Mối quan hệ giữa vật chất và ý thức là mối quan hệ biện chứng: Vật chất là nguồn gốc của ý thức, vật chất quyết định nội dung, hình thức biểu hiện và sự biến đổi của ý thức. Song, ý thức không hoàn toàn thụ động mà ý thức tác động trở lại vật chất thông qua hoạt động của con người