FIL (KABANATA 6-10)

• Hatinggabi nang palihim na tumungo si Basilio sa kagubatan na pagmamay-ari ni Ibarra na nabili naman ni Kapitan Tiago
• Tumigil si Basilio sa bunton ng mga batong malapit sa kinalalagyan ng punong balite, kung saan nakalibing ang kanyang ina
• Sa tuwinang umuuwi si Basilio sa bayan na iyon ay una niyang dinadalaw ang yumaong ina ng palihim
• Muli nitong naalala ang pagkamatay ng ina at ng lalaking sugatan na si Elias labingtatlong taon na ang nakaraan
• Sa pamamagitan ng perang ibinigay ng lalaking noon lamang niya nakita ay lumisan si Basilio sa bayan na iyon at nagtungo sa Maynila
• Nagtangka siyang magpasagasa sa dumadaang sasakyan mabuti't nakita siya ni Kapitan Tiago
• Dito ay pumasok siya bilang alila nang hindi binabayaran
• Pinahintulutan ni Kapitan Tiago na mag-aral si Basilio sa San Juan de Letran
• Mula ng pumasok si Maria Clara sa kumbento ay kinamuhian na ni Kapitan Tiago ang mga pari
• Dumating ang pagkakataong nakilala si Basilio nang sumapit siya sa ikaapat na taon
• Nanalo siya sa paligsahanng sable at baston
• Mula noon ay nakilala siya at kinagiliwanpatuloy siyang nagtiyaga sap ag-aaral at nakamit ang sobresaliente o pinakamahusay na marka
• Pinalipat ito sa Ateneo Municipal at mas lalo pang nagpakadalubhasa sa pag-aaral
• Natapos sa batsiler si Basilio
• Dahil sa sariling hilig, Medisina ang napiling kurso ni Basilio bagama't mas nais san ani Kapitan Tiyago na mag-abogasya siya upang magkaroon siya ng kakilalang abogadong hindi naniya kailangang bayaran
• Ngunit dahil mahirap noon ang maging abogad at sa pagnanais na makahanap ng lason para sa tari ng kanyang sasabungin ay pumayag na rin si Kapitan Tiyago
• Ngayon ay nasa huling taon na siya sa Medisina
• Dalawang buwan pa at magiging isang ganap na doktor na si Basilio
• Pagkatapos ay muling babalik sa bayan at papakasalan si Huli
• Pabalik na si Basilio ng bayan nang may nabanaag na liwanag sa gubat at may narinig na mga yabag
• Pumunta ang anino sa kanyang kinaroroonan
• Nagtago ito at nakitang nandoon si Simoun na mag-aalahas
• Inalis nito ang kanyang salamin at nag-umpisa sa paghuhukay
• Habang pinapanood ni Basilio si Simoun ay may nagbalik na ala-ala sa kanya labing tatlong taon na ang nakalipas
• Siya ang tumulong sa paglilibing sa kaniyang ina na si Sisa at kay Elias
• Nagulintang si Basilio sa kanyang natuklasan ngunit ito ay lumapit upang tumulong nang makita niyang pagod at patigil-tigil na si Simoun sa paghuhukay
• Nagpakikila si Basilio at sinabing tinulungan siya nito na ilibing ang bangkay ng kanyang ina at ni Elias kaya't siya naman ang nagbigay ng tulong kay Simoun
• Binalak ni Simoun na patayin si Basilio upang manatili ang kanyang lihim ngunit alam niyang parehas lang sila ni Basilio na nais makapaghiganti
• Ipinagtapat ni Simoun kay Basilio ang kaniyang ginawa sa loob ng paaralan ng wikang Kastila
• Hiningi niyang gawing lalawigan ng Espanya ang Pilipinas at bigyan ng pantay na pantay na karapatan ang mga Pilipino at Kastila
• Ayon kay Simoun ang mga hiling na ito ay ang pagpawi sa kanilang pagkamamamayan at pagkapanalo ng mga naniniil
• Dagdag pa niya, ang pagdadagdag ng isa pang wika ay hahantong sa di pagkakaunawaan
• Taliwas naman ang paniniwala ni Basilio
• Aniya ang Kastila ang siyang magbubuklod sa mga pulo at makakapagpalapit sa mga Pilipino sa pamahalaan
• Hindi sinang-ayunan ni Simoun ang sinabing ito ni Basilio
• Ani Simoun ang wikang Kastila ay kailanma'y hindi magiging wika ng pangkalahatan dahil bawat bayan ay may sariling wika na kaugnay sa damdamin at kaugalian nito
• Sa huli ay hinikayat ni Simoun si Basilio na makisali sa kanyang planong paghihimagsik laban sa pamahalaan ng Kastila
• Ngunit hindi pinaunlakan ni Basilio ang panghihikayat ni Simoun dahil naniniwala ito na walang katapusan ang karunungan
• Ang galing ng tao ang siyang magiging paraan upang maging malaya ang lahat ng tao
• Madilim pa ay gising na si Huli