Bioleg uned 4 prosesau

• Sbermatogenesis


  symbylu gan destosteron, sy'n cael ei secretu gan gelloedd interstitaidd

  
  

  > celloedd epitheliwm (2n) yn ymrannu trwy mitosis i ffurfio sbermatogonia (2n) a mwy o gelloedd epitheliwm cenhedlol.

  > sbermatogonia (2n) yn ymrannu sawl gwaith trwy mitosis i ffurfio sbermatocytau cynradd (2n) a mwy o sbermatogonia.

  > sbermatidau cynradd (2n) yn cyflawni meiosis I = ffurfio sbermatocytau eilaidd (n).

  > sbermatidau eilaidd (n) yn cyflawni meiosis II = ffurfio sbermatidau (n).

  > sbermatidau aeddfedu = ffurfio sbermatosoa (n).
• Oogenesis


  > celloedd epitheliwm cenhedlol (2n) yn ymrannu trwy mitosis i ffurfio oogonia (2n) a mwy o gelloedd epitheliwm cenhedlol.

  > oogonia ym ymrannu sawl gwaith trwy mitosis = ffurfi oocytau cynradd (2n) a mwy o oogonia.

  > mae oocytau cynradd yn dechrau cyflawni meiosis I, ond yn stopio yn proffas I.

  > merch yn gael ei geni.

  > celleodd epitheliwm cenhedlol yn ymrannu i ffurfio celloedd ffoligl sy'n amgylchynu'r oocyt cynradd = ffurfio ffoliglau cynradd.

  > o'r glasoed ymlaen, mae hormonau yn symbylu datblygiad ffoliglau = oocyt cynradd yn cwblhau meiosis I = oocyt eilaidd (n) a chorffyn pegynol cyntaf.

  > ffoligl cynradd yn datblygu yn ffoligl eilaidd, yna'n ffoligl Graaf, sy'n mudo i arwyneb yr ofari ac yn byrstio; ofwliad.

  > oocyt eilaidd yn dechrau cyflawni meiosis II, ond yn stopio yn metaffas II, oni bai bod ffrwythloniad.
• Ffrwythloniad


  > ar ôl cyfathrach rywiol, mae'r sbermatosoa yn teithio trwy'r groth i'r dwythell wyau.

  > CYNHWYSIANT yn cynyddu athreiddedd y gellbilen o flaen yr acrosom.

  > wrth ddod i gysylltiad â'r zona pellucida mae ADWAITH ACROSOM yn rhyddhau ensymau hydrolas sy'n treulio'r zona pellucida.

  > mae pilenni'r sberm a'r oocyt eilaidd yn asio, gan ryddhau defnydd genynnol y sberm i'r oocyt eiliaidd = sbarduno cwblhau meiosis II = ffurfio ofwm ac ail corffyn pegynol.

  > hefyd yn sbarduno ADWAITH CORTIGOL, lle mae'r gronynnau cortigol yn asio â'r cellbilen = addasu'r zona pellucida a ffurfio PILEN FFRWYTHLONIAD = atal mwy o sberm rhag ffrwythloni'r wy.

  > cnewyll y sberm a'r wy yn asio = ffurfio cnewyllyn sygotig.
• Hormonau'r gylchred fislifol


  > hypothalamws yn rhyddhau hormon rhyddhau gonadotroffig = symbylu'r chwarren bitwidol flaen i secretu FSH.

  > FSH yn symbylu datblygiad ffoliglau, sydd wedyn yn secretu oestrogen.

  > lefel oestrogen yn cynyddu = atal secretiad FSH, symbylu secretiad LH gan y chwarren bitwidol flaen a sbarduno ailadeiladu'r endomeitriwm.

  > lefel uchel o LH = cychwyn ofwliad, achosi i' ffoligl Graaf i ddatblygu yn corpus luteum, symbylu secretu FSH.

  > corpus luteum yn secretu oestrogen a phrogesteron.

  > progesteron yn achosi datblygiad pellach o'r endometriwm, atal secretiad LH ac FSH.

  > os nad oes mewnblaniad, lefelau isel o LH ac FSH = corpus luteum yn dirywio = lefelau progesteron yn lleiahu.

  > endometriwm yn chwalu ac yn cael ei golli fel mislif.

  > nid yw secretiad FSH yn cael ei atal mwyach = cylchred mislifol newydd yn dechrau.
• Hormonau beichiogrwydd


  > ar ôl ffrwythloniad, mae'r embryo yn secretu gonadotroffin corionig dynol = cynnal y corpus luteum am yr 16 wythnos cyntaf.

  > corpus luteum, yna'r brych yn secretu oestrogen a phrogesteron:

  ~ atal FSH = dim ffoliglau yn datblygu.

