3.8

• sut rydyn ymateb i ysgogiadau mewnol neu allanol

  rydyn ymateb trwy derbynnydd yn cafnod yr ysgogiad ac ei trosglwyddo wybodaeth i effeithydd
• sut mae ysgogiad yn gael ei trosglwyddo

  mae'n gael ei gludo trwy system nerfol neu drwy gludo hormonau yn llif y gwaed
• beth yw'r ddau system nerfol dynol

  brif system nerfol ac system nerfol berifferol
• beth yw y brif system nerfol

  mae'n cynnwys y'r ymennydd ac y madruddyn y cefn
• beth yw system nerfol berifferol

  mae'n cynnwys canghennu o'r fadruddyn y cefn
• mae system nerfol berifferol yn

  niwronau syn cludo impylsau o organau synhwyro i'r brif system nerfol . ac niwronau syn cludo impylsau i gyhyrau a chwarennau o'r brif system nerfol
• beth yw nerf

  nerf = sypynnau o acsonau o niwronau synhwyraidd ac echddygol mewn gorchudd allanol gwydn
• beth yw nerfau synhwyraidd ( e.e nerf optig)

  nerfau syn cynnwys ffibrau niwronau synhwyraidd yn unig ac yn cludo impylsau tuag at y brif system nerfol
• beth yw nerfau echddygol

  ffibrau syn cynnwys niwronau echddygol yn unig yn cludo impylsau i organau effeithydd fel cyhyrau
• beth yw nerfau cymysg

  nerfau syn cynnwys ffibrau niwronau echddygol a synhwyraidd ac yn cludo implysau i'r ddau gyfeiriad ( nerfau asgwrn cefn )
• beth yw tair nirwon yn mamolion

  niwronau synhwyraidd

  niwronau relai

  niwronau echddygol
• beth yw sywddogaeth niwron synhwyraidd

  i cysylltu effeithydd a'r brif system nerfol
• beth yw swyddogaeth niwron relai

  i cysylltu niwron synhwyraidd a niwron echddygol yn y brif system nerfol
• beth yw swyddogaeth niwron echddygol

  i cysylltu'r brif system nerfol ag effeithydd
• beth yw tri ymateb cynhenid

  awtomatig

  amddiffynol

  gyflym
• beth yw llwybr atgyrch

  1. ysgogiad
  2. derbynnydd
  3. Niwron synhwyraidd
  4. Niwron relai
  5. Niwron echddygol
  6. effeithydd
  7. ymateb
• beth yw ysgogiad

  ysgogiad yw newid yn yr amgylchedd
• beth yw'r effeithydd

  bydd effeithydd yn cyhyryn neu chwarren
• beth yw'r ymateb

  ymateb yw hyn mae effeithydd yn wnued sy'n cael ei cyd-drefnu weithred atgyrch o madruddyn y cefn
• beth yw llwybr atgyrch tynnu yn nol ( bys ar plat boeth )

  1. derbynydd gwres ( croen yn cyffwrth plat boeth)
  2. niwron synhwyraidd yn mynd i mewn i'r madruddyn y cefn trwy gwreiddyn dorsal
  3. niwron relai
  4. niwron echyddgol yn gadael madruddyn y cefn drwy gwreiddyn fentrol
  5. effeithydd (cyhyr)
  6. ymateb (gollwng y plat)
• beth yw adeilad llwybr yn y madruddyn y cefn

  1. gweriddyn dorsal
  2. ganglion gweriddyn dorsal
  3. madruddyn y cefn
  4. gwynnin
  5. niwron relai
  6. twib canolog
  7. breithell
  8. synaps
  9. gwreiddyn fentrol
• beth yw nerfwydau Hydra

  cynnwys nergelloedd syml gydag estyniadau byr ac ei gysylltu gyda gilydd i greu nerfrwyd

  nerfau ei canghennu i nifer wahanol gyferiaidau dim ond cyfyngedig ysgogiadau mae derbynyddion synhwyraidd gallu ymateb , felly dim ond nifer bach o effeithyddion
• beth yw nerfwyd

  rhwydwauth gwagaredig o nerfgelloedd sy'n trawsyrru implysau i bob cyfeiriad o bwynt yr ysgogiad
• beth yw adeilad niwron echddygol myelinedig

