19e eeuw

• Veel technische uitvindingen (bv. stoommachine) → mechanisatie van arbeid → fabrieken
• Industriële revolutie

  Begonnen in Engeland
• Liberalisme

  Zoveel mogelijk vrijheid voor het individu, was de voornaamste politieke stroming
• Geen arbeidswetgeving, arbeidsomstandigheden waren verschrikkelijk (gevaarlijk, vies, lange dagen (7 dagen per week), weinig loon)
• Meer arbeiders dan werk → werkloosheid → staken was zinloos
• Kinderarbeid: veel kinderen moesten werken, dus die gingen niet naar school
• Historische context

  Industrialisatie
• Belangrijke literaire stromingen

  • Romantiek (1820 – 1840)
  • Realisme (1840 – 1880)
  • Naturalisme (1880 – 1900)
• Verlichting


  Nadruk erg op het verstand (ratio)
• Resultaat: enigszins sombere, pessimistische kijk op het leven
• Romantiek


  Gevoel (i.p.v. verstand)<|>Verbeelding (i.p.v. objectief en rationeel)<|>Leven in onvrede met de werkelijkheid (idealisme -> Sehnsucht -> Weltschmerz -> melancholie)
• Romantiek: vluchten in

  • Verleden (vrnl. middeleeuwen; opkomst nationalisme)
  • Natuur (weerspiegelt menselijke gevoelens; onbekend, bovennatuurlijk)
  • Exotisme ('onaangetaste' culturen)
  • Sprookjes, dromen, geheimzinnige etc.
• Door de nuchterheid van de Nederlanders is de Romantiek in Nederland nooit echt geland
• Uitzonderingen

  • Multatuli
  • Piet Paaltjens
• Realisme


  Een zo echt mogelijk beeld (objectief) van de wereld en werkelijkheid
• Kenmerken van Realisme

  • Dagelijkse bezigheden van midden- en arbeidersklasse vormen het onderwerp
  • Alledaags taalgebruik (roman)
  • Objectief
  • Geen kunstgrepen toegepast (zo realistisch mogelijk)
  • Veel details (realisme-effect)
• Naturalisme

  Ook beschrijvend en objectief, maar daarnaast verklarend
• Determinisme

  Het lot ligt vast door drie factