etyka wykład 2

• Psycholog jako badacz


  Etyczne aspekty ingerencji w psychikę osoby uczestniczącej w badaniu naukowym prowadzonym przez psychologa
• Wyniki badań naukowych nie tylko stanowią poszerzenie obszaru ludzkiej wiedzy, lecz mogą także być wykorzystane w praktyce społecznej
• Psychologia ze względu na swą bliskość z życiem społecznym jest tą dziedziną nauki, której wyniki mogą być nadużywane w celu kształtowania przekonań i zachowania ludzi
• Podejmując badania naukowe psycholog starannie rozważa ich stronę etyczną, a zwłaszcza możliwe pozytywne i negatywne konsekwencje udostępnienia wyników badań i ich wykorzystania w praktyce społecznej
• Podstawowe obszary ryzyka


  • Naruszenie autonomii jednostki
  • Pseudouprawomocnienie hipotez badawczych
• Podejmując badania z udziałem ludzi, psycholog starannie rozważa zgodność planowanego przedsięwzięcia z ogólnymi zasadami etyki zawodowej
• Przy zatwierdzaniu planów badań podległych członków zespołu badawczego, doktorantów czy magistrantów kierownik lub promotor powinien uwzględniać kryteria etyczne
• Osoby pracujące pod czyimś kierunkiem również ponoszą odpowiedzialność za stronę etyczną badań, w tym zakresie, w jakim zależy to od ich własnej decyzji
• 4 zasady postępowania badawczego


  • Zasada świadomej zgody
  • Zasada poufności
  • Zasada prywatności
  • Zasada anonimowości
• Zasada świadomej zgody


  Konieczne jest uzyskanie od osoby badanej świadomej i wolnej od wszelkich nacisków zgody jeszcze przed rozpoczęciem badania
• Babbi: 'Z zasady dobrowolności udziału w badaniach i zasady nieszkodzenia badanym wyprowadza się zasadę świadomej zgody. Oznacza ona, że badani wyrażają zgodę na udział w badaniach z pełną świadomością możliwych zagrożeń.'
• Zechmeister, Zechmeister: 'Na naukowcu spoczywa etyczna odpowiedzialność za wyjaśnienie, na czym polega badanie, zapoznanie uczestników z ewentualnym zagrożeniem związanym z jego procedurami oraz respektowaniem godności i praw jednostki.'
• Frankfort-Nachmias, Nachmias: 'Osoby badane muszą wiedzieć, że ich uczestnictwo w badaniach jest zupełnie dobrowolne oraz powinny wcześniej otrzymać pełną informację o korzyściach, prawach, o ryzyku i niebezpieczeństwie związanym z ich uczestniczeniem w badaniach.'
• Kodeks etyczny psychologa (PTP, 2018) - Zgoda świadoma, kontrakt


  Psycholog podejmuje działania zawodowe tylko za świadomą zgodą odbiorcy. Wyjątki od tej reguły mogą być ustanowione jedynie w przepisach prawa powszechnego. W przypadku niezgodności stanowisk psycholog podejmuje decyzję, szanując prawo odbiorcy do autonomii oraz własne prawo do niezależności zawodowej. Kontrakt w sytuacji dłuższej współpracy z odbiorcą powinien być w razie potrzeby aktualizowany.
• Kodeks etyczny psychologa (PTP, 2018) - Zgoda świadoma, kontrakt


  Psycholog udziela wystarczających informacji dotyczących podejmowanych działań profesjonalnych, w szczególności odnośnie celu kontaktu, form i metod działania, zakresu tajemnicy zawodowej oraz spodziewanych rezultatów. Psycholog upewnia się, że przekazywane przez niego informacje dotyczące celu i charakteru świadczonych usług są zrozumiałe dla odbiorcy. Szanuje również prawo odbiorcy do nieudzielania mu informacji na jego temat.
• Zgoda na badanie


  1. Zgoda na udział w badaniu powinna być pisemna (poza wyjątkowymi sytuacjami, np. anonimowe badanie internetowe)

  2. Wykonuje się ją w dwóch egzemplarzach- dla uczestnika badania i badacza

  3. Zgody przechowuje się w zabezpieczony sposób, zgodny z obowiązującymi przepisami prawa, w sposób uniemożliwiający połączenie zgód z uzyskanymi wynikami badań (oddzielnie)
• Badanie przez Internet


  Należy się upewnić, że osoba badana nie może przejść do części badawczej bez zapoznania się z opisem procedur i innych punktów związanych ze świadomą zgodą, bez zaakceptowania udziału przez zaznaczenie odpowiedniej opcji
• Osoby badane muszą być w sposób jednoznaczny poinformowane o

  • Możliwości odmówienia udziału w badaniach
  • Możliwości przerwania badania bez podania przyczyny
  • Odmówienia zgody na przetwarzanie uzyskanych od nich w badaniu empirycznym danych
• Konstytucja RP art. 39: "Nikt nie może zostać poddany eksperymentom naukowym, w tym medycznym, bez dobrowolnie wyrażonej zgody"
• Co jeszcze powinno znaleźć się w zgodzie na badanie

  • Opis badania, celu i procedur
  • Ujawnienie czy badanie narazi uczestników na jakikolwiek dyskomfort
  • Ujawnienie czy będzie dotyczyła kwestii wrażliwych (seksualność, przemoc, sytuacje kryzysowe)
  • Ujawnienie czy będzie zawierała materiały o poruszającej treści (np. zdjęcia/opisy przemocy)
  • Ile czasu zajmie badanie
  • Zakres opracowywania wyników- zazwyczaj (decyduje badacz) zbiorczo (osoba badana nie otrzymuje swoich indywidualnych wyników)
  • Zakres poufności
  • Kontakt do osoby odpowiedzialnej za badanie
• Nie można tak informować badanych o proponowanym projekcie żeby maksymalizować szanse na ich zgodę
• Obowiązkiem badacza jest przedstawienie wszelkich niedogodności związanych z planowanym badaniem
• Zabiegając u potencjalnej osoby badanej o to, aby wyraziła zgodę na badanie, musimy przedłożyć jej prawa nad własny interes jako badacza
• Osoby badane muszą zostać szczegółowo i przystępnym językiem poinformowane o wszystkich aspektach projektowanego badania
• Obszary ryzyka w uzyskiwaniu świadomej zgody

  • Asymetryczność relacji badacz- badany
  • Pozorna świadoma zgoda
  • Fałszywy obraz badania
• Asymetryczność relacji badacz- badany

  Istnieje zależność między stronami badania
• Jak temu zaradzić?


  1. Unikać sytuacji badania osób w jakikolwiek sposób od nas zależnych

  2. Zapewnienie możliwości bezpiecznej odmowy- najlepiej w taki sposób, żeby badacz nie wiedział kto decyduje się na udział w badaniu a kto nie

  3. Brak przywilejów związanych z udziałem w badaniu, np. przepustki w wojsku
• Pozorna świadoma zgoda


  Sytuacja, w której osoba badana nie ma pełnego rozeznania co do badania
• Jak temu zaradzić?


  1. Udzielanie pełnej informacji o badaniu

  2. Dostosowanie języka do możliwości odbiorcy

  3. Weryfikacja czy badany dobrze zrozumiał przekazane informacje
• Fałszywy obraz badania


  Sytuacja, w której wyobrażenie osoby badanej o badaniu różni się od rzeczywistości
• Jak temu zaradzić?


  1. Wyraźne zaznaczenie prawa do rezygnacji z uczestnictwa w badaniu w każdym momencie jego trwania bez podania przyczyny

  2. Dbałość o redukcję lęku przed oceną
• Franfort-Nachmias, Nachmias: 'Dane zebrane w trakcie badań powinny być poufne, a wszystkie osoby badane powinny pozostać anonimowe, chyba, że wyrażą one (lub ich prawni opiekunowie) zgodę na ujawnienie swej tożsamości. W badaniach, których celem jest opis zbiorowości, powinno się zawsze gwarantować anonimowość poszczególnym osobom badanym. "Prywatność" powinna być zawsze rozważana z perspektywy osoby badanej i jej przynależności kulturowej.'
• Poufność, anonimowość, prywatność


  Badanie anonimowe- występują w nim wyłącznie dane anonimowe, a badacz nie wie
• weryfikacja czy badany dobrze zrozumiał przekazane informacje

  Po trzecie
• Fałszywy obraz badania


  Pierwotne, błędne przekonania i założenia osoby badanej na temat badania psychologicznego
• Jak temu zaradzić?


  1. Po pierwsze: wyraźne zaznaczenie prawa do rezygnacji z uczestnictwa w badaniu w każdym momencie jago trwania bez podania przyczyny

  2. Po drugie: dbałość o redukcję lęku przed oceną
• Dane zebrane w trakcie badań powinny być poufne, a wszystkie osoby badane powinny pozostać anonimowe, chyba, że wyrażą one (lub ich prawni opiekunowie) zgodę na ujawnienie swej tożsamości
• W badaniach, których celem jest opis zbiorowości, powinno się zawsze gwarantować anonimowość poszczególnym osobom badanym
• Prywatność


  powinna być zawsze rozważana z perspektywy osoby badanej i jej przynależności kulturowej
• Badanie anonimowe


  występują w nim wyłącznie dane anonimowe, a badacz nie wie, które dane pochodzą od określonej osoby