengate"at "jueteng payola"
• LOBAT (2006 Salita ng Taon)


  Unang pagpaparamdam ng epekto sa wikang Filipino ng umuunlad na mobile technology, maiiugnay sa pagiging produktibo ng Pilipino
• MISKOL (2007 Salita ng Taon)


  Iniuugnay sa pagpaparamdam ng presensiya sa taong minamahal
• JEJEMON (2010 Salita ng Taon)


  Bagong-buong salita noong panahong iyon na kumakatawan sa bagong umuusbong na kultura na dala ng cellphone, paraan ng kakaibang pakikipag-usap sa text
• WANGWANG (2012 Salita ng Taon)

  Luma na ngunit naging popular muli nang gamitin ni PNoy sa kanyang inaugural speech para patamaan ang mga abusadong opisyal, ginamit ng kritiko laban sa di umano'y kakulangan ng pamahalaan na labanan ang katiwalian, social injustice at social inequality
• SELFIE (2014 Salita ng Taon)


  Kumakatawan sa kultura ng pagkamakasarili at konsumerismo, pagkuha ng larawan at pag-post sa social media, iniuugnay sa pagiging self-centered, self-integrity at pagiging narcissist
• Ang salitang "selfie"ay napili ring "Word of the Year"noong nagdaang taon (2013) ng Oxford English Dictionary
• FOTOBAM (2016 Salita ng Taon)


  Hango sa salitang Ingles na "photobomb"o ang pagsingit sa litrato ng ibang tao, sumikat dahil sa mga protesta sa di umano'y pagsira sa Vista ng monumento ni Jose Rizal sa luneta, nagbukas sa isyu sa madla na umabot hanggang sa Kataas-taasang Hukuman upang mapag-usapan ang mga isyu kasaysayan, kultura, at pamana
• TOKHANG (2018 Salita ng Taon)


  Mula sa salitang binisaya na "toktok"(katok) at "hangyo"(pakiusap sa wikang Cebuano), naging popular dahil ito ang naging bansag sa operasyon kontra-droga ng administrasyon ni Pangulong Rodrigo Duterte
• PANDEMYA (2020 Salita ng Taon)


  Naging batayan sa pagpili ng salita ngayong taon ang lalim ng pagkakasaliksik sa salita, paano ito naging makahulugan ngayong taon, at kung gaano ito kasikat o madalas na nagagamit hindi lang sa social media kundi sa mga nababasa, napapanood at sa personal na talakayan, ugat ng lahat ng mga salitang isinali sa presentasyon, napakalaki ng epekto nito sa buong mundo at lahat ng tao ay naapektuhan nito
• Ambagan


  Komperensyang nagsimula noong 2009 mula sa konseptwalisasyon ni Galileo S. Zafra
• Layunin ng Ambagan


  • Pagyamanin at palaganapin ang wikang Filipino gamit ang iba't ibang diyalekto sa Pilipinas na malaki ang posibilidad na maging ganap na bokabularyo ng wikang Filipino
• Galileo S. Zafra (2014: Sa Corozo 2014): 'Sa pagpasok ng ambag ng salita mula sa ibang wika sa Pili[inas, higit na makikilala ang iba't ibang kultura ng mga Pilipino, at sa proseso, kolektibo ring nabibigyang-hugis ang ating pagka-Filipino at ang ating pagkabansa.'
• Mga ambag na salita


  • Mga salitang nihonggo na nadagdag sa Filipino (sukiyaki, wasabi, tsunami, at Nintendo)
  • Mga salitang Indonesia na nadagdag sa Filipino (lahar at kropek)
  • Iba pang salita na nadagdag (kompyuter, krismas tri, coke, golf, groseri, keyk, ketchup)
• Mga ambag na salita galing sa Kankanaey (Cordillera Administrative Region (CAR))

  • Alluyun - tumutukoy sa bukal na palitan ng tulong sa pagitan ng magsasaka sa mga gawain sa bukid
  • Ayusip - ito ay tinatawag na black berry sa Ingles. Tumutubo ito sa gubat at sa mga gilid ng sakahan
  • Batakagan - pinakamaliwanag at pinakamakinang na bituin sa hilagang bahagi ng himpapawid sa hilaga ng madaling araw
  • Beska - tumutukoy ito sa unang paglabas ng buwan sa kalangitan na hugis letrang C
  • Dasadas - ritwal na isinasagawa ng isang pamilya bago tumira sa kanilang ipinatayong bahay
  • Dilli - tradisyunal na telang pangkumot sa patay na nakapagdaos ng canao
  • Inayan - tumutukoy ito sa pagpigil sa isang tao sa paggawa ng isang bagay laban sa kaniyang kapwa tao
  • Lungayban - tumutukoy sa pangkalahatang tawag sa orchids
  • Pakde - ritwal pagkatapos ng libing ng isang pumanaw na ang dahilan ng pagkamatay ay suicide o aksidente
  • Pinit - tinatawag itong wild berry sa Ingles na halos katulad ng strawberry, dahil pula at may mga buto rin sa ibabaw ng bunga
  • Watwat - ito ay isang hiwa-hiwang karneng ibinabahagi sa mga tao tuwing kainan sa isang ritwal o canao
• Mga ambag na salita galing sa Kinaray-A (wika ng Kabisayaan, wikang gamit ng Antique, Aklan)

  • Baliskud - tumutukoy sa pangalawang pag-aararo para mapino ang nabungkag na tigang na lupa
  • Bangag - lupang nagkabitak-bitak bunga ng matinding tag- init o tagtuyot
  • Binati - ito ang palayan na naararo na at napatubigan; handa na para taniman ng palay
  • Bungkag - unang proseso ng/ sa pag-aararo para mabaklas ang tigang na lupa
  • Hamod - ito ay uri ng lupang mabato. Hindi ito masustansya kaya hindi mainam pagtaniman
  • Hanalon - Tumutukoy sa napakaitim na lupa. Ito ay masustansya at mainam pagtaniman
  • Inupong - tumutukoy ito sa bungkos ng mga naani; komunidad ng mga inaning palay
  • Lamigas - malulusog at mabubuting uri ito ng butil ng palay
  • Linas - proseso ito ng pag-aalis, paghihiwalay ng lamigas sa uhay nito sa pamamagitan ng pagkiskis ng paa
  • Likyad - mababaw na pag-aararo ito matapos makapagpanggas sa tuyong lupa o palayan
  • Limbuk - ito ang bigas na sinangag na mula sa bagong ani ng palay
  • Linapwahan - tinutukoy nito sa tinola mula sa iba't ibang gulay na nakikita sa likod bahay
  • Marinhut - Tawag ito sa maliliit na tumutubong palay - madalang ang tubo o sibol at arikutoy o malnourished
  • Panudlak - ito ay isang ritwal na isinasagawa bago ang pagbubungkal ng lupa at pagtatanim
  • Panggas - ito ang tawag sa pagsasabog ng binhi ng palay sa tigang na naararong lupa o palayan
  • Pinalinpin - ito ang palay na walang laman o maupa
  • Suka - ito ang unang ani
  • Wayang - bukas at malawak na lupain