Samf.fag 5-8

• Viktige sider ved ungdommar si forbruk og lån

  • Forbruk
  • Lånekassen
  • Lån til bustad
• Forbrukslån


  Kortsiktig banklån til høg rente, utan sikring
• Kredittkort


  Bankkort til forbrukslån
• På avbetaling


  Betale ned seinare, for ei lita ekstra sum
• Konsekvenser av ikke å kunne betale

  • Purring
  • Rettsleg inkasso
  • Betalingsmerknad
• Purring


  Påminning + purregebyr
• Rettsleg inkasso


  Stort gebyr + trekkast med tvang
• Betalingsmerknad


  Vanskelegare å få lån og forsikring
• Lånekassen


  • Stipend
  • Studielån
• Lånekassen er ein statleg støtteordning for alle studentar
• Stipend


  Støtte som du får dersom du består eksamen
• Studielån


  Lånedelen, må betalast tilbake etter skulegangen
• Ikkje renter eller avdrag på studielån undervegs
• Lån til bustad


  Vanleg med lån til tre gongar inntekta
• Eigenkapital


  Du må ha 15 % av kjøpesummen oppspart før kjøpet
• Bustadsparing for ungdom (BSU)


  • Kan vere maks 34 år for å spare
  • Må brukast til bustad
  • Skattefrådrag - Kan trekke frå inntil 5500 på skatten
  • Kan maks trekke vekk 2750 kr per år frå skattefrådrag
  • Foreldre kan stille med sikkerheit til lånet – Kausjon
• Velferdsstaten skal skape sosial, helsemessig og økonomisk tryggleik for innbyggjarane
• Fellesgode i velferdsstaten


  • Utdanning
  • Helse
• Sikringsnett i velferdsstaten


  • Sjuketrygd
  • Arbeidsløysetrygd
  • Foreldrepermisjon
  • Barnetrygd og kontantstøtte
  • Uførepensjon
  • Alderspensjon
  • Sosialhjelp
• Den nordiske modellen


  • Skattefinansierte trygder og pensjonar
  • Samarbeid arbeidstakar - arbeidsgjevar
  • Låge inntektsskilnadar
  • Høg yrkesdeltaking
  • Likestilling
  • Godt og gratis skulesystem
• Foreldre si utdanning har mykje å seie for barnet
• Sosial mobilitet


  Høvet ein person har til å forlate den sosiale klassa si
• Typar sosial mobilitet


  • Karrieremobilitet
  • Generasjonsmobilitet
• Klassereise


  Å reise høgre opp I klassene, t.d. frå arbeidarklassa til høgare utdanning og middelklassa
• Innvandrardrivet


  Innvandrarar grip sjansen som dei ikkje har I sitt heimeland å få ei utdanning
• Grunnar til å arbeide

  • Inntekt
  • Utvikle evner og anlegg
  • Identitet
  • Strukturere kvardagen
  • Held oss i aktivitet
  • Sosialt fellesskap
  • Vere til nytte
• Følgjer av arbeidsløyse


  • Dårleg råd
  • Einsemd
  • Tiltaksløyse, mangel på aktivitet
  • Skam
  • Føler seg ubrukeleg
  • Sosialt stigma
  • Utanforskap
• NAV


  Kan hjelpe deg med å søke jobb, opplæring og eventuellt gi dagpengar eller andre støtter
• Rettar i arbeidslivet


  • Arbeidsforhold: fysisk og psykisk
  • Fagforeining
  • Forhandlar med arbeidsgjevarorganisasjonen
• Fagforeining


  Samanslutning av arbeidstakarar innanfor same grein eller fag, t.d. LO
• Arbeidsgjevarorganisasjon


  Representerar bedriftene, t.d. NHO
• God arbeidsmoral


  Presis, respekt til andre, halde avtalar, god arbeidskvalitet, ikkje stjele eller "låne" ting, ikkje oversjå bedriftas lovbrot, vere open for forbedring
• Svart arbeid


  Uregistrert arbeid der lønna er ikkje registrert, derfor ikkje betale skatt
• Ulemper med svart arbeid

  • Kan ikkje klage inn dårleg arbeid
  • Ikkje rett på dagpengar eller sjukelønn
  • Lovlydige taper konkurransen
  • Fleire titals milliardar tapte skattekroner