prawo zobowiązań

• Zobowiązanie

  Węzeł prawny, który zmusza nas do świadczenia czegoś zgodnie z prawami naszego państwa
• Dare

  Obowiązek dłużnika polegający na przeniesieniu własności rzeczy na wierzyciela lub ustanowieniu ograniczonego prawa rzeczowego
• Facere

  Obowiązek dłużnika polegający na wykonaniu jakiejś czynności lub zaniechanie
• Praestare


  Wszystko, co mogło być przedmiotem świadczenia, najczęściej zobowiązanie gwarancyjne i odszkodowawcze
• Zobowiązanie


  Stosunek prawny między dwiema stronami
• Contractus

  Oświadczenie woli tworzące stosunek prawny między stronami w ramach tego co nie jest zakazane
• Delictum


  Czyn niedozwolony (w zakresie prawa prywatnego przede wszystkim)
• Contrahere


  Zaciągać zobowiązanie (oddzielne od contractus)
• Obligatio


  Zobowiązanie jest węzłem prawnym, który zmusza nas do świadczenia czegoś zgodnie z prawa naszego państwa
• Strony zobowiązania


  • Strona uprawniona - wierzyciel (creditor)
  • Strona zobowiązana - dłużnik (debitor)
• Solutio


  Spełnienie długu, czyli na zachowaniu dłużnika zgodnym treścią zobowiązania
• Cechy obligatio


  • Względny charakter (inter partes – erga omnes)
  • Świadczenie
  • Zaskarżalność

  
• Źródła powstawania zobowiązań w prawie archaicznym

  • Czyny niedozwolone
  • Czynności dozwolone
• Nexum


  Uroczysta forma pożyczki, początkowo realizowana „przez spiż i wagę", w wypadku niezwrócenia długu na czas biorący pożyczkę popadał wobec dawcy pożyczki w stan zależności bliski niewoli
• Nexum zakazane w IV w. p.n.e.
• Odpowiedzialność osobista dłużnika w miejsce odpowiedzialności majątkowej zmienione w początkach republiki
• Źródła zobowiązań wg Gaiusa


  • Ex contractu - z umowy
  • Ex delicto - z czynu niedozwolonego
  • Obligationes ex variis causarum figuris - zobowiązania z różnych innych przyczyn
• Źródła zobowiązań wg Instytucji justyniańskich

  • Ex contractu - powstające wskutek zawarcie umowy
  • Ex delicto - wynikające z popełnienia czynu niedozwolonego
  • Quasi ex contractu - powstające ze zdarzeń podobnych do umowy
  • Quasi ex delicto - powstające ze zdarzeń podobnych do czynu niedozwolonego
• Zobowiązanie tworzy stosunek skuteczny tylko między stronami zobowiązania, czyli inter partes
• Podstawowe przesłanki ważnego zawarcia zobowiązania ex contractu

  • Dokonanie przewidzianego przez prawo typu czynności
  • Porozumienie stron (consensus)
  • Racjonalność ekonomiczna i zachowania zasady sprawiedliwości wymiennej (synallagma)
• Nudum pactum


  Porozumienie, które nie spełnia wymagań co do treści lub formy przeznaczonej dla kontraktu
• Z gołej umowy nie powstaje skarga
• Konstytucja cesarza Leona z 472 r. - stypulacja rodzi zobowiązanie niezależnie od tego, jakich słów użyto, najdalej idące zbliżenie prawa rzymskiego do zasady swobody umów

  
• Kontrakty nienazwane (umowy synallagmatyczne/wzajemne)


  Gdy zawarciu umowy wzajemnej towarzyszy jej wykonanie przez jedną ze stron, to powstaje zobowiązanie do wykonania świadczenia przez druga stronę
• Grupy kontraktów nienazwanych

  • Do ut des - daję abyś dał
  • Do ut facias - daję abyś czynił
  • Facio ut des - czynię abyś dał
  • Facio ut facia - czynię abyś czynił
• Causa


