Genetic Mechanism 2

• Mục tiêu: Biết cách phân loại bệnh di truyền, Hiểu cơ chế di truyền của từng nhóm bệnh, Phân tích được một số bệnh di truyền điển hình
• Hai nhóm bệnh lý di truyền theo cấp độ di truyền


  • Những bất thường nhiễm sắc thể (cấp độ tế bào)
  • Những bất thường gen (cấp độ phân tử)
• Bất thường số lượng NST


  • Lưỡng bội
  • Đa bội
  • Lệch bội
• Lưỡng bội


  Một bộ NST 2n = 46 (46,XX hay 46,XY)
• Đa bội


  Tam bội (3n) và tứ bội (4n)
• Lệch bội


  Lệch một hoặc vài chiếc NST so với 2n
• Thể ba nhiễm / Trisomy


  Hiếm, Hội chứng Down (Trisomy 21), Hội chứng Turner (45, XO)
• Trisomy 21 - Hội chứng Down
• Bất thường cấu trúc NST


  • Cân bằng
  • Chuyển đoạn
  • Đảo đoạn
  • Không cân bằng
• Cân bằng


  Không tăng không giảm chất liệu di truyền, số lượng gen không thay đổi
• Không cân bằng


  Có tăng hoặc giảm chất liệu di truyền (mất, thêm) có hậu quả lâm sàng
• Bất thường cấu trúc NST


  • Mất đoạn
  • Nhân đoạn
  • NST đều
  • NST vòng
  • NST marker
• Hội chứng mèo kêu (Cri-du-chat)
• Loại đột biến gen


  • Đột biến điểm (point)
  • Đột biến missense (sai nghĩa)
  • Đột biến nonsense (vô nghĩa)
  • Đột biến im lặng (silent)
  • Đột biến lệch khung (frameshift)
  • Đột biến giảm liều (Hypomorphic)
  • Đột biến tăng chức năng (gain-of-function)
• Bệnh về gen


  • Bệnh đơn gen
  • Bệnh đa yếu tố
• Bệnh đơn gen


  Liên quan 1 gen, Di truyền theo quy luật Menden
• Bệnh đa yếu tố


  Tương tác nhiều gien, Tương tác với môi trường
• Các cơ chế di truyền của bệnh đơn gen


  • Di truyền trội NST thường
  • Di truyền lặn NST thường
  • Di truyền trội NST X
  • Di truyền lặn NST X
  • Di truyền liên kết NST Y
• Lặn (Recessive)


  Một biến đổi di truyền gây ra một kiểu hình nhận biết được chỉ khi ở trạng thái đồng hợp
• Trội (Dominant)


  Một biến đổi di truyền gây ra một kiểu hình nhận biết được ngay cả khi ở trạng thái dị hợp
• Di truyền trội trên NST thường


  • Gen cấu trúc, đa hướng, đột biến mới
  • Cây gia hệ dạng dọc
  • Gặp ở cả nam và nữ với tỉ lệ như nhau
  • Bệnh được biểu hiện ở kiểu gen đồng hợp trội (AA) và di hợp (Aa)
  • Ở người: thường gặp kiểu gen dị hợp tử
• Bệnh bất sản sụn (achondroplasia)
• Bệnh bất sản sụn


  • Đột biến gen FGFR3, trên NST số 4
  • Gây bất thường trong hình thành sụn, thân hình lùn, chân tay ngắn, đầu to, mũi tẹt, trán vồ, cột sống ưỡn
  • IQ bình thường
  • Có thể sinh con bình thường?
  • Đồng hợp trội: chết sơ sinh
• Di truyền lặn trên NST thường


  • Gen enzyme
  • Chỉ biểu hiện bệnh ở đồng hợp tử lặn (aa)
  • Gặp ở cả nam và nữ với tỉ lệ như nhau
  • Cây gia hệ có dạng hàng ngang, không liên tục qua các thế hệ
  • Hôn nhân đồng huyết làm gia tăng khả năng xuất hiện bệnh trong mỗi gia đình
• Bệnh hồng cầu hình liềm

  
• Bệnh hồng cầu hình liềm


  • Đột biến trên gen HBB (mã hóa cho β-glubin): codon 6 thay thế nucleotide A thành T -> thay thế glutamic acid thành valine
  • Hồng cầu biến dạng (có dạng hình liềm) trong môi trường thiếu oxy: di chuyển khó khăn trong lòng mạch, dồn cục, vỡ hàng loạt
• Triệu chứng của bệnh hồng cầu hình liềm


  • Thiếu máu: mệt mỏi, khó thở, lạnh tay chân, da tái, đau nhức
  • Đau: đau đột ngột và xuyên xuốt cơ thể, thường xuất hiện ở xương, phổi, bụng và các khớp

  
• Di truyền trội trên NST giới tính X


  • Bệnh được biểu hiện ở kiểu gen XAXA, XAXa, XAY
  • Tỉ lệ mắc bệnh ở nữ nhiều hơn ở nam
  • Cây gia hệ có dạng chiều dọc, di truyền chéo: bố->con gái, mẹ -> con trai
  • Bố bệnh con trai 0% bệnh, con gái 100% bệnh
  • Mẹ bệnh (thường là dị hợp) con trai 50% bệnh, con gái: 50% bệnh
• Bệnh còi xương thiếu phosphate máu
• Bệnh còi xương thiếu phosphate máu


  • Do đột biến gen PHEX trên NST giới tính X (phosphate regulating endopeptidase gene)
  • Giảm hấp thu phosphate ở thận
  • Thiếu phosphate máu
  • Rối loạn hoạt động của các tạo cốt bào
• Di truyền lặn trên NST giới tính X


  • Bệnh biểu hiện với kiểu gen đồng hợp lặn XaXa, XaY
  • Bệnh gặp ở nam nhiều hơn nữ
  • Cây gia hệ có dạng chiều ngang, cách quãng thế hệ, di truyền chéo
• Các trường hợp di truyền lặn trên NST giới tính X


  • Bố mẹ bệnh: tất cả các con đều bệnh
  • Bố bệnh: con trai 0% bệnh, con gái 100% mang alen bệnh
  • Mẹ bệnh: con trai 100% bệnh, con gái 100% mang alen bệnh
• Bệnh ưa chảy máu Hemophilia A
• Bệnh ưa chảy máu Hemophilia A


  • Do đột biến gien FVIII quy định yếu tố đông máu VIII trên NST giới tính X
  • Gây giảm hoạt động của protein antihemophilic globulin, hoặc giảm sản xuất protein này

  
• Di truyền liên kết NST giới tính Y


  • Bệnh biểu hiện do gen nằm trên NST giới tính Y
  • Chỉ xuất hiện ở nam
  • Cha truyền bênh cho con trai
  • Cây gia hệ dạng dọc
• Dấu ấn di truyền


  • Hiện tượng cùng một gen đột biến nhưng lại cho biểu hiện bệnh lý khác nhau, tùy vào nguồn gốc của alen đột biến nhận từ cha hay mẹ
  • Chỉ quan sát thấy ở loài có vú
  • Có hơn 100 ví dụ
• Bệnh biểu hiện


  Kiểu gen đồng hợp lặn XaXa, XaY
• Bệnh gặp ở nam nhiều hơn nữ
• Cây gia hệ


  • Dạng chiều ngang, cách quãng thế hệ, di truyền chéo
• Di truyền lặn trên NST giới tính X


  • Bố mẹ bệnh: tất cả các con đều bệnh
  • Bố bệnh: con trai 0% bệnh, con gái 100% mang alen bệnh
  • Mẹ bệnh: con trai 100% bệnh, con gái 100% mang alen bệnh