Gnozja 4

• Olejek eteryczny


  Mieszanina substancji lotnych o różnym składzie chemicznym, charakteryzuje się silnym, na ogół przyjemnym zapachem
• Olejek eteryczny


  • Płynna konsystencja
  • Lipofilność (wody aromatyczne)
  • Lotność
  • Czynność optyczna
  • Charakterystyczny zapach, czasem kolor
  • Gęstość przeważnie mniejsza od gęstości wody
• Otrzymywanie olejków eterycznych


  1. Destylacja z parą wodną

  2. Wyciskanie - głównie z owocni owoców cytrusowych

  3. Ekstrakcja gazem w stanie nadkrytycznym

  4. Ekstrakcja niewodnym rozpuszczalnikiem

  5. Ekstrakcja tłuszczem na zimno, lub gorąco

  6. Ekstrakcja etanolem
• Rodziny roślin, w których występują olejki eteryczne


  • Myrtaceae
  • Lauraceae
  • Rutaceae
  • Lamiaceae
  • Asteraceae
  • Apiaceae
  • Cupressaceae
  • Poaceae
  • Zingiberaceae
  • Piperaceae
• Roślina olejkowa


  Jeśli zwartość olejku powyżej 0,01%
• Struktury wydzielnicze olejków eterycznych


  • Zewnątrztkankowe - włoski wydzielnicze
  • Wewnątrztkankowe - komórki olejkowe, zbiorniki wydzielnicze, przewody wydzielnicze
• Skład i zawartość olejku są zmienne i zależą od wielu czynników
• Czynniki wpływające na skład i zawartość olejku eterycznego


  • Odmiany lub rasy chemicznej
  • Pochodzenia geograficznego
  • Stadium wegetacji
  • Warunków pogodowych (słońce)
  • Czynników genetycznych
• Kierunki działania olejków eterycznych


  • Drażnienie
  • Antireumatica et antineuralgica
  • Rubefacientia, irritantia
  • Diuretica
  • Expectorantia
  • Stomachica et digestiva
  • Cholagoga et choleretica
  • Antiseptica
  • Antiphlogistica
  • Spasmolytica
  • Sedativa
  • Anthelmintica, antiparasitica
  • Abortiva
  • Corrigentia
• Badania surowca roślinnego


  1. Badania morfologiczno-anatomiczne

  2. Badania chemiczne - chromatografia głównie TLC

  3. Badania czystości (zanieczyszczenia organiczne, mineralne, metale ciężkie)

  4. Badania zawartości głównych składników (olejek - objętościowo)
• Badania olejku eterycznego

  1. Badania właściwości organoleptycznych (barwa, zapach), rozpuszczalności

  2. Badania tożsamości - chromatografia TLC, GC

  3. Badania stałych fizykochemicznych - gęstość, współczynnik załamania światła, skręcalność optyczna, liczby - kwasowa, estrowa, estrowa po acetylacji, nadtlenkowa

  4. Badania zanieczyszczeń - oleje tłuste i produkty zżywiczenia

  5. Badania profilu chromatograficznego (GC)
• Składniki olejków eterycznych


  • Terpeny (mono-, seskwi-, rzadko diterpeny)
  • Pochodne fenylopropanu
  • Związki siarki (np. olejki gorczyczne)
  • Związki azotowe
  • Kumaryny
  • Produkty rozpadu kwasów tłuszczowych i związków terpenowych
  • Kwasy organiczne
• Terpeny


  • Biogenetycznie pochodzą od tzw. „aktywnego izoprenu" czyli izopentenylopirofosforanu (C5)
  • Cząsteczki o liczbie węgli podzielnej przez 5
  • Monoterpeny - 2 cząsteczki izoprenu (C10H16)
  • Seskwiterpeny - 3 cząsteczki izoprenu (C15H24)
  • Diterpeny - 4 cząsteczki izoprenu (C20H32)
• Monoterpeny


  • Mają charakter węglowodorów lub ich pochodnych tlenowych
  • Dzielą się na: acykliczne, monocykliczne, dicykliczne
• 1. Kamfora


  • Otrzymywana z olejku cynamonowca kamforowego (Cinnamomum camphora) i syntetycznie
  • Działanie: pobudzające na OUN, ośrodek oddechowy i naczynioruchowy, antyseptyczne, silnie drażniące skórę
• Cyneol


  • Otrzymywany z olejku eukaliptusowego
  • Działanie: wykrztuśne, przeciwdrobnoustrojowe, rozkurczające
• Mentol


