Embriologia

• Gonady męskie


  Jądro ssaków jest parzyste, otoczone łącznotkankową torebką włóknistą zwaną błoną białawą. Jego wnętrze podzielone jest przegrodami łącznotkankowymi na liczne zraziki jądrowe (ok 200-300 u człowieka). Każdy zrazik zawiera 1-4 długich kanalików, zwanych kanalikami plemnikotwórczymi (kanaliki kręte, nasienne), w których wytwarzane są plemniki. Przestrzenie między kanalikami wypełnia śródjądrze, w którym występują komórki Leydiga produkujące i wydzielające – androgeny. Kanaliki plemnikotwórcze w zwężonej, szczytowej części każdego zrazika przechodzą w kanaliki proste jądra, w których nie powstają plemniki, a te uchodzą do sieci jądra.
• Nabłonek plemnikotwórczy


  • Zawiera dwa rodzaje komórek: komórki płciowe w różnych stadiach dojrzewania oraz somatyczne komórki podporowe Sertolego. Komórki Sertolego odpowiadają za odżywianie komórek płciowych, mechaniczną podporę komórek płciowych, uczestniczą w ruchu różnicujących się komórek płciowych podczas ich przemieszczania się w kierunku światła kanalika, odpowiedzialne są za uwalnianie plemników z nabłonka plemnikotwórczego, fagocytują degenerujące komórki płciowe, zawierają receptory testosterony i FSH.
• Gąbki – zwierzęta bez gonad
• Spermiogeneza


  Proces przekształcenia spermatydy w plemniki, obejmujący przebudowę jądra komórkowego oraz reorganizację cytoplazmy. Wyodrębnia się główka i wić plemnika.
• Główka plemnika


  • Zawiera akrosom, jądro komórkowe otoczone cienką warstwą cytoplazmy i szyjkę. Akrosom zawiera enzymy konieczne do przejścia plemnika przez osłonkę komórki jajowej. Wielkość i kształt akrosomu są specyficzne gatunkowo. U człowieka akrosom ma postać czapeczki. Akrosom ssaków łożyskowych zawiera segment równikowy (tylną czapeczkę), który uczestniczy w fuzji plemnika z oolemmą. Jądro otoczone jest osłonką niemal całkowicie pozbawioną porów. W szyjce rozpoczyna się włókno osiowe.

  
• Wić plemnika


  • Odpowiedzialna za ruch plemnika. Dzięki mitochondriom zlokalizowanym we wstawce jest generatorem energii do ruchu. Wić plemnika ssaka składa się z trzech części: wstawki, części głównej i części końcowej. W skład struktur wici wchodzą aksonema (włókno osiowe) biegnąca w centrum wici przez całą jej długość, zbudowana z dwóch mikrotubul środkowych i dziewięciu mikrotubul obwodowych (podwójnych). W części głównej witki, oprócz aksonemy znajduje osłonka włóknista, w odcinku końcowym tylko aksonema.

  
• Transport plemników w męskim układzie rozrodczym

  Plemniki uwolnione z nabłonka plemnikotwórczego w wyniku spermiacji, są funkcjonalnie niedojrzałe i niezdolne do zapłodnienia. Zdolność tę nabywają dopiero po przejściu przez najądrze i w wyniku kapacytacji, która odbywa się w żeńskich drogach rodnych. Plemniki są biernie transportowane do kanalików prostych jądra, stamtąd do sieci jądra, a następnie do przewodu najądrza. W przewodzie najądrza plemniki przechodzą proces dojrzewania: nabywają zdolność do ruchu, przeobrażeniom ulega ich metabolizm, występują modyfikacje błony komórkowej. Dojrzałe plemniki zawieszone w wydzielinach najądrza, przechodzą następnie do nasieniowodu. Nadmiar plemników jest wydalany wraz z moczem.
• Różnorodność struktury plemników


  • Prymitywne - uwalniane do wody (gąbki, niektóre ryby)
  • Zmodyfikowane - większość bezkręgowców i kręgowców
  • Aberrantne - odmienny typ budowy (nicienie, niektóre skorupiaki, pajęczaki, wije), brak zróżnicowania na głowę i wić

  
• Polimorfizm plemników


  • Plemniki eupyreniczne - zdolne do zapłodnienia komórki jajowej
  • Plemniki apyreniczne - pozbawione jądra i niezdolne do zapłodnienia (dostarczają substancji odżywczych plemnikom eupyrenicznym lub są odpowiedzialne za ich transport)
• Najkrótsze plemniki ssaków - jeżozwierz południowoafrykański 28μm, plemnik człowieka - 60μm (większość zwierząt gospodarczych posiada zbliżone długości), najdłuższe plemniki ssaków - ostronóg nektarowy 360μm
• Gonady żeńskie


