PiBwUH

• Socjologia pieniądza


  Różni się od ekonomii pieniądza sposobem podejścia do niego
• Socjologia


  Jest zainteresowana działaniami społecznymi jako relacjami społecznymi
• Pieniądze dla socjologii


  Nie są tylko pośrednikiem w różnych interakcjach, ale czymś, co stanowi specyficzną, wysoce elastyczną, tym samym skuteczną relację społeczną
• Pytania socjologii pieniądza


  1. Jak pieniądz funkcjonuje w społeczeństwie?

  2. Jak funkcjonuje społeczeństwo posługujące się pieniądzem?
• Zaufanie


  Kredytobiorcy do banku - kredytobiorca zaciągając kredyt wierzy, że za pieniądze, które dostanie będzie mógł coś kupić

  Posiadacza pieniądza - przyjmuje pieniądze, bo wierzy, że może nimi płacić
• Karol Marks


  Pieniądz = towar, ogólny ekwiwalent dla każdego towaru, towar uniwersalny (wszystkie inne towary są jedynie specyficznymi ekwiwalentami pieniądza)

  Wyjątkowość pieniądza polega na tym, że jest towarem, którego wartość użytkowa podwaja się w procesie społecznym

  Pieniądz ma normalną wartość użytkową oraz formalną wartość użytkową (wynika ona ze specyficznych funkcji społecznych)

  Relacje pieniężne przesłaniają leżące u ich podstaw społeczne relacje produkcji

  Pieniądz działa jak "zasłona" dla sił ekonomicznych, które kontrolują procesy produkcji oraz dla jeszcze bardziej fundamentalnych relacji społecznych, które tworzą się podczas procesu produkcji

  Fetyszyzm - kult poddania się czarowi rzeczy, przedmiotu pożądania, który ma władzę nad pożądaniem -> poddanie prowadzi do zniekształcenia świadomości i alienacji istot ludzkich

  Pieniądz jako fetysz ze względu na swoją rolę jako uniwersalny ekwiwalent, odgrywa szczególną rolę w społeczeństwie, bo staje się podstawą władzy gospodarczej i politycznej

  Pieniądz = władza na poziomie indywidualnym

  "Zdolność do przechowywania towarów w formie pieniądza oraz fakt, że pieniądz jest towarem, który można przechowywać, wzbudzają w ludziach chciwość"

  Pragnienie bogactwa - nieograniczone, wraz z rozwojem handlu się nasila

  Pieniądz wiąże się z władzą, która jest skoncentrowana w rękach ich właścicieli (prywatna władza - choć uznawana społecznie, bo sam pieniądz jest uznawany społecznie)
• Georg Simmel


  Pieniądz - wyraz wartości, jednostka rozliczeniowa, reprezentant abstrakcyjnej wartości, kredyt, abstrakcyjna natura

  Autonomia pieniądza przejawia się w jego absolutnym braku indywidualności - pieniądz jako relacje między rzeczami pozostaje taki sam, nawet gdy rzeczy podlegające wymianie się zmieniają

  Pieniądz = instytucja społeczna, istotą jest to, przedstawiciel relacji kredytowej - każda forma jest jedynie instrukcją dla społeczeństwa, że jego posiadacz dostarczył pewną formę usługi, za którą otrzymał pieniądze i ma prawo do zwrotu

  Pieniądz jako forma socjologiczna - istnieje związek między pieniądzem a zaufaniem (historyczny rozwój opierał się także na przymusie władz rządzących)

  Staje się instytucją społeczną wraz ze społecznym i gospodarczym rozwojem ludzkości, wraz z rozwojem cywilizacji, jego znaczenie wzrasta

  Element przenikający wszystkie ludzkie interakcje

  Tworzy relację opartą na przepływie towarów i usług (przyczynia się to do pokojowego współistnienia ludzi, przez wymianę akceptują ponadosobowe i normatywne regulacje)

  Pieniądze ustanawiają wspólną podstawę porozumienia dla ludzi akceptowalną dla obu stron, w konsekwencji jest nośnikiem indywidualnej wolności (dar wolności pozwala ludziom swobodnie kształtować życie, nawet w sferze ekonomicznej)

