laktony

• Seskwiterpeny


  Przedstawiciele grupy związków wywodzących się z aktywnego izoprenu, połączenie 3 cząsteczek (C15)- składniki olejków eterycznych
• Pochodne seskwiterpenów


  • Alkohole seskwiterpenowe (bisabolol)
  • Ketony (walerenon)
  • Kwasy (kwas walerenowy)
• Laktony seskwiterpenowe


  Związki o zbliżonej budowie, wywodzące się z sekwiterpenu: monocyklicznego szkieletu germakranu
• Biogeneza terpenów


  Biogeneza farnezylopirofosforan
• Jak do tej pory poznano ponad 3 000 związków z tej grupy, też w formie glikozydowej (rzadko)
• Laktony seskwiterpenowe są bardzo rozpowszechnione w rodzinie Asteraceae
• Laktony seskwiterpenowe


  W odróżnieniu od seskwiterpenów nie są lotne, nie są składnikami olejków eterycznych, ale mogą mieć charakter proazulenów
• Kierunki działania biologicznego laktonów seskwiterpenowych


  • Goryczowe
  • Antybakteryjne, zwłaszcza w stosunku do bakterii Gram (-) (np. knicyna, arktiopikryna)
  • Przeciwpasożytnicze i przeciwrobacze (np. artemizynina, santonina)
  • Przeciwzapalne poprzez hamowanie czynnika transkrypcyjnego NF-kB
  • Silne działanie cytotoksyczne
  • Specyficzne działanie toksyczne (pikrotoksyna, tapsygargina)
• Tapsygargina


  Niespecyficzny inhibitor zależnych od ATP kanałów wapniowych siateczki retikularnej
• Tapsygargina wykazuje wpływ na replikację SARS-CoV-2
• Ważniejsze laktony seskwiterpenowe


  • Alantolakton (występuje w korzeniu omanu wielkiego, działa wykrztuśnie, p/zapalnie, p/drobnoustrojowo ale też alergizująco)
  • Santonina (występuje w pączkach kwiatowych bylicy cytwarowej, silne działanie p/robacze ale bardzo toksyczna)
  • ß-D-glukozyd taraksakolidu (występuje w korzeniu mniszka lekarskiego, związek goryczowy)
  • Absyntyna (dimeryczny lakton poch. gwajanu, gorzki składnik Artemisia absinthium)
  • Matrycyna (prekursor chamazulenu w Chamomillae anth.)
  • Cynaropikryna i laktupikryna (związki goryczowe ziela karczocha i korzenia podróżnika)
  • Helenalina (występuje wraz z różnymi pochodnymi w kwiatostanach arniki, silne właściwości p/zapalne)
  • Partenolid (główny składnik czynny złocienia maruny, o działaniu p/migrenowym)
  • Knicyna (główny składnik czynny drapacza lekarskiego, typowy związek goryczowy)
  • Arkcjopikryna (główny składnik czynny liści łopianu, ma właściwości antybiotyczne)
• Artemisia annua L., bylica roczna, Asteraceae, astrowate, jest źródłem ważnego leku p/malarycznego Artemizyny (0,01-0,08%)
• Artemizyna


  Typ kadinanu z ugrupowaniem nadtlenkowym, toksyczna dla form płciowych (gametocytów) i bezpłciowych (np. schizonty), hamuje wiązanie zarażonych krwinek czerwonych przez schizonty do śródbłonka naczyniowego, hamuje zlepianie zarażonych krwinek ze zdrowymi
• Stosowane są też półsyntetycze (dihydroartemizyna) pochodne o większej biodostępności
• Artemizyna charakteryzuje się szybkim działaniem, stosowna w oporności na inne leki p/zimnicze
• Surowce olejkowe zawierające seskwiterpeny i laktony seskwiterpenowe


  • Achillea millefolium (achillicyna, millefolina)
  • Chamomilla recutita (matrycyna, proazulen)
  • Chamaemelum nobile (nobilina)
  • Artemisia absintium (artabsyna, absyntyna, proazuleny)
• Gorzki smak surowców olejkowych związany jest z obecnością laktonów seskwiterpenowych
• Surowce bogate w fenolokwasy zawierające gorzkie laktony seskwiterpenowe


  • Cychorium intbus (laktucyna i laktupikryna)
  • Cynara scolymus (cynaropikryna)
• Gorzki smak związany z obecnością laktonów seskwiterpenowych pobudza wydzielanie soków trawiennych
• Arnicae flos, kwiat arniki


  Zawiera laktony seskwiterpenowe typu pseudogwajanolidów (nie mniej niż 0,4% sumy laktonów seskwiterpenowych w przeliczeniu na tyglinian dihydrohelenniny, metodą HPLC), głównie helenalina dihydrohelenalina i ich estry
• Arnicae flos


  • Zawiera również flawonoidy metoksylowane, kumaryny proste, olejek eteryczny, ślady alkaloidów pirolizydynowych (nasycone, niska toksyczność)
• Działanie wyciągu i estrów helenaliny i dihydrohelenaliny


  Przeciwzapalne, przeciwbólowe i p/wybroczynowe, antyagregacyjne, zmniejszają stężenie czynników prozapalnych, zmniejszają migracje leukocytów do ogniska zapalnego, działanie p/drobnoustrojowe
• Ze względu na toksyczność laktonów seskwiterpenowych, preparaty z Arnicae flos stosuje się tylko zewnętrznie
• Zastosowanie preparatów z Arnicae flos


  • Krwiaki, stłuczenia obrzęki, wylewy podskórne i czyraki
  • Uszkodzenia naskórka, owrzodzenia jamy ustnej i dziąseł
  • W niewydolności żylnej, w bólach mięśni
• Działania niepożądane preparatów z Arnicae flos: podrażnienie skóry
• Nie stosować preparatów z Arnicae flos na otwarte rany, na rozległe otarcia naskórka, w okolicach oczu i ust
• Preparaty z Arnicae flos


  • Arnisol żel
  • Tinctura Arnicae (FP XII)
  • Venargin
  • Arcalen
• Tanaceti parthenii herba, ziele maruny


  Zawiera laktony seskwiterpenowe typu germanolidu (nie mniej niż 0,2% partenolidu, metodą HPLC) jako główny związek
• Ziele maruny zawiera również oleje eteryczne (zawiera m.in. kamforę do 70%- ostry zapach) oraz flawonoidy metoksylowane
• Działanie wyciągu i partenolidu z ziela maruny

  Zmniejszają nasilenie i liczby nawrotów ataków migrenowych, zmniejszają agregacje płytek krwi, zmniejszają uwalnianie serotoniny z płytek krwi, blokowanie receptorów serotoninergicznych, działanie p/zapalne (hamowanie aktywacji neutrofili), hamowanie aktywności COX i LOX
• Korzystne działanie preparatów z ziela maruny w profilaktyce migreny i zmniejszaniu częstotliwości ataków częściowo udowodnione w badaniach klinicznych
• Działania niepożądane preparatów z ziela maruny: objawy alergiczne, owrzodzenie jamy ustnej
• Preparaty z ziela maruny


  • Mariomigran
  • Migrinin
• Ze względu na bardzo różną zawartość partenolidu w surowcu, stosować tylko preparaty lecznicze z ziela maruny
• Cnici benedicti herba, ziele drapacza


  Zawiera laktony seskwiterpenowe: głównie knicyna (0,2-0,7%), typ germakranu oraz lignany: arktygenina
• Ziele drapacza stosowane jest jako surowiec goryczowy, pobudzający trawienie i wydzielanie żółci, w niestrawności i przy utracie łaknienia, najczęściej w mieszankach ziołowych