  Jajniki ssaków są panoistyczne i można w nich wyróżnić dobrze rozwiniętą część korową oraz proporcjonalnie niewielką część rdzenną. Część korowa zawiera liczne pęcherzyki jajnikowe w różnych stadiach rozwoju, ciałka żółte i białawe oraz komórki śródmiąższowe. Jajniki znajdują się w części lędźwiowej jamy brzusznej – są pozbawione otrzewnej. Warstwa korowa: pęcherzyki jajnikowe (w nich oocyty) o różnych stadiach rozwoju, ciałka żółte. Ciałko żółte powstaje ze ściany pękniętego, dojrzałego pęcherzyka jajnikowego. Superowulacja – gdy owuluje więcej niż jeden pęcherzyk (najczęściej owulacja mnoga stymulowana). Jajowód: błoniasto-mięśniowy przewód (3 części: lejek, bańka, cieśń). W bańce jajowodu zachodzi zapłodnienie.
• Typy jajników


  • Solitarne - brak komórek pomocniczych; gamety czerpią substancje pomocnicze z organizmu matki (niektóre wirki, robaki obłe)
  • Alimentarne - zawierają komórki wspomagające (większość zwierząt, wszystkie kręgowce)
• Rodzaje jajników alimentarnych


  • Folikularne - somatyczne
  • Trofocyty - wywodzące się z linii płciowej
• Rodzaje jajników


  • Panoistyczne - zawiera komórki folikularne i oocyty (np. ssaki)
  • Meroistyczne - zawiera komórki folikularne, trofocyty i oocyty (np. większość owadów)
• Budowa porównawcza jajnika krowa-klacz-locha

  • Krowa – ok 2cm, kształt elipsoidalny spłaszczony
  • Klacz – jajnik ok 7cm, pęcherzyk klaczy nawet 6cm. U klaczy warstwa rdzenna (w tym wypadku nazywana naczyniową) znajduje się na zewnątrz, a korowa wewnątrz jajnika, otrzewna oplata niemal cały jajnik poza tzw. dołem owulacyjnym
  • Locha – jajnik z bruzdami, przypomina owoc morwy
• Komórka jajowa ssaka


  Zazwyczaj kulista, owalna, rzadziej wydłużona. Średnica komórki jajowej człowieka 120 μm. Cytoplazma korowa nie zawiera materiałów zapasowych i organelli, a jedynie elementy cytoszkieletu oraz ziarna korowe. Cytoplazma wewnętrzna jest w różnym stopniu wypełniona rozmaitymi materiałami zapasowymi.

  
• Typy komórek jajowych ze względu na ilość i rozmieszczenie materiałów zapasowych

  • Alecytalne - pozbawione lub prawie pozbawione materiałów zapasowych
  • Oligolecytalne - nieliczne, równomiernie rozmieszczone kule żółtka
  • Mezolecytalne - zawierają średnią ilość, zazwyczaj nierównomiernie rozmieszczonych materiałów zapasowych
  • Polilecytalne - duże lub bardzo duże ilości materiałów zapasowych
  • Izolecytalne - materiały zapasowe rozmieszczone równomiernie
  • Telocytalne - materiały zapasowe rozmieszczone nierównomiernie
• Cytoplazma korowa


  Nie zawiera materiałów zapasowych i organelli, a jedynie elementy cytoszkieletu oraz ziarna korowe

  
• Cytoplazma wewnętrzna


  W różnym stopniu wypełniona rozmaitymi materiałami zapasowymi
• Typy komórek jajowych ze względu na ilość i rozmieszczenie materiałów zapasowych

  • Alecytalne
  • Oligolecytalne
  • Mezolecytalne
  • Polilecytalne
  • Izolecytalne
  • Telocytalne
  • Centrolecytalne
• Oogeneza


  1. Wytwarzanie oogoniów z pierwotnych komórek płciowych

  2. Oogonia dzielą się mitotycznie dając oocyty I rzędu

  3. Oocyt I rzędu rozpoczyna mejozę, ale podział ten zostaje zatrzymany w profazie I

  4. Oocyt I rzędu znajduje się w pęcherzyku jajnikowym

  5. Hormon FSH okresowo stymuluje małą grupę pęcherzyków jajnikowych do dalszego wzrostu i rozwoju

  6. Tylko jeden pęcherzyk dojrzewa, tzn. oocyt I rzędu kończy mejozę I

  7. Rozpoczyna się drugi podział mejotyczny, który tym razem zostaje zatrzymany w metafazie

  8. Zatrzymany w mejozie II oocyt II rzędu jest uwalniany podczas owulacji

  9. Mejoza II skończy się tylko po wniknięciu plemnika do komórki jajowej

  10. Podczas każdego z dwóch podziałów mejotycznych zachodzi nierównomierna cytokineza
• W wyniku zakończenia oogenezy powstaje pojedyncza, dojrzała komórka jajowa zawierająca główkę plemnika
• Przekształcanie komórek pozostałych po pękniętym w czasie owulacji pęcherzyku

