Module 5

• Ecosysteemdiensten = Al de goederen en diensten die ecosystemen aan de samenleving leveren
• Welke 3 groepen van ecosysteemdiensten zijn er?

  1. Producerende diensten = Producten die men verkrijgt uit ecosystemen zoals genetische bronnen, voedsel, vezels en grondstoffen
  2. Regulerende diensten = Voordelen die de mens verkrijgt doordat ecosystemen bepaalde processen helpen te reguleren zoals klimaat en waterkwaliteit
  3. Culturele diensten = Diensten die zorgen voor geestelijke verrijking, cognitieve ontwikkeling, recreatie en esthetische beleving
• Wat zijn de belangrijkste functies van producerende diensten?

  • voedselproductie dankzij vruchtbare bodem
  • aanvoer van grondstoffen zoals vezels en hout (voor toepassingen als textiel, meubels en medicijnen maar ook als energiebron)
• Wat zijn de belangrijkste functies van regulerende diensten?

  • Houdt water vast
  • Beperkt erosie dus men vermijdt schade en overlast door modder
  • Herbergt biodiversiteit + genetische diversiteit
  • Vormt habitat voor veel organismen
  • Bodemorganismen leveren cruciale bijdrage aan bodemfuncties en processen door bv. voedingsstoffen vrijzetten voor gewassen
  • Opslag van koolstof in de bodem
• Wat zijn de belangrijkste functies van culturele diensten?

  • Herbergt heel wat culturele en spirituele rijkdom
• Tot wat kan overmatige nutriënteninput (bv. stikstofinput) leiden?

  Verminderde biodiversiteit in een breed scala van Europese ecosystemen
• Neerslag van stikstof kan soortenrijkdom in ecosystemen veranderen wat leidt tot daling van biodiversiteit. Wat kan een oplossing daarvoor zijn?


  De kritische depositiewaarde (KDW) voor stikstof. Dit is een drempelwaarde die per type habitat weergeeft vanaf wanneer schade zal optreden
• Een gevolg van bodemafdekking is onvoldoende waterinfiltratie, dat wil zeggen dat afgedichte bodem vrijwel al hun functies verliezen. Wat is een oplossing daarvoor?


  Ontharding zodat de bodem zijn functies kan herstellen. Meer waterinfiltratie leidt ook tot snellere aanvulling van de ondergrondse watervoorraden (grondwater) en zal ook verdroging tegengaan
• Bodemverdichting = Bodemdeeltjes worden samengedrukt, waardoor ruimte voor water en lucht verminderd
• Wat zijn effecten van bodemverdichting op vegetatiegroei?

  Toename van volumedichtheid gaat gepaard met afname van

  wortelgroei, bijgevolg een afname van gewasontwikkeling en de opbrengst. Oogstverliezen liggen tussen 0,5% en 50%
• Waarvoor zorgt goede bodemkwaliteit?

  • Minder droogte, minder erosie, meer wateropslag
  • Door de bovenste dingen ook aanwezigheid van organische stof en bodemorganismen = belangrijk
• Bodem = De buitenste laag van de aardkorst.
• Samenstelling van de bodem

  • Bestaat voor de helft uit zand-, leem- en kleideeltjes
  • Helft uit lucht en water
  • Paar procent uit organische stof
• Organische stof ontstaat door organisch materiaal (oogst- en plantenresten, compost, stalmest,…) dat omgezet wordt door bodemorganismen tot organische stof (OS)
• Veenbodem = Bodems met heel veel organische stof (>15%)
• Wat zijn kenmerken van veenbodem?

  • Bedekken maar 3% van het aardoppervlak
  • Slaan dubbel zoveel koolstof op in vergelijking met alle bossen wereldwijd
  • Verlies van koolstof uit deze bodems zorgt voor heel veel CO2-uitstoot
• Bodemerosie kan ontstaan door water, bewerking en/of wind. Het komt vooral voor in heuvelachtige gebieden met een zandlemige tot lemige bodem met intensieve landbouw
• Door wegspoelen, wegploegen of wegwaaien van vruchtbare teelaarde kan de bodem plaatselijk?

  • Sterk verarmen
  • Minder vruchtbare bodemlagen (tertiaire zand-, grind- of kleilagen) aan de oppervlakte komen
  • Bodemerosie door water: Kan leiden tot opbrengstverlies door het wegspoelen van zaaigoed, meststoffen en bestrijdingsmiddelen
  • Kiemplanten kunnen bedolven raken door het sediment
  • Deel van losgemaakt sediment komt terecht in stroomafwaarts gelegen (woon)gebieden, waterlopen, rioleringen en waterzuiveringsinstallaties
• Wat zijn de belangrijkste bronnen van bodemverontreiniging?

  industriële en commerciële activiteiten, energiecentrales, opslag van gevaarlijke stoffen en de behandeling en verwijdering van afval
• Wat is de meest voorkomende bodemverontreiniging?

