spadkowe

• definicja prawa justyniańskiego

  dziedziczenie jako wejście w całą sytuację prawną, jaką miał zmarły.
• prawo rzymskie - podstawy dziedziczenia

  1. 2 podstawy dziedziczenia : testament i przepisy prawa.
  2. dominowało testamentowe.
  3. Testament był szczególnie rozpowszechniony wśród bogatych grup społeczeństwa,
  4. z czasem rosło znaczenie więzów krwi i tendencja dominacji dziedziczenia beztestamentowego zaznaczyła się wyraźnie w Corpus Iuris Civilis.
  5. Rzymskie prawo spadkowe zbliżyło się w ten sposób do cechy germańskiego prawa spadkowego – uznania praw krewnych.
  6. W rzymskim prawie spadkowym dziedziczyły kobiety i mężczyźni
  7. Prawo rzymskie wyznaczało dalekie miejsce w dziedziczeniu małżonkowi
• prawo germańskie - dziedziczenie

  1. uznanie praw krewnych
  2. W prawie germańskim prawo spadkowe wiązało się z silną organizacją rodową.
  3. Dominowało dziedziczenie beztestamentowe dziedziczyli agnaci (krewni w linii męskiej).
  4. Majątek należał do całego rodu i miał przejść w stanie nieuszczuplonym.
  5. według prawa germańskiego dziedziczą wyłącznie mężczyźni.
  6. Prawo rzymskie wyznaczało dalekie miejsce w dziedziczeniu małżonkowi natomiast prawo szczepowe całkowicie je pomijało.
• Dziedziczenie beztestamentowe

  1. w średniowieczu królowała zasada: Deus solus heredem facere poterst, non homo (krew daje prawo dziedziczenia, nie człowiek).
  2. dziedziczenie według ustalonego w prawie porządku, opartego na bliskości pokrewieństwa
  3. Licznym spisom germańskiego prawa zwyczajowego obce było dziedziczenie testamentowe
  4. Po śmierci członka klanu rodowego podziałowi podlegały wyłącznie przedmioty osobistego użytku, które przypadały dzieciom i małżonkowi.
• zasady germańskiego dziedziczenia beztestamentowego

  1. ograniczenie praw kobiet do dziedziczenia nieruchomości.
  2. porządek dziedziczenia występujący w germańskich prawach zwyczajowych opierał się na bliskości pokrewieństwa ze spadkodawcą.
  3. według średniowiecznego prawa zwyczajowego majątek przynależał do rodziny, z której wywodził się spadkodawca.
• ograniczenie praw kobiet do dziedziczenia nieruchomości.

  1. często kobiety dziedziczył ziemię dopiero w przypadku braku synów.
  2. W longobardzkim gdy spadkobierca nie pozostawił syna, córka dziedziczyła 1/3 nieruchomego, a reszta na agnatów.
  3. Od Liutpranda przyznawano córkom cały spadek, gdy nie było synów.
  4. W Królestwie Sycylii Fryderyk II, konstytucja z Melfi z 1231r. zrównał kobiety i mężczyzn w dziedziczeniu ziemi.
  5. prawo salickie: kobiety zostały całkowicie wykluczone od dziedziczenia ziemi.
  6. W prawie F. ribuarskich kobiety dziedziczyły dobra gdy brak jakichkolwiek krewnych męskich.
• Księga Elbląska a dziedziczenie nieruchomości przez kobiety

  Według Księgi elbląskiej majątek

  przechodził na władcę gdy spadkodawca pozostawił tylko córki, ale musiał wyposażyć je w razie zamążpójścia.
• bliskość pokrewieństwa ze

  spadkodawcą.

  Początkowo prawa szczepowe nie znały rzymskiej zasady reprezentacji(wyobrażenia), polegającej na tym, że

  potomkowie wcześniej zmarłego syna spadkodawcy wchodzili w jego miejsce i otrzymywali należną mu część.

  Z czasem ulegał poszerzeniu krąg osób dopuszczonych do spadku, by zapobiec jego przejmowaniu przez władcę, uprawnionego do objęcia spadku

  bezdziedzicznego tzw. kaduka.
• majątek przynależał do rodziny, z której wywodził się spadkodawca.

  Z tego powodu nie było mu znane prawo dziedziczenia spadku przez małżonka.

  Z czasem małżonek nabył prawa do spadku w przypadku

  braku krewnych.