  ~ atal LH = atal ofwliad.

  ~ O = symbylu twf yr wterws a datblygiad y chwarennau llaeth.

  ~ P = cynnal mur yr endometriwm, atal secretiad ocsitosin.
• Hormonau genedigaeth


  > cyn geni, lefelau oestrogen yn cynyddu a phrogesteron yn lleihau.

  > chwarren bitwidol ôl yn secretu ocsitosin = symbylu cyfangiadau yn mur y groth = symbylu secretu mwy o ocsitosin drwy gyfrwng adborth positif.

  > cyfangiadau yn mynd yn gryfach, digwydd yn ymlach.

  > myometriwm yn cyfangu o'r top i lawr = gwthio'r ffoetws allan o'r groth.

  > chwarren bitwidol flaen yn secretu prolactin = symbylu'r chwarennau llaeth i gynhyrchu llaeth.
• Datblygiad gronyn paill


  > mamgell paill (2n) yn ymrannu trwy meiosis i ffurfio tetrad o 4 cell paill haploid.

  > pob cell paill yn cyflawni mitosis i ffurfio 2 cnewyllyn; cnewyllyn cenhedlol a chnewyllyn tiwb.

  > cellfur pob gronyn paill yn tewychu, gan ffurfio mur allanol trwchus, ecsin, a mur mewnol tenau, intim.

  > cnewyllyn cenhedlol yn ymrannu trwy mitosis i ffurfio 2 cnewyllyn gwrywol, sef y gametau.
• Ymagor (mewn anther)


  > pan mae'r gronynau paill yn aeddfed, bydd haenau allanol y antheri'n sychu = tyniant ar y rhigolau ochrol.

  > tyniant yn tynnu muriau'r anther ar wahan ac mae ymylon y codenni paill yn cyrlio i ffwrdd.

  > stomiwm yn rhyddhau'r gronynnau paill sy'n cael ei gludo i ffwrdd gan bryfed neu gan y gwynt.
• Datblygiad ofwl


  > mamgell megasbor yn ymrannu trwy meiosis i ffurfio 4 megasbor haploid.

  > 3 allan o'r 4 megasborau yn ymddatod.

  > un o'r megasborau yn datblygu i ffurfio coden embryo.

  > coden embryo yn cyflawni 3 rhanniad mitotig = ffurfio 8 cnewyllyn haploid.

  > 2 o'r cnewyllyn yn symud i ganol y gell = 2 cnewyll pegynol (n) sy'n asio i ffurfio cnewyllyn pegynol (2n).

  > cnewyll eraill yn ffurfio cytoplasm a chellfuriau o'u cwmpas.

  > 3 cell antipod ddim yn gwneud dim byd bellach.

  > un cell yn ffurfio gamet benywol.

  > y ddau gell arall yn ffurfio synergidau, sy'n dirywio ar ôl ffrwythloniad.
• Ffrwythloniad dwbl


  > gronyn paill cydnaws yn glanio ar stigma ac yn egino yn yr hydoddiant swcros mae'r stigma yn ei secretu gan y stigma = creu tiwb paill.

  > tiwb paill yn tyfu allan o'r gronyn paill i lawr trwy'r golofnig, o dan reolaeth y cnewyllyn tiwb.

  > secretu ensymau hydrolas er mwyn treulio ei ffordd trwy meinweoedd y golofnig.

  > yn tyfu tuag at atynwyr cemegol sy'n cael eu secrtetu gan yr ofwl = symud i fyny'r graddiant atynwyr cemegol.

  > tiwb paill yn mynd i'r coden embryo trwy'r micropyl, yna'n ymddatod.

  > blaen y tiwb paill yn agor = rhyddhau'r ddau gamet gwrywol i'r coden embryo.

  > un gamet gwrywol yn asio â'r gamet benywol = ffurfio sygot diploid.

  > yr ail gamet gwrywol yn asio â'r cnewyllyn pegynol (2n) = ffurfio cnewyllyn endosberm cynradd triploid (datblygu i ffurfio'r endosberm sy'n darparu maeth i'r embryo sy'n datblygu).
• Eginiad Vicia faba (ffeuen)

  Anendosbermig

  
  

  > pan mae'r amodau yn addas, mae'r hedyn yn amsugno dŵr trwy'r micropyl = cotyledonau yn chwyddo, a hadgroen yn cael ei hollti = mwy o ocsigen yn gallu mynd mewn ar gyfer resbiradaeth aerobig.

  > cronfeydd bwyd yn cael eu hydrolysu = darparu egni ar gyfer resbiradaeth = tyfu.

  > cynwreiddyn yn dod allan o'r hedyn; ffoto -, geo + = tyfu tuag i lawr.

