Renaissance

• Drie belangrijke ontwikkelingen

  • Hervorming
  • Ontstaan Republiek
  • Handel
• Hervorming (Reformatie)

  Afzetten tegen katholieke kerk
• Kenmerken Hervorming

  • Macht, rijkdom, aflaten, Latijn
  • Maarten Luther (filmpje)
  • 95 stellingen
  • Duitse Bijbel
  • Johannes Calvijn
  • IJver, spaarzaamheid, plichtsbetrachting
  • Predestinatie
  • Drukpers → snelle verspreiding
• Nederlanden (17 gewesten) onder Spaans bewind: Karel V en Filips II
• Kenmerken Nederlanden onder Spaans bewind


  • Centralisatie, absolutisme en geloofsvervolging
  • Verzet: Willem van Oranje
  • Beeldenstorm (1566) → Alva → Tachtigjarige Oorlog (1568) → Republiek van de Zeven Verenigde Nederlanden → Vrede van Münster (1648)
  • Twaalfjarig Bestand (1609-1621): interne tegenstellingen
  • Johan van Oldenbarnevelt: vrede + remonstranten → onthoofd
  • Maurits: oorlog + contraremonstranten
  • Synode: veroordeling remonstrantse leer + Statenbijbel
  • Strijdliederen
• Ontdekkingsreizen (Columbus, Vasco da Gama) → overzeese handel
• Val van Antwerpen (1585) → immigranten in Amsterdam
• Verenigde Oostindische Compagnie → enorme economische groei
• Regentenfamilies → machtige groep uit zaken- en bestuurswereld
• Gouden Eeuw
• Kenmerken Middeleeuwen

  • God en het hiernamaals
  • Memento mori
  • De groep (de stand, gilde) is het belangrijkste; kunstenaars zijn anoniem
  • Onvoorwaardelijk geloof in de leerstellingen van de kerk
• Kenmerken Renaissance

  • De mens in het hier en nu
  • Carpe diem
  • Het individu met zijn eigen gevoelens en verantwoordelijkheid
  • Kritisch onderzoek (dat leidt tot nieuwe ontdekkingen) en de reformatie
• Kenmerken Culturele context

  • Zoektocht naar ware kennis
  • Empirisme: Zintuiglijke waarneming en ervaring
  • Rationalisme: Kritisch verstand
  • Belangrijke wetenschappelijke ontdekkingen (bijv. zon als middelpunt Copernicaanse wending)
• In de Renaissance veranderde het wereldbeeld: theocentrisch → antropocentrisch
• Humanisme


  Men ging nadenken over de mens zelf
• Bekendste humanist: Desiderius Erasmus Lof der Zotheid (1507)
• Renaissance


  Wedergeboorte van de mens (na de 'duistere' middeleeuwen) en van de cultuur uit de klassieke oudheid
• Kenmerken Renaissance

  • Herleving van klassieke kunstvormen en -idealen
  • Translatio (vertalen), imitatio (imiteren), aemulatio (verbeteren)
  • Ontstaan in Italië onder invloed burgers (humanisten, elite, kunstenaars)
  • Verspreiding d.m.v. drukpers
  • Homo universalis ('alleskunner'): Leonardo da Vinci
• Burgerlijke cultuur

  Burgers uit hogere middenklasse en regentenelite maken de dienst uit en bepaalden het culturele leven
• Functies kunst en cultuur in burgerlijke cultuur

  • Burgerlijke normen en waarden propageren
  • Exempla contraria: het weergeven van ongewenst, onbeschaafd gedrag
• Tendensen in Renaissanceliteratuur

  • Auteur uit de anonimiteit
  • Schrijvers als volksopvoeders en opinievormers
• Belangrijke schrijvers

  • Jacob Cats
  • Constantijn Huygens
  • Joost van den Vondel
  • P.C. Hooft
  • G.A. Bredero
• Literair spel, diepzinnig, raadselachtig

  Voldoen aan heersende literaire normen en modes, eigen accenten/variaties binnen vaste conventies
• Petrarkisme

  Onbeantwoorde liefde, stereotiepe geliefde
• Genres Nederlandse renaissanceliteratuur

  • Emblematiek
  • Didactische verhalen
  • Reisverhalen
  • Sonnet
  • Liederen
  • Toneel
• Emblematiek

  Drieledig: Motto (opschrift), Pictura (afbeelding), Subscriptio (bijschrift/uitleg), Algemene les/waarheid → puzzel
• Soorten emblematiek

  • Humanistisch motieven
  • Alledaagse onderwerpen (Roemer Visscher)
• Didactische verhalen

  Spannende, ontroerende verhalen gecombineerd met morele lessen en algemene waarheden
• Jacob Cats (bv. Houwelick)
• Reisjournalen


  VOC → verre reizen; van die reizen moest van de directie verslag worden gedaan, oorspronkelijk geheim, maar verslagen lekten uit: het publiek smulde ervan!
• Journaal van Bontekoe (1646)
• Olaf van Veen Leidens ontzet
• Het Wilhelmus
• Liederen in de renaissance

  Populair genre, allerlei thema's: geloof, liefde, dagelijks leven, contrafactuur: nieuwe tekst op bestaande melodie, liederen als strijdmiddel: geuzenliederen, Het Geusen lieden boecxken (1573)
• Het Wilhelmus is ons volkslied
• Acrostichon


  Naamdicht, waarbij de eerste letters van de strofen samen een naam vormen
• Geuzenlied in de oorlog tegen Spanje
• Kenmerken Wilhelmus

  • Geschreven vanuit het perspectief van Willem van Oranje
  • Twee belangrijke thema's: Strijd/propaganda, Godsvrucht
  • Auteur onbekend, lang werd aangenomen dat Marnix van Sint-Aldegonde de auteur was, moderne technieken wijzen op Petrus Datheen (maar er is geen bewijs!)
  • Acrostichon
• Literaire genres in de renaissance
• Lyriek in de renaissance

  • Leerdicht (belerend-informatief gedicht)
  • Ode (lofzang)
  • Sonnet (veertienregelig gedicht)
  • Lied
  • Epigram (kort, kernachtig, komisch gedicht)
  • Gelegenheidsgedicht (gedicht bij bepaalde gebeurtenissen)