  Postanowienia XIX wiecznych kodeksów cywilnych( z wyjątkiem m.in. Code Civil)przyznały małżonkowie prawo spadku w zbiegu z krewnymi spadkodawcy (ABGB,BGB). Dawne prawo opierało się na założeniu, że dobra rodowe powinny pozostać w rękach rodziny, z której się wywodziły.
• Dziedziczenie testamentowe

  1. nie zanikło całkowicie we wczesnym średniowieczu, przetrwało na terenach Italii i południowej Francji.
  2. Odrodzenie się dziedziczenia testamentowego było zasługą Kościoła i prawa kanonicznego.
  3. Kanoniści dziedziczenie majątku oparli na woli samego spadkodawcy
  4. Kościół dążył do zniesienia porządku dziedziczenia beztestamentowego ponieważ: dążył do zabezpieczenia praw spadkowych żony i dzieci(zwłaszcza córek), po drugie, nawiązując do rzymskiej zasady swobodnego rozporządzania mieniem, domagał się wydzielenia części swobodnej
• część swobodna

  taka, którą spadkodawca mógłby dysponować samodzielnie.
• Kanonińci - dziedziczenie testamentowe

  1. Rzymskie formalności w postaci podpisu przez testatora i siedmiu świadków zostały przez kanonistów zminimalizowane do słownej dyspozycji majątkiem odbieranej przez spowiednika.
  2. Cechą średniowiecznego testamentu było to, że nie musiał on zawierać ustanowienia dziedzica, ale dotyczył jedynie rozporządzenia pewnymi rzeczami lub tylko częścią majątku.
  3. Czynność prawna jednostronna i odwołalna, przez którą spadkodawca rozporządza majątkiem na wypadek śmierci, nie ustanawiając nikogo spadkobiercą, nosiła nazwę kodycylu.
• czym cechował się średniowieczny testament?

  W początkach średniowiecza zatracił się więc rzymski charakter testamentu. Miejsce testamentu zastąpiły zbiory legatów, bez

  ustanowienia dziedzica oraz zawierające postanowienia tylko co do części majątku (zwłaszcza ruchomego).
• Zdolność testowania

  1. nie miały osoby małoletnie, jak i również dotknięte chorobą umysłową, skazane za określone przestępstwa np. lichwiarstwo, osoby dotknięte śmiercią cywilną, heretycy, dzieci nieślubne oraz zakonnicy.
  2. Zdolność testowania kobiet była ograniczona przez wymóg zgody ojca lub braci.
  3. Wiele spisów prawa zwyczajowego wymagało także zgody męża na sporządzenie testamentu przez żonę.
• kosćielne podejście do testamentu

  1. Sporządzenie testamentu dla zbawienia duszy (pro salute animae) stało się dla Kościoła aktem religijnym powiązanym ściśle z sakramentem spowiedzi.
  2. Kto przed śmiercią nie sporządził testamentu uważany był za tego kto nie wyspowiadał się.
  3. Chodziło o to aby wykupić sobie zbawienie poprzez hojność względem Kościoła, można było ustanowić dziedzicem Chrystusa.
• egzekutor testamentu

  • Z dyspozycji testamentowej powstała instytucja egzekutora testamentu czyli osoby, która dopilnuje wykonania darowizn czy pogrzebu.
  • Funkcję tą sprawowali najczęściej biskupi, zakonnicy lub zaufane osoby testora.
• Dziedziczenie według parantel

  1. Opierało się ono na podziale spadkobierców na klasy obejmujące krąg osób wywodzących się od wspólnego – coraz wyższego stopnia przodka.
  2. Pierwsza stanowili zstępni (descendenci) spadkodawcy: dzieci, wnuki, prawnuki.
  3. Druga stanowili krewni wywodzący się od ojca spadkodawcy ( bracia i ich potomstwo) itd.
  4. Liczba parantel w niektórych prawach zwyczajowych dochodziła do sześciu
  5. Krewni bliższej paranteli wykluczali krewnych dalszej
  6. W obrębie paranteli dziedziczyli krewni najbliżsi stopniem wobec spadkodawcy, np. w drugiej paranteli brak wykluczał bratanka
• Zwierciadło Saskie - porządek dziedziczenia

  Inne prawa zwyczajowe jak np. Zwierciadło saskie dzieliło spadkobierców na dwa koła:

  Ściślejsze które tworzyli potomkowie rodzice i rodzeństwo spadkodawcy

  Obszerniejsze – obejmujące wszystkich pozostałych krewnych do VII stopnia komputacji rzymskiej
• Rzymski porządek dziedziczenia

  – występował na terenach południowej Francji, a także w niektórych krajach Niemiec podlegających silnej infiltracji ius commune.