  1. Przekształcają się w ciałko żółte

  2. Ciałko żółte wydziela estriadol i progesteron, które utrzymują wyściółkę macicy w czasie ciąży

  3. Jeśli jajo nie zostało zapłodnione, ciałko żółte ulega degeneracji i nowy pęcherzyk jajnikowy dojrzewa podczas następnego cyklu
• Rodzaje pęcherzyków jajnikowych


  • Pęcherzyki pierwotne
  • Pęcherzyki pierwszorzędowe
  • Pęcherzyki drugorzędowe
  • Pęcherzyk Graafa (antralny, jamisty)
• Pęcherzyk Graafa


  • Posiada jamę pęcherzykową, często nazywany pęcherzykiem trzeciorzędowym
  • Powstaje jama wypełniona płynem pęcherzykowym
  • Szybko powiększająca się jama spycha oocyt ku obwodowi pęcherzyka i rozdziela komórki warstwy ziarnistej na dwie grupy
  • Komórki pierwszej z nich wyścielają pęcherzyk od wewnątrz i otaczają jamkę
  • Komórki drugie tworzą wokół oocytu wieniec promienisty
  • Oocyt wraz z otaczającym go wieńcem promienistym przytwierdzony jest do ściany pęcherzyka za pomocą wzgórka jajonośnego
• Oocyt w profazie I podziału

  • Diploten
  • Komórki wzgórka jajonośnego są zwarte i łączą się z oocytem wypustkami
  • Ziarna korowe rozrzucone luźno
  • 2n, 4 cDNA

  
• Oocyt w metafazie II


  • Jądro podzielone
  • Połączenie ze wzgórkiem jajonośnym przestaje istnieć i komórki wzgórka rozluźniają się
  • Ziarna korowe wędrują do oolemmy
  • 1n, 2 cDNA
• Błony płodowe


  • Pęcherzyk żółtkowy (saccus vitellus)
  • Owodnia (amnion)
  • Omocznia (allantois)
  • Kosmówka (chorion)

  
• Etapy rozwoju zarodkowego


  • Zygota
  • Morula
  • Blastocysta
• Morula


  • Zarodek w formie grudek komórek (ok 16)
  • Forma grudki niezróżnicowanych komórek otoczonych osłonką przejrzystą

  
• Blastocysta


  • Zarodek w formie pęcherzyka
• Osłonka przejrzysta uniemożliwia implantacje – zarodek wylęga się z osłonki przejrzystej (po przeciwnej stronie od embrioblastu), dopiero wtedy następuje zagnieżdżenie w macicy
• Rozwój zarodkowy


  1. Zygota

  2. Pęcherzyk żółtkowy

  3. Owodnia

  4. Kosmówka

  5. Omocznia

  
• Błony zarodkowe owadów


  • Seroza (błona surowicza)
  • Amnion (owodnia)
  • Amnioseroza (u muszki owocowej)
  • Brak błon zarodkowych (niektóre muszki pasożytnicze)

  
• Funkcje błon zarodkowych


  • Chronią przed urazami i wysychaniem
  • Pośredniczą w wymianie gazowej
  • Zapewniają odpowiednie środowisko
  • Umożliwiają ruch zarodka (amnion wypełniony płynem)
• Rozwój naczyń krwionośnych


  1. Pierwsze naczynia krwionośne i krwinki tworzą się w ścianie pęcherzyka żółtkowego

  2. Krążenie żółtkowe (2 tętnice żółtkowe i żyła żółtkowa)

  3. Krążenie żółtkowe zanika u wielu gatunków

  4. Może tworzyć łożysko kosmówkowo-żółtkowe lub żółtkowe
• Płyn owodniowy


  • Składniki: woda, białko, cukry, mocznik
  • Funkcje: zapewnia wodne środowisko, ochrania przed urazami, udział w przemianie materii: odżywianie i wydalanie
• Krążenie omoczniowe


  • Powstaje w ścianie omoczni
  • Unaczynia kosmówkę, krążenie łożyskowe (płodowe)
  • Pełni rolę pęcherza magazynującego wydzieliny pranercza, a później nerki płodowej
• Typy łożysk ze względu na rozmieszczenie kosmków na powierzchni kosmówki

  • Łożysko rozproszone
  • Łożysko liścieniowate
  • Łożysko popręgowe
  • Łożysko tarczowe

  
• Typy jajników ryb


  • Taśmowaty
  • Workowaty
  • Rynienkowaty