  Pieniądz jako forma ochrony przed kulturą - niewidzialny funkcjonalny dystans między ludźmi, wewnętrzna ochrona przed przeludnioną bliskością i tarciem naszego życia kulturalnego)

  Pieniądz może stać się celem samym w sobie - postrzeganie jego wartości wzrasta wraz z ilością pieniądza; utowarowanie niemal każdego poziomu relacji społecznych (przejawia się jako chciwość, skąpstwo, zamiłowanie do zdobywania, rozrzutność, traktowanie relacji międzyludzkich przez prymat wymiany ekonomicznej prowadzące do współczesnego cynizmu czy znużenia światem)
• Talcott Parsons


  Pieniądz jako medium symboliczne - ogólniony środek komunikacji i interakcji, jego funkcja sprowadza się do integracji funkcjonalnie różnych części systemu społecznego

  Symbole - rola kulturotwórcza

  Pieniądz funkcjonuje w społecznym systemie nagród (dowód sukcesu i sposób sprawowania władzy)
• Max Weber


  Etyka protestancka odebrała znaczącą rolę w kształtowaniu rozwoju kapitalistycznego i nowoczesnego społeczeństwa

  Pojawienie pieniądza zmieniło i zwiększyło możliwości gospodarcze przez:

  • przyczynienie się do rozwoju handlu
  • umożliwienie przechowywania wartości w pieniądzu
  • umożliwienie mierzenia zobowiązań w kategoriach pieniężnych

  Cel ludzkiej działalności = posiadanie większej ilości dostępnych pieniędzy i kalkulowanie wydatków, aby można pokryć je z przewidywalnego dochodu

  Najważniejsza cecha pieniądza: funkcja jednostki rozliczeniowej, która umożliwia obliczenia pieniężne, a w szczególności możliwość oszacowania w pieniądzu wszystkich dóbr i usług

  Pieniądz nie jest i nie może być neutralny

  Wartość pieniądza zależy od jego dostępności, która jest wynikiem ścierania się różnych interesów (wartość wynika z tych interesów)

  To co odnosi się do pieniądza, odnosi się też do cen wszystkich towarów i usług oferowanych na rynku

  Nie jest możliwe prowadzenie racjonalnych obliczeń pieniężnych w gospodarce socjalistycznej (biurokracja nie jest w stanie stworzyć pieniądza, który byłby wynikiem pogodzenia różnych grup interesów)
• Psychologia pieniądza


  Punkt wyjścia: pieniądze są wszechobecne w ludzkim życiu

  Psychologia jest zainteresowana zrozumieniem postaw ludzi

  Bada dlaczego i jak ludzie zachowują się z pieniędzmi i wobec nich oraz jaki wpływ mają na relacje międzyludzkie
• Pieniądz jako bodziec biologiczny

  Punkt wyjścia: porównanie biologicznej reakcji na pieniądz z reakcją zwierząt na jedzenie/picie

  Badania psychologiczne wykazały, że każdy obiekt może stać się nagrodą (obiektowi można przypisać wartość nagrody)

  Pieniądze mają wielką wartość dla ludzi, bo można je wykorzystać do zakupu niemal wszystkiego, co zaspokaja potrzeby -> pieniądz można traktować jak substytut towarów i usług, a ich posiadanie można uznać za nagrodę
• Obszary badań psychologicznych


  Na które części mózgu oraz w jaki sposób pieniądze aktywują ośrodki nagrody w mózgu i jak to różni się od reakcji zwierząt

  Jakie czynniki kształtują ludzkie postrzeganie pieniądza oraz kiedy i w jaki sposób mają motywujący wpływ
• Obserwacje psychologiczne


  Pieniądz narzędziem w sensie metaforycznym - środek do osiągnięcia celu (uzyskania dóbr zaspokajających potrzeby)

  Wykorzystanie pieniądza wykracza poza funkcję instrumentalną - podobny efekt do narkotyku (zwiększa satysfakcję), stymuluje ośrodki odpowiedzialne za szczęście, zadowolenie, radość, motywację (układ mezolimbiczny)

  Ludzie mogą się uzależnić od pieniędzy
• 4 modele psychologiczne (Fiske, 1992)