  1. cellgorff ( dendridiau ac cnewyllyn )
  2. acson
  3. gwain fyelin
  4. nod Ranvier
  5. bybliau synaptig
• beth yw pwrpas cnewyllyn yn y cellgorff

  mae cnewllynyn yn cynnwys ribosomau syn syntheseiddio niwrodrawsyrrydd a mitcondria sy'n darparu ATP i bweru'r pwmp Na+/K+
• beth yw sywddgoaeth dendridau ar y cellgorff

  dendridau yn cludo implysau nerfol o gelloedd eraill i gellgorff
• beth sy'n digwydd arol i dendridau cludo implysau

  mae acson yn cludo'r implysau nerfol oddi wrth y gellgorff .mae potensial gweithredu'n teithio i'r bwlyn synaptig lle mae implws yn gallu croesi'r synaps fel signal cemegol
• beth mae rhai acsonau gael ei amgylchu hefo

  gall rhai acsonau ei amgylchu a gweiniau myelin lipid sy'n gweithredu fel ynysydd trydanol

  celloedd Schwann sydd ei lapio o gwmpas yr acson sy'n cynhyrchu wain fyelin. ac mae bylchau rhwng y wain fyelin o'r enw nodau Ranvier
• sut mae potensialau gweithredu yn cael eu lledaenu ar hyd acsonau

  mae impylsau nerfol gael ei trawsyrru ar hyd niwronau gan botensial gweithredu syn lledenu
• beth syn digwydd pam nad yw acson yn trawsyrru potensial gweithredu ( potensial gorffwys)

  mae potensial gorffwys yn gynnal trwy pumpiau sodiwm-potasiwm gludo 3 ion Na+ yn acif allan o'r acson am bob 2 ion K+ syn gael ei pwmpio i mewn

  mae sianeli Na+ foltedd-adwyedig wedi cau ond mae sianeli K+ yn caniatau i K+ollwng allan o acson .

  mae cytoplasm yn cynnwys anionau protein mawr a ffosffadau organing fel ATP4- syn arwain at potensial negatif (70mV)i gymharu gyda tu allan i'r acson
• sut mae dadbolareiddio yn digwydd ar ol potensial gorffwys 


  Mae agored yn y sianeli NA+ flotedd-adwyedig yn achosi i potensial gweithredu gael ei newid trwy newidiad foltedd. mae hyn yn digwydd trwy Na+ yn tryledu i mewn yn gyfym iawn gan arwain at wahaniaeth potensial positif (+40mV) i gymharu gyda tu allan y acson
• sut mae ailbolareiddio yn didgwydd ar ol dadbolareiddio

  ar ol potensial gweithredu ( dadbolareiddio ) mae pilen yr acson yn cael ei ailbolareiddio trwy sianeli Na + foltedd-adwyedig yn cau ac sianeli K+yn agor gan achosi i K+llifo allan o'r acson gan lleihau gwahaniaeth potensial ar draws y bilen , syn achosi'r potensial i fynd yn is na'r potensial gorffwys syn achosi cyfnod hyperbolareiddio
• beth yw hyperbolareiddio

  pam mae potensial yn is na potensial gorffwys syn achosi cyfnod diddigwydd. mae cyfnod diddigwydd yn sicrhau fod dim ond un cyfeiriad mae potensial gweithredu yn cael ei ledaenu , fydd potensial gorffwys ei adfer ac mae pwmp Na+/K+ yn adfer cydbwysedd Na+ a K+ gan dychwelyd gwahaniaeth potensial ar draws y bilen i -70mV
• sut mae maint y potensial gweithredu'n annibynnol ar faint y ysgogiad

  datgan yw bod pob potensial gweithredu yr un maint beth bynnag y ysgogiad ond i cynhyrchu potensial gweithredu mae rhaid i ysgogiad fod yn fwt na gwerth trothwy syn golugy bod digon o sianeli Na+ yn agor i ddadbolareiddio yr bilen ( defnyddio osgilosgop pelydryn catod i darganfod)
• sut gallwng cynyddu cyfradd dargludiad mewn niwron

  tymheredd

  diamedr yr acson

  gwain fyelin
• beth yw cyfradd tymheredd i gynyddu darglydiad niwron

  mae tymheredd uwch yn arwain at fuanedd dargludo cyflymach sy'n digwydd oherwydd fod gan yr ionau fwy o egni cinetig ac felly yn tryledu ar gyfradd gyflymach
• sut mae diamedr yr acson yn gynyddu cyfradd dargludo mewn niwron

  mae diamedr acson mewy yn arwain at fuanedd dargludo cyflymach
• sut mae gwain fyelin yn cynyddu cyfradd dargludo niwron

  mae acsonau myelinedig yn dargludo potensialau gweithredu yn gydlymach na acsonau anfyelinedig
• beth yw pwrpas gweiniau myelin o gwmpas acsonau

  mae myelin yn ynysydd trydanol . yn y bylchau yn y myelin mae sianeli ionau foltedd-adwyedig i'w cael ( nodau Ranvier) mae dim ond yn nodau Ranvier mae dadbolareiddio yn digwydd syn caniatau i'r potensial gweithredu 'neidio' o un nod Ranvier i'r nesaf gan gyflymu lledaeniad ar hyd yr acson broses o enw dargludiad neidiol .
• sut mae synapsau yn cysylltu i niwronau

  mae potensial gweithredu yn cael ei drawsnewid o signal trydanol i signal cemegol