europa leverden wapens, textiel en luxegoederen aan Afrika en Amerika, vanuit Afrika brachten handelaren Zwarte Afrikanen naar Amerika waar zij tot slaaf werden gemaakt.
de wedergeboorte van de klassieke oudheid
wetenschappelijkekennis uit de klassieke oudheid werd gedeeld
het humanisme
kunstenaars en wetenschappers in de 16e eeuw wilden de verschijnselen in de wereld met het verstand verklaren, waarbij de bijbel en het geloof niet langer de basis waren. De mens stond hierin centraal
Maarten Luther
Luther had kritiek op de
aflaathandel
de heiligenverering
de organisatie van de kerk
een paar sacramenten
Calvijn
het is de taak van de geestelijken om de bijbel en het geloof in begrijpelijke taal uit te leggen aan de gelovigen.
in de kerk mocht er niks zijn wat van het geloof kon afleiden.
Volgens hem staat al voor de geboorte vast of iemand in de hemel of de hel zal komen.
Als de koning zich niet aan god's regels houdt mochten de onderdanen hem afzetten
gevolgen denkbeelden van Calvijn in de Nederlanden
ze zagen de rechtvaardiging van hun opstand tegen hun landsheer Filips de tweede
het edict van Nantes
in 1598 vaardigde de franse koning het edict van Nantes Uit, hierbij kreeg elke fransman het recht op gewetensvrijheid
de contrareformatie
maatregelen van de katholieke kerk
het consilie bevestigde het absolute gezag van de paus
de officiële bijbel bleef
alle tradities bleven bestaan: de relieken, de aflaten, de rituelen en de heiligenverering
kerkgebouwen werden nog uitbundiger ingericht
de mis bleef in het latijn
verzet in de gewesten
de lage adel kwam in verzet omdat ze steeds minder inkomsten uit hun bezittingen haalden
onder het gewone volk groeide het verzet vanwege slechte economische omstandigheden
de beeldenstorm
de hervormingsgezinden drongen de kerken en kloosters binnen en vernielden alle religieuze versieringen
de unie van Utrecht
de noordelijke gewesten sloten de unie van Utrecht, hierbij behield elk gewest eigen rechten, privileges en bestuur maar werkten ze op economisch en militair vlak samen
republiek der zeven verenigde Nederlanden
de statengeneraal besloot voortaan het bestuur zelf te gaan regelen
de vrede van Munster
de onafhankelijkheid van de Republiek werd door Spanje erkent
de acte van verlatinghe
de Nederlandse gewesten zetten Filips de tweede af als vorst