  Zware metalen en minerale olie
• Wat is de meest voorkomende verontreiniging in grondwater?

  Minerale olie en gechloreerde koolwaterstoffen
• Andere verontreinigingen:

  • Polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK)
  • Aromatische koolwaterstoffen (BTEX)
  • Fenolen en gechloreerde koolwaterstoffen (VOCl)
• Verontreinigende stoffen afkomstig uit industrie, vervoer en andere economische activiteiten kunnen lange afstanden afleggen en de bodem bereiken
• Wanneer is een grond vervuild?

  Wanneer hij contaminanten bevat die schadelijk zijn voor de menselijke gezondheid of het milieu

  → Grote variatie van contaminanten en omstandigheden zorgt voor een hoge kostprijs om de volledige omvang van grond- en bodemverontreiniging te monitoren en te beoordelen
• Verontreinigde bodem = Een bodem waaraan door menselijke activiteiten stoffen zijn toegevoegd
• Copernicus = Een Europees aardobservatieprogramma voor het verzamelen van betrouwbare en up-to-date informatie uit een complex geheel aan systemen zoals satellieten en in-situ componenten zoals grondstations, lucht- en maritieme sensoren
• Sanering van verontreinigde grond is moeilijk en kostbaar, maar noodzakelijk om vervuiling uit het verleden op te ruimen → Preventie doeltreffende en goedkoopste manier
• Preventie = Elk initiatief dat gericht is op het voorkomen en verminderen van vervuiling

  • Zo kan bodem haar verschillende diensten blijven leveren en maatschappelijke kosten kunnen vermeden worden
• Vier tips om hoge saneringskosten te voorkomen:

  1. Laat een oriënterend bodemonderzoek (OBO) uitvoeren
  2. Controleer (tijdig) je installaties en opslagtanks
  3. Stel een interventieplan op en maak uw medewerkers attent op de risico’s en de gevolgen van bodemverontreiniging
  4. Realiseer een milieumanagementsysteem en organiseer regelmatig trainingen voor het personeel
• Wat betekent de afkorting OVAM? = “Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij”
• Wat zijn de doelstellingen van OVAM? (niet alle opgesomd)

  • Kringloopeconomie uitbouwen
  • Brownfieldontwikkeling stimuleren
  • Aanzetten tot duurzaam gebruik (preventie en hergebruik) van materialen en voorkomen dat hulpbronnen uitgeput geraken
  • Bescherming van mens en milieu tegen schadelijke gevolgen van productie, gebruik en beheer van afvalstoffen
  • Historische en nieuwe bodemverontreiniging laten saneren
• OVAM = Een intern verzelfstandigd agentschap van de Vlaamse overheid en heeft vorm aan het afvalstoffen-, bodem- en materialenbeleid
• Wat is een van de kerntaken van OVAM?

  Bodemverontreiniging in Vlaanderen aanpakken en voorkomen dat er nieuwe verontreinigingen ontstaan
• Wie is de cruciale partner van OVAM om risicovolle activiteiten in kaart te brengen?

  Gemeente
• Gemeentelijke inventaris = Een inventaris die elke gemeente beheert van risicogronden die op haar grondgebied gelegen zijn
• Bodemdecreet (Decreet betreffende bodemsanering en bodembescherming) bevat de wettelijke basis voor het bodembeleid in Vlaanderen
• VLAREBO = Vlaams reglement (Besluit Vlaamse regering) betreffende de bodemsanering en de bodembescherming
• Doelstelling bodemdecreet: Duurzaam bodembeheer zodat het tegemoetgekomen wordt aan de behoeften van de huidige generaties zonder de mogelijkheden van toekomstige generaties om aan hun behoeften te voldoen in gedrang te brengen
• Om doelstellingen te realiseren is er een beleidslijn gericht op bodembescherming en beleidslijn gericht op bodemsanering:

  • Beleid inzake bodembescherming
  • Beleid inzake bodemsanering
• Beleid inzake bodembescherming → Erop gericht om de bodem te beschermen tegen verontreiniging en verstoring, en de waardevolle bodems te vrijwaren → Streefwaarden voor bodemkwaliteit behouden