  Jednolity system dziedziczenia beztestamentowego dzielił spadkobierców na 4 klasy :

  1. Descendenci spadkodawcy (bliższy zstępny wykluczał dalszego, np. syn wnuka)
  2. Ascendenci ( wstępni) rodzeństwo i ich potomstwo
  3. Rodzeństwo przyrodnie i jego zstępnych
  4. Wszyscy dalsi krewni według stopnia bliższości
• Polski porządek dziedziczenia

  polski prawnik XVII w. Mikołaj Zalaszowski ujmował porządek w polskim prawie ziemskim następująco

  1. Zstępni spadkodawcy
  2. Rodzeństwo rodzone i przyrodnie
  3. Wstępni
  4. Krewni boczni do VIII stopnia komputacji rzymskiej ( konstytucja 1588)

  W obrębie drugiej klasy spadkobierców dobra ojczyste i nabyte przypadały w 3⁄4 braciom i 1⁄4 siostrom Dobra macierzyste dziedziczono na zasadach równych. Wstępnie dziedziczyli majątek po dziecku po połowie. Wyłączono dziadków od dziedziczenia po wnukach
• KN: prawo spadkowe

  1. dzielił spadkobierców na dziedziców porządkowych i nie porządkowych.
  2. Dziedzicami porządkowymi byli wyłącznie krewni spadkodawcy, którzy nabywali spadek z mocy samego prawa.
  3. Spadkobiercami nie porządkowymi były: dzieci naturalne uznane, małżonek i państwo.
  4. wyznaczył dalekie stanowisko małżonkowi, który dochodził do spadku dopiero w przypadku braku krewnych do XII stopnia komputacji rzymskiej i dzieci naturalnych uznanych.
• KN - kolejność dziedziczenia

  1. W pierwszej kolejności prawa spadkowe nabywały dzieci lub ich zstępni prawem reprezentacji.
  2. Dzieci naturalne uznane dziedziczyły tylko po zmarłych rodzicach, otrzymywały 1/3 udziału przypadającego na dzieci prawe.
  3. W następnej kolejności prawa spadkowe przechodziły na rodzeństwo i ich zstępnych,
  4. w braku rodzeństwa i jego potomków spadek dzielono na pół.
• ABGB - porządek dziedziczenia

  1. zakreślał dziedziczenie ustawowe na podstawie systemu parantel bardzo szeroko, gdyż krąg dziedziców obejmował krewnych do szóstej linii.
  2. Małżonek otrzymywał przy dziedziczeniu ustawowym przy co najmniej trojgu dzieciach część spadku przypadającą na każde z nich.
  3. W przypadku mniejszej liczby dzieci małżonkowi ustawa gwarantowała dożywotnie użytkowanie 1⁄4 majątku.
  4. Przy braku krewnych małżonek przyjmował spadek w całości.
• BGB - porządek dziedziczenia

  1. dziedziczenie ustawowe wchodziło w grę, gdy spadkodawca nie pozostawił testamentu lub ważnej umowy
  2. dziedziczenia, a także wtedy, gdy spadkobiercy nie chcieli lub nie mogli przyjąć spadku.
  3. BGB przyjął z prawa średniowiecznego system parantel.
  4. W BGB znacznej poprawie uległa pozycja małżonka przy dziedziczeniu ustawowym. Dziedziczył on w zbiegu ze zstępnymi 1⁄4 majątku.
  5. Małżonek został także zaliczony, obok potomków spadkobiercy i rodziców, do tzw. dziedziców koniecznych, którzy w razie pominięcia przy spadkobraniu testamentowym mieli prawo do zachowku.
• Ograniczenia zdolności dziedziczenia XIX w.

