kaligirang pangkasaysayan ng el fili

• Si Blumentritt ay isa sa mga nakaalam sa mga balak ni Rizal magsulat ng El Filibusterimo.
• Jose Alejandro kahati niya sa upa sa Ghent; kahati din siya sa pagkain
• Valentin Ventura Nagpadala ng pera kay Rizal
• Valentin Ventura unang may hawak ng orihinal na manuskrito ng El Fili
• Nagpadala si Rizal ng sulat kay Jose Maria Basa (na nasa Hongkong noon) upang makakuha ng kaunting pera mula sa Messagevies Maritimes
• Rodriguez Arias nagbigay ng dalawang-daang piso kay Rizal 4
• Pinalimbag ni Rizal ito kaso kinulang sa pera kaya't binawasan ang mga kabanata mula sa 44 naging 38 na lamang
• ang noli me tangere ay nalimbag s alemanya
• sa noli me tangere si maximo viola ang kaibigang nagpahiram kay rizal upang mapalimbag ang nobelang ito
• ang el filibusterismo ay nalimbag sa gante, belhika
• ang noli me tangere ay nobelang panlipunan
• ang el filibusterismo ay nobelang pampulitika
• GOMburza- mariano gomez
• gomBURza- jose burgos
• gomburZA- jacinto zamora
• noli me tangere ay inilimbag sa alemanya
• ang el filibusterismo ay inilimbag sa gante, belhika
• si maximo viola an tumulong kay rizal upang mailimbag ang noli me tangere
• si valentin ventura ang tumulong kay rizal mailimbag ang el filibusterismo
• ang noli me tangere ay nobelang panlipunan
• ang el filibusterismo ay nobelang pampulitika
• ang noli me tangere ay alay sa inang bayan
• ang el filibusterismo ay alay sa gomburza