  > cyneginyn yn dod allan; ffoto +, geo - = tyfu tuag i fyny.

  > cyneginyn yn plygu i siâp bachyn wrth iddo gwthio i fyny trwy'r pridd = amddiffyn y blaen rhag niwed.

  > cyneginyn yn dod allan trwy'r pridd, dail yn dadrolio = dechrau cyflawni ffotosynthesis.
• Egniad Zea mays (india-corn)


  Endosbermig

  
  

  > ar ôl amsugno dŵr, mae'r embryo yn rhyddhau giberelin.

  > giberelin yn tryledu i'r haen alewron sy'n cynnwys protein.

  > achosi i broteasau treulio'r protein sydd yno, yna'r asidau amino yn cael eu defnyddio i greu ensymau hydrolytig, fel amylas.

  > amylas yn tryledu i'r haen mewnol = dadeflenu'r maetholion sy'n cael eu storio yno.

  > glwcos a maltos yn tryledu i'r embryo = cael eu resbiradu i ddarparu egni ar gyfer tyfiant.
• Adwaith cadwynol polymeras


  cynhyrchu nifer o foleciwlau o un moleciwl DNA yn gyflym

  
  

  > hydoddi'r sampl DNA mewn byffer a'i gymysgu â DNA polymeras a pharatowyr.

  > gwresogi i 95*C = dadnatureiddio'r DNA = gwahanu i ddau edefyn sengl.

  > oeri i 69*C = achosi i'r paratowyr uno â'r dilyniannau basau cyflenwol.

  > gwresogi i 70*C = DNA polymeras, sy'n sefydlog yn thermol, yn catalyddu synthesis edefyn cyflenwol i'r ddau edefyn DNA sengl (ffurfio bondiau ffosffodeuester yn yr asgwrn cefn siwgr-ffosffad).

  > cynhyrchu 2 edefyn dwbl unfath o DNA.

  > ailadrodd.
• Gel Electrofforesis


  > echdynnu DNA o'r sampl a'i dorri'n darnau bach gan ddefnyddio endoniwcleasau cyfyngu.

  > llwytho'r samplau DNA i'r ffynhonnau ar un pen.

  > gyrru cerrynt trydanol trwy'r gel.

  > gwefr negatif ar y grwpiau ffosffad = DNA yn cael ei dynnu tuag at yr electrod positif.

  > haws i ddarnau llai symud trwy'r mandyllau yn y gel = teithio'n bellach na'r darnau mawr yn yr un amser.

  > DNA yn gwahanu yn fandiau yn ôl maint y darnau.
• Dulliau o echdynnu genyn

  Transgriptas gwrthdro a DNA polymeras

  > echdynnu mRNA o gell.

  > defnyddio transgriptas gwrthdro i gynhyrchu cDNA edafedd sengl o'r templed mRNA.

  > defnyddio DNA polymeras i wneud moleciwl cDNA edefyn dwbl = copi perffaith o'r genyn.

  
  

  Endoniwcleas cyfyngu

  > defnyddio endoniwcleas cyfyngu i dorri DNA yn llawer o ddarnau bach = gallu arunigo genynnau unigol.
• Mewnosod genyn mewn fector


  > trin bacteria (e.e. glanedydd = hydoddi'r gellbilen) = ansefydlogi'r cellfuriau a thorri'r cellbilen = gallu arunigo plasmidau.

  > gwahanu'r plasmidau oddi wrth gweddillion y gell.

  > torri'r plasmid ar agor gan ddefnyddio'r un endoniwcleas cyfyngu.

  > DNA ligas yn uni DNA y plasmid a'r genyn (catalyddu ffurfio bondiau ffosffodeuester rhwng asgwrn cefn siwgr-ffosffad)

  
  

  = DNA AILGYFUNOL
• Damcaniaeth ffilament llithr


  > ysgogiad nerfol yn achosi i sianelu calsiwm yn y reticwlwm sarcoplasmig i agor = Ca2+ yn tryledu i'r myoffibrilau.

  > Ca2+ yn rhwymon â'r troponin = newid ei siâp = achosi i tropomyosin i newid safle.

  > gwneud safleoedd cydio â myosin ar yr actin yn agored.

  > pennau myosin yn ffurfio croes-bontydd gyda'r safleoedd cydio ar yr actin.

  > ADP a Pi sydd wedi'u cydio yn y pen myosin yn cael eu rhyddhau = newid ongl y pen myosin yn ôl i'w siâp llaes = tynnu'r actin heibio'r myosin = strôc bwer.

  > moleciwl ATP arall yn rhwymo wrth y pen myosin = torri'r bont ar draws yr actin.

  > hydrolysis yr ATP yn darparu egni i sythu y pen myosin yn barod i rwymo wrth yr actin eto.