  1. w Code Civil prawa do dziedziczenia - śmierć cywilna.
  2. instytucja niegodności dziedziczenia. Pod tym pojęciem kryły się czyny spadkobiercy, powodujące skrzywdzenie spadkodawcy lub jego bliskich.
  3. ABGB dawało podstawę do odsunięcia od dziedziczenia tego spadkobiercy, który usiłował skrzywdzić na „czci, ciele lub majątku”. Na skutek wyroku uznającego spadkobiercę za niegodnego, spadek przypadał temu, kto byłby powołany do spadku, gdyby niegodny nie żył w chwili otwarcia spadku.
  4. BGB - instytucja przebaczenia
• instytucja przebaczenia

  wykluczała możliwość uznania

  spadkobiercy za niegodnego, jeżeli spadkodawca przebaczył niegodnemu dziedziczenia.
• Ograniczenia swobody testowania

  1. ABGB nie mieli prawa: małoletni, duchowni, osoby w stanie szaleństwa lub upicia.
  2. W Kodeksie Napoleona małoletni którzy ukończyli 16 r.ż. mogli za pomocą testamentu rozporządzać na zasadzie tylko do wysokości połowy majątku.
  3. Code Civil określał także kategorię osób, na rzecz których nie można było dokonać rozporządzenia testamentowego. Nie mogli od małoletniego otrzymać jego opiekunowie, lekarze i aptekarze od osoby którą leczyli przed śmiercią.
  4. Do grupy osób niezdolnych do dziedziczenia KN zaliczał także dzieci nieślubne nieuznane i duchownych.
• Zabezpieczenie praw spadkowych dziedziców koniecznych

  1. System rezerwy
  2. Zachowek
  3. Wydziedziczenie
• System rezerwy

  1. znany Kodeksowi Napoleona, zakładał, że wszelkie dyspozycje testamentowe nie mogły przekraczać określonej części majątku której rozmiar był zależny od liczby zstępnych(dziedziców koniecznych).
  2. Część majątku, która była przez prawo zarezerwowana na rzecz spadkobierców koniecznych, była określana mianem rezerwy.
  3. W razie naruszenia przez testatora rezerwy lub części obowiązkowej( wg ZGB) zastrzeżonej dla spadkobierców koniecznych, służyło im roszczenie rzeczowe do dziedzica testamentowego o wydanie w naturze składników majątku, który nie podlegał dyspozycji testamentowej.
• Zachowek

  polegał na przyznaniu dziedzicom koniecznym roszczenia pieniężnego do spadkodawcy testamentowego, stanowiącego

  równowartość, przysługującej im części spadku, jaką na ich rzecz zastrzegała ustawa.

  Zachowek jako system zabezpieczenia przyjął

  Landrecht pruski, ABGB, BGB, polski kodeks cywilny z 1964r.

  ABGB z dziedziców koniecznych uznawał dzieci, a w ich braku rodziców.

  Za dziedzica koniecznego w prawie austriackim nie uznawano małżonka.
• Wydziedziczenie ABGB

  wg ABGB spadkodawca mógł wydziedziczyć w testamencie spadkobiercę koniecznego w razie:

  
  

  porzucenia wiary chrześcijańskiej(zniesiony w 1868),

  pozostawienia spadkodawcy bez pomocy,

  skazania na więzienie dożywotnie lub dwudziestoletnie

  oraz uporczywe prowadzenie nieobyczajnego życia.
• Wydziedziczenie - BGB

  W BGB ustawowymi przesłankami wydziedziczenia było

  nastawanie na życie spadkodawcy,

  jego cielesne sponiewieranie

  ciężkie przeciwko niemu przestępstwo spadkobiercy koniecznego,

  jak również niemoralne prowadzenie się.
• Kierunek zmian prawa spadkowego w XX wieku

  1. Zwiększenie praw spadkowych małżonka i dzieci pozamałżeńskich
  2. Ograniczenie klasy spadkobierców ustawowych
  3. Nowela ABGB z 1914
  4. Nowelizacja KN w 1957
• Nowelizacja ABGB

  1. z 1914
  2. ograniczyła klasę dziedziców koniecznych do 1 pradziadków spadkobiercy,
  3. małżonek otrzymywał zawsze 1⁄4 majątku niezależnie od liczy dzieci, a w zbiegu z dalszymi krewnymi połowę majątku
• Nowelizacja KN

  1. KN w 1957 zmieniła porządek dziedziczenia,
  2. dziedziczenie małżonka na 4 miejscu, po zstępnych wstępnych i rodzeństwie,
  3. na mocy ustawy z 2001 małżonek dziedziczy cały majątek, gdy nie ma zstępnych i rodziców spadkodawcy.
  4. W zbiegu ze wspólnymi ze zmarłym zstępnymi może otrzymać według wyboru albo użytkowanie całego majątku albo własność czwartej części