kabanata 11-25

• Ang mga Makapangyarihan
• Crispin


  7 taong gulang, nakaranas ng kalupitan ng simbahan, takot ngunit iniisip ang kabutihan ng pamilya
• Don Rafael


  Pinakamayaman at iginagalang sa bayan ng San Diego
• Basilio


  10 taong gulang, matapang at maprinsipyo, nagnanais na sana ay mawala na sa buhay nila ang kanilang ama
• Kapitan Tiago


  Inaalayan ng orkestra at nireregaluhan ng hita ng baboy-ramo at usa sa San Diego
• Sisa


  Ang likas na ganda niya ay pinatanda ng panahon at pagdurusa, makikita sa kanilang buhay ang kasalatan
• Padre Salvi


  Bagong kura ng San Diego. Hindi siya mapusok at hindi nananakit
• Pinagbintangan si Crispin na nagnakaw ng dalawang onsa o tatlumpu't dalawang piso (32 piso) ng sakristan mayor
• Alperes


  Ang puno ng mga guwardiya sibil. Lasinggero, mapambugbog sa asawa at malupit sa kaniyang mga tauhan
• Ginawa ng sakristan mayor


  Kinaladkad pababa si Crispin at sinabihan si Basilio na umuwi lamang sa ganap na ikasampu ng gabi
• Padre Salvi vs. Alperes


  Palihim na nagpapataasan at naglalamangan ang dalawa, subalit kapag nagkita sila ay nagkakamayan at magalang ang pakikipag-usap sa isa't isa
• Asawa ni Sisa


  Lasinggero, nagsusugal, tamad at iresponsable, wala itong pakialam sa buhay nilang mag-iina, bagkus ay binubugbog niya pa ang mga ito kapag walang pera
• Naunang dumating ang asawa ni Sisa at inubos lahat ng hinain niya
• Kabanata 12-13: Araw ng mga Patay, Ang Unang Banta ng Sigwa
• Dumating si Basilio nang duguan, hinabol nga siya ng mga guwardiya sibil at pinaputukan
• Sementeryo ng San Diego

  • Makipot ang daan patungo sa sementeryo
  • Matatagpuan sa isang malawak na palayan at nababakuran ng lumang pader at kawayan
  • Mayroong malaking krus na bato sa gitna
  • Nakatambak ang maraming buto at bungo sa paanan ng krus
  • Masukal ang buong libingan
• Nasabi ni Sisa ang ginawa ng kaniyang asawa sa kaniya at sa pagkaing hinain niya
• Kabanata 14: Pilosopo Tasyo
• Nasabi ni Basilio na mabuti pang mawala na ang kaniyang ama at mabuhay silang tatlo na lamang
• Pilosopo Tasyo


  Kilala rin bilang Don Atanasio. Dating mag-aaral ng Pilosopiya. Nag-aral sa Colegio de San Jose, subalit pinatigil ng kaniyang ina dahil baka makalimot siya sa Diyos. Pinagpapari ng kaniyang ina, pero nag-asawa at nabalo rin agad nang wala pang isang taon. Dala ng kalungkutan, binuhos ang sarili sa pagbabasa kaya napabayaan niya ang kaniyang kayamanan at ari-arian.
• Napanaginipan ni Basilio na pinagpapalo si Crispin ng yantok sa ulo hanggang sa humandusay ito sa sahig at tuluyang mawalan ng malay
• Pilosopo Tasyo: '"Higit doon (pagligo sa ulan) ang hinihintay ko kapag gumuguhit ang matatalim na kidlat at kulog na maaaring pumatay ng mga tao at makasunog ng bahay."'
• Ibinahagi ni Basilio na magpapastol na lamang siya ng mga alaga ni Crisostomo, pag-aaral ni Crispin kay Pilosopo Tasyo, at pagtigil sa pananahi ng kaniyang ina
• Matamlay na nagdaos ng misa si Padre Salvi noong araw na iyon
• Mga pari na pinag-usapan

  • Padre Damaso
  • Padre Martin
  • Koadhutor
• Indulhensiya


  Ang pagbili nito ay para sa kaligtasan ng mga namatay na kaanak na patuloy na nagdurusa sa purgatoryo, katumbas ito ng mahigit isang libong taon na kaligtasan mula sa pagdurusa sa purgatoryo
• Tagapagluto: 'Mabuting asawa kayo at masasama ang inyong mga anak tulad ng kanilang ama. Ang maliit ay magiging masahol pa sa ama.'
• Nagkita sa may ilog ang guro at si Crisostomo, ikinuwento nito ang tungkol sa pagtulong ni Don Rafael sa kanila
• Mga problema sa edukasyon sa San Diego

  • Kawalan ng panggastos para sa gamit sa pagtuturo
  • Kawalan ng silid-aralan
  • Ibang pananaw ng pari sa pagtuturo
  • Mga kagustuhan ng simbahan sa mga paksang aaralin
  • Ang mga libro ay nakasulat sa Espanyol na pinapakialaman ni Padre Damaso
• Napagkakasunduan ang mga magulang at mga pari sa pagtuturo at pagdidisiplina sa paraang pamamalo
• Naipaglaban ng guro ang kalayaan niya sa pagtuturo ngunit mas higit pa ring pinahalagahan ng mga pari ang pag-aaral ng relihiyon
• Nangako si Ibarra na babanggitin niya ito sa pulong na imbita ni Tinyente Guevarra
• Labing-isang araw na lamang ay pista na ng San Diego, maraming mungkahi si Don Filipo (dula, komedya, bomba, at kwitis), subalit hindi sang-ayon ang marami dahil sa gastos
• Pinal na mangyayari sa pista

  • 6 Parada
  • 3 Misa
  • 3 Sermon
• Dalawang gwardiya sibil. Wala si Basilio sa kanilang mga kamay.
• Pinagbigyan ba siya?
• Pagdating sa kwartel ay inihagis siya ng mga ito at nagsumiksik na lamang siya sa isang sulok. Dalawang oras siyang nakulong.
• Pinalaya siya ng alperes dahil ayon sa kaniya "Iyan ay kagagawan lamang ng kura. Kung ibig niyang mabalik ang pera ay hingin niya kay San Antonio."
• Nang makabalik siya sa kanilang tahanan, nilibot niya ito nang parang may hinahanap. Lumabas siya nang hindi alam ang patutunguhan at pahiyaw na tinawag ang kaniyang mga anak.
• Bumalik si Sisa sa kanilang tahanan, ngunit ang nakita na lamang niya ay piraso ng damit ni Basilio na may dugo.