Verlichting

• Literatuurgeschiedenis

  18e eeuw
• Er was een hoop gedoe in de wereld!
• Historische context: wereldtoneel

  • Verenigde Staten: Amerikaanse Vrijheidsoorlog -> onafhankelijkheid (1776)
  • Frankrijk: Absolutisme -> Franse Revolutie (1789) -> Franse Republiek wordt uitgeroepen (1792) -> Napoleon Bonaparte grijpt de macht (1799) en laat zich tot keizer kronen (1804)
• Het gaat na de Gouden Eeuw bergafwaarts met de Republiek
• Engeland overvleugelt de Republiek als handelsnatie (als gevolg van de Industriële Revolutie)
• In de internationale politiek telt de Republiek niet meer mee
• Bestuur is in handen van de regenten en de stadhouder (Willem V)
• Deze groep mensen dacht vooral aan zichzelf en deed nauwelijks iets voor het volk
• De burgerij raakte ontevreden: ze wilde meer vrijheid, meer gelijkheid en meer inspraak
• Historische context: de Nederlanden

  • Interne twisten tussen orangisten en patriotten (tijdschriften als politiek instrument)
  • Orangisten: regenten + lagere volk
  • Patriotten: gegoede burgerij ('ware vaderlanders')
  • Patriotten -> vrijkorpsen (gewapende genootschappen) -> burgeroorlog (1786)
  • Pruisische legers stellen (voor de stadhouder) orde op zaken: de orangisten winnen (1787)
  • Later: revolutionaire Fransen komen patriotten te hulp en vallen de Republiek binnen -> Bataafse Republiek (1795)
• Nieuwe natuurkundige, technische en medische ontwikkelingen vergroten vertrouwen in de toekomst, maakbare wereld, geluk voor iedereen
• Verlichting

  • Grote nadruk op zelfstandig kritisch denken (rede, ratio)
  • Ieder mens was zelf verantwoordelijk voor zijn geluk of ongeluk, en niet God (Spinoza)
  • Gematigde Verlichting: wetenschap en geloof in vrede naast elkaar (intelligent design)
  • Politieke idealen: vrijheid, gelijkheid en broederschap
  • Mondige, emanciperende burgerij: omver werpen oude politieke systeem
• Verspreiden van kennis (en dus onafhankelijkheid) werd van groot belang, mondiger maken van de burgers
• Verspreidingskanalen

  • Encyclopedieën
  • Tijdschriften
  • Literatuur
• Er werd gepoogd alle lagen van de bevolking aan te spreken d.m.v. verschillende genres
• Genres

  • Briefromans
  • Sentimentele romans
  • Kinderliteratuur
  • Prozatoneel
  • Tijdschriften (satirisch, politiek en spectatoriaal)
  • Imaginaire reisverhalen
• Naast de rede is ook gevoel/emotie belangrijk (bv. sentimentele romans)
• Doel: angst en bijgeloof laten verdwijnen en de mens op zichzelf laten vertrouwen (op zijn verstand, hart en intuïtie)
• Men las en schreef steeds meer
• Opkomst van allerlei nieuwe literaire genres
• Literatuur had een enorme impact op hoe mensen dachten en handelden
• Opkomst koffiehuizen
• Koffiehuizen

  Plekken waar mensen bij elkaar kwamen om koffie te drinken, te roken, te discussiëren, te lezen en op de hoogte te blijven van het nieuws
• Koffiehuizen worden een vast onderdeel in de achttiende-eeuwse literatuur
• Koffiehuizen zijn het symbool van het moderne, verlichte stadsleven
• Wie kwam er in de koffiehuizen?


  • Oud en jong, arm en rijk, mannen en vrouwen, burgers, edellieden en boeren
• Genres

  • Toneel
  • Encyclopedieën
  • Sentimentele romans
  • Tijdschriften
  • Kinderliteratuur
  • Briefromans
  • Imaginaire reisverhalen
• Tragedies, komedies en kluchten

  Nog steeds bestaande genres
• Burgerlijke treurspelen

  Vernieuwing in het toneel: gaan niet meer over Bijbelse of klassieke helden, maar over het leed van 'gewone' burgers -> publiek kon zich beter identificeren
• Toneel bevatte een les over hoe men een beter, verlichter mens kon worden
• Deugden in het toneel

  • Menslievendheid
  • Sociale gelijkheid
  • Redelijkheid
• Encyclopedieën

  Doelstelling Verlichting: populariseren van kennis (verzamelen en verspreiden)
• De eerste (en beroemdste) encyclopedie was van Franse makelij: Encyclopédie (1751-1780, 37 delen)
• Er werd gepoogd om alle menselijke kennis op alfabetische wijze te ontsluiten
• Sentimentalisme


  Nieuwe stroming in sentimentele romans: alles draait om de psychologie en gevoelens van de personages
• Auteurs dwongen lezers na te denken over zichzelf en zelfanalyse
• Boodschap: neem je gevoelens serieus!
• Het Nederlandse sentimentalisme is moralistischer dan buitenlandse varianten (Duits/Engels)
• Christelijke draai (zelfmoord plegen, zoals bij Goethe, was bijv. ondenkbaar)
• Spectator

  Onderhoudende mengeling van verhalen, nieuws, meningen en kritiek