  • Pozyskiwany z olejku miętowego oraz syntetycznie
  • Działanie: wywoływanie uczucia chłodu, miejscowo znieczulające, przeciwświądowe, przeciwdrobnoustrojowe, żółciopędne, drażniące skórę
• Tymol


  • Obecnie otrzymywany głównie syntetycznie, bogatym źródłem jest chropawiec koptyjski
  • Działanie: bakteriobójcze i grzybobójcze, przeciwutleniające, słabe przeciwzapalne i spazmolityczne, też rozgrzewające i odwaniające
• Długotrwałe stosowanie tymolu może spowodować zaburzenia pracy tarczycy (nadczynność)
• inhalacje


  zawroty głowy, splątanie, osłabienie mięśni, nudności i podwójne widzenie
• podanie doustne


  objawy żołądkowo-jelitowe, biegunka, owrzodzenie odbytnicy, drgawki padaczkowe, utrata przytomności, bezdech, nudności, zaburzenia rytmu serca, ataksja i inne problemy ze strony OUN
• Preparaty


  • Amol, Argol Essenza Balsamica, Aroma-Activ, Bengay maść przeciwbólowa, Derhotill, Dip Hot Rozgrzewający, Dip Rilif, Puder płynny, Puder płynny Aflofarm, Puder płynny wysuszający, Rowachol, Salviasept, Soligardin, Validol, Variderm, Afronis, Aromatol, Gargarin, Gargarin Aflofarm, Icy Rub Gel, Maść borna z mentolem, Neo-Angin, Olbas Oil, Pudroderm, Pulmonil, Reumatol, Rub-Arom, Salviasept, Sonol, Vicks VapoRub
• Obecnie otrzymywany głównie syntetycznie
• Trachyspermum copticum (L.) Link

  chropawiec koptyjski, Apiaceae
• Działanie tymolu


  • bakteriobójcze i grzybobójcze
  • przeciwutleniajace
  • słabe przeciwzapalne i spazmolityczne
  • też rozgrzewające i odwaniające
• Zastosowanie tymolu


  • schorzenia górnych dróg oddechowych
  • bóle mięśniowe i stawowe
• Preparaty zawierające tymol


  • Afronis
  • Pulmonil
  • Rub-Arom
  • Sonol
• Inne izolowane monoterpeny


  • Menton
  • Borneol
  • α- i β-pinen
• Seskwiterpeny


  Podobnie jak monoterpeny mają charakter węglowodorów lub ich pochodnych tlenowych (wzór sumaryczny często różni się od ogólnego)
• Rodzaje seskwiterpenów


  • s. acykliczne – farnezol, farnezen, nerolidol
  • s. monocykliczne – bisabolen, bisabolol, α-kariofilen
  • s. dicykliczne – chamazulen, akoron, kadinen, kadinol, β-kariofilen
  • s. tricykliczne – laktony seskwiterpenowe (alantolakton, artabsyna, matrycyna)
• Pochodne fenylopropenu


  Biogenetycznie wywodzą się od kwasu cynamonowego
• Pochodne fenylopropenu


  • aldehydy (anyżowy, cynamonowy)
  • fenole (anetol, apiol, eugenol, metylochawikol – estragol, safrol, wanilina)
  • etery fenolowe (α- i β-azaron, kalamol)
• Eugenol otrzymywany z olejku goździkowego – goździkowiec wonny Syzygium aromaticum (L.) Merill et L.M.Perry
• Działanie eugenolu


  • bakteriobójcze i grzybobójcze
  • miejscowo znieczulające
• Działania niepożądane olejków


  • podrażnienia skóry (pieczenie, ból, łagodny świąd, podrażnienie, swędzenie, rumień) i błon śluzowych
  • skurcze oskrzeli, lub krtani i oskrzeli - olejki z rodziny Pinaceae, olejek tymiankowy, olejek miętowy
  • alergie - olejki z rodziny Pinaceae (Δ3 karen), olejek anyżowy, olejek goździkowy, olejek drzewa herbacianego
• Olejek tymiankowy


  Thymi typo thymolo oleum
• Olejek tymiankowy otrzymywany przez destylację z parą wodną świeżych, kwitnących części nadziemnych tymianku pospolitego - Thymus vulgaris L., i Thymus zygis Loetl. ex L., lub mieszaniny obu gatunków
• Thymus zygis


  Loetl. ex L.
• Thymus vulgaris


  L. - tymianek pospolity
• Thymi herba


  ziele tymianku