  Wykonanie umowy przez jedną ze stron, które uzasadniało konieczność spełnienia świadczenia przez drugą stronę
• Actio praescriptis verbis


  Skarga właściwa do porozumień kontraktów nienazwanych, przysługuje wtedy gdy świadczenia są równoważne, a skarżący spełnił już swoje przyrzeczone świadczenie
• Zobowiązania synallagmatyczne (wzajemne)


  Obie strony zobowiązane są do świadczenia będących swoimi ekwiwalentami (obie strony otrzymują podobne korzyści)
• Pacta vestita


  Porozumienie ubrane w szatę zaskarżalności, wynikają z praktyki pretorskiej, nieformalne przyrzeczenie między stronami może tworzyć między nimi nowe zobowiązanie
• Grupy pactum vestita

  • Pacta adiecta - zaskarżalne na podstawie prawa cywilnego
  • Pacta praetoria - zaskarżalne na podstawie prawa pretorskiego
  • Pacta legitima - zaskarżalne na podstawie prawa cesarskiego

  
• Zobowiązanie naturalne (obligatio naturalis)


  Umowa, której wykonania nie można dochodzić w postepowaniu sądowym, ale tego, co świadczono w jej wykonaniu, nie można żądać z powrotem
• Najczęstsze przypadki zobowiązań naturalnych

  • Długi niewolników i osób alieni iuris
  • Nieformalne umowy o zapłatę odsetek
  • Zobowiązania zaciągnięte przez pupila bez zgody opiekuna
  • Długi synów, którzy uzyskali samodzielność majątkową, wynikające z pożyczek zaciągniętych bez zgody ojca, gdy byli pod jego władzą
• Skargi dotyczące zobowiązań naturalnych

  • Actio quod iussu
  • Actio de peculio
  • Actio tributoria
  • Actio de in rem verso
  • Actio exercitoria (praepositio)
  • Actio institoria (praepositio)
• Zobowiązania naturalne mogły być wzmocnione przez porękę oraz zastaw, a w drodze nowacji można było je przekształcić w zobowiązanie cywilne (zaskarżalne)
• Klauzula dobrych obyczajów

  Niezgodność z dobrymi obyczajami (boni mores) wykluczała ważność zobowiązania umownego, zwalczano nim czynności nieuczciwe, godzące w wartości uznawane przez społeczeństwo za podstawowe
• Przykłady czynności sprzecznych z dobrymi obyczajami

  • Zlecenie kradzieży
  • Umowy dotyczące spadku po osobie żyjącej
  • Zawarcie stypulacji przewidującej zapłatę określonej kwoty pieniężnej w razie nieustanowienia wierzyciela spadkobiercą w testamencie
• Podział kontraktów ze względu na moment powstania

  • Re (realne) - powstające w momencie wydania przedmiotu umowy
  • Verbis (werbalne) - zobowiązanie powstanie w momencie wypowiedzenia właściwych słów
  • Litteris (literalne) - zobowiązanie powstanie w momencie zapisania odpowiednich słów

  
• zekształcić w zobowiązanie cywilne (zaskarżalne)

  Przekształcić w prawnie egzekwowalne zobowiązanie cywilne
• Klauzula dobrych obyczajów

  • Używana od II w. po Chr.
  • Niezgodność z dobrymi obyczajami (boni mores) wykluczała ważność zobowiązania umownego
  • Zwalczano nim czynności nieuczciwe, godzące w wartości uznawane przez społeczeństwo za podstawowe (np. ochrona rodziny)
  • Sprzeczność z dobrymi obyczajami = naruszenie poczucia przyzwoitości w zakresie powinności i ocen (Papinian)
• Klauzula dobrych obyczajów


  • Zlecenie kradzieży
  • Umowy dotyczące spadku po osobie żyjącej
  • Zawarcie stypulacji przewidującej zapłatę określonej kwoty pieniężnej w razie nieustanowienia wierzyciela spadkobiercą w testamencie