  1. Model wspólnotowy - ludzie traktują wszystkich członków danej kategorii jako równoważnych, mających ze sobą coś wspólnego i dlatego jesteśmy gotowi dzielić się ze sobą

  2. Model hierarchiczny - ludzie zwracają uwagę na swoje pozycje w hierarchii i dlatego są gotowi pracować w zespole, w którym jeden jest przełożonym, a drugi podwładnym

  3. Model wyrównywania nierówności - ludzie śledzą nierówności między sobą i starają się je niwelować i dlatego są w stanie dzielić się równo kosztami

  4. Model rynkowy - ludzie koncentrują się na rynkowej wycenie dóbr i dlatego są gotowi handlować nimi po cenach rynkowych
• Pieniądz jako wynalazek kultury wg Fiske

  Model rynkowy powstał wraz z pojawieniem się pieniądza

  Relacje społeczne organizowane przez koszty i korzyści oraz racjonalne kalkulacje wydajności i oczekiwanej użyteczności - pieniądz prototypowym nośnikiem takiej struktury

  Nie tylko samo użycie pieniądza może mieć konsekwencje, ale także jego postrzeganie może sprawić, że ludzie będą bardziej egocentryczni i samolubni (ludzie wolą niezależność, mniej pomagają innym i nawiązują mniej znajomości)
• Etyka

  Wiele systemów etycznych związanych z religiami lub systemami filozoficznymi

  Każdy system wychodzi od właściwych przesłanek i na tej podstawie próbuje zbudować system etyczny

  Jedną z prób wspólnej podstaw jest Powszechna Deklaracja Praw Człowieka
• Etyka pieniądza

  Trzy obszary rozważań etycznych:

  • Kwestia, czy działalność finansowe są zawsze moralnie podejrzane, w szczególności spekulacja
  • Czy pieniądz jest neutralny, czy też niesie ze sobą określone wartości i normy
  • Czy istnieją granice, których nie powinno się przekraczać w dążeniu do zysku
• model rynkowy


  ludzie koncentrują się na rynkowej wycenie dóbr i dlatego są gotowi handlować nimi po cenach rynkowych
• pieniądz prototypowym nośnikiem takiej struktury
• jedną z prób wspólnej podstaw jest Powszechna Deklaracja Praw Człowieka
• trzy obszary rozważań etycznych:

  • kwestia, czy dział. finansowe są zawsze moralnie podejrzane, w szczególności czy pieniądz jest źródłem wszelkiego zła
  • kwestia uczciwości na rynkach finansowych
  • kwestia społecznej odpowiedzialności inst. finansowych
• główne obszary krytycznego podejścia do pieniądza:

  • miłość do pieniądza (motyw zysku)
  • lichwa
  • spekulacja i hazard w finansach
• przedmiotem etyki człowiek i jego stosunek do pieniądza
• cel: opracowanie standardów etycznych i z-y zachowania w świecie finansów
• gdy staje się absolutna prowadzi do nadmiernej, irracjonalnej ekspansji ekonomicznej (niezgodna z postulatem ludzkiej sprawiedliwości, a nawet zaprzecza człowieczeństwu wychodzącemu z wiary, nadziei i miłości)
• krytyka takiego motywu przybiera trzy formy:

  • motyw zysku ma w sobie coś nienaturalnego (Arystoteles)
  • zaprzecza podstawowej zasadzie ekonomii (współpracy)
  • instrumentalizacja drugiego człowieka i zaprzeczenie podstawowemu celowi ludzkiego działania, jakim jest człowiek (Kant)
• TRZY MOTYWY WG WALSH I LYNCH

  • działanie zyskowne - kierowanie się wyłącznie motywem zysku
  • działanie akumulacyjne - motyw zysku pierwszorzędny, ale nie wyłączny, może być ograniczony wart. moralnymi
  • działanie stypendialne - gdy zysk jest jedynie produktem ubocznym, dział. ma inne cele
• działanie motywowane nim przynosi dobre skutki uboczne
• LICHWA


  dawniej lichwa = odsetki, obecnie lichwa to wygórowane odsetki
• LICHWA-FILOZOFIA GRECKA


  Arystoteles "Polityka" - pożyczanie na procent jako obszar chrematystyki, osiąganie zysku z samgo pieniądza mija się z jego przeznaczeniem - pieniądz powinien mieć tylko funkcję wymienną, a nie przechowywania wartości, przeciwnik pożyczania na procent
• LICHWA-FILOZOFIA GRECKA


  Platon "Państwo" - pożyczanie na procent przeczy zasadom sprawiedliwości i tworzy nierówności, nierówności powstają, bo z jednej strony są ci którzy żyją z pieniądza i procenta, a z drugiej strony są ci biedni (nędzarze)
• LICHWA - BIBLIA


  • Stary Testament: zakaz pobierania odsetek od biednego Izraelity lub zakaz pobierania od jakiegokolwiek Izraelity (tylko od obcokrajowców) - ci, co nie pobierają są sprawiedliwi (grzeszą ci, co pobierają odsetki)
  • Nowy Testament: nie wprost, zachęta do ogólnej życzliwści, zakaz udzielania oproentowanych pożyczek
• LICHWA - WSPÓŁCZESNA DOKTRYNA KOŚCIOŁA KATOLICKIEGO


  krytyka lichwy (w Kodeksie Prawa Kanonicznego) - dopuszczalne naliczanie umiarkowanych odsetek, Jan Paweł II: lichwa jako plaga, najłagodniejsze, choć krytyczne podejście
• KRYTYKA SPEKULACJI I SPEKULANTÓW

  • spekulanci kierują się wąsko zdefiniowanym motywem zysku
  • spekulacja wiąże się z wysokim ryzykiem, a to ma wymiar nie tylko indywdulany, ale i społeczny
  • horyzont czasowy transakcji spekulacyjnych jest krótki, wpływa na dział. spekulantów i zachowanie innych firm na rynku fin.
• wszystkie powyższe prowadzą do lepszego funkcjonowania rynków finansowych (co jest moralnie pozytywne)
• CZY HISTORIA PINIĄDZA JEST MORALNA? (Sedillot)

  • jest w takiej mierze, w jakiej splata się z historią obyczaju
  • moralna, bo system monetarny nagradza dobrych, a karze złych
  • dobrzy - umieją mądrze się posługiwać pieniądzem
  • źli - traktują pieniądz jako środek umożliwiający oszustwa gospodarcze i zaspokajanie potrzeb materialnych
• CZY HISTORIA PINIĄDZA JEST NIEMORALNA? (Sedillot)

  • dla wierzycieli jest inflacja, która realnie zmniejsza długi oraz dewaluacja obniżająca wart. pieniądza (dłużnicy zyskują kosztem tych, którzy im pomogli)
  • praktyki umożliwiające oszukiwanie użytkowników pieniądza
  • dział. czarnorynkowa (niemoralny nie musi być nielegalny)
  • "wszystko zależy od okoliczności, wszystko jest sprawą sumienia"
• GOSPODARKA DARU


  • rytuał (kręgu) Kula - opisany przez antropologa Bronisława Malinowskiego - polega na okrężnej wymianie, ale bez gwarancji zwrotu, przedmiotów posiadających znaczenie symboliczno-obrzędowe w obrębie archipelagu Wysp Trobriandzkich (naszyjniki z czerwonych muszli oraz opaski z białych muszli) - ludy biorące udział widzą to jako element kultury, powód do utrzymywania relacji
  • potlacz - ceremonia składania darów na północno-zachodnie wybrzeże Ameryki Północnej w przełomowych momentach życia członków
• EWOLUCJA FORM PIENIĄDZA

  • pieniądz towarowy - dobra: powszechne w użyciu (zbywalność), poszukiwane (rzadkość), metale (trwałość, podzielność, łatwość transportu)
  • pieniądz kruszcowy (ważony, odliczany, bity) - żelazo, miedź, kruszce szlachetne (srebro, złoto)
• WARTOŚĆ PIENIĄDZA TOWAROWEGO


  • wewnętrzna (użytkowa) - zw. z zaspokajaniem potrzeb nie jako środek wymiany, ale wynikająca z cech materiału wykorzystanego do jego produkcji
  • wymienna - reprezentacja prawa do domagania się świadczenia od społeczności, wynikająca pierwotnie z wykonania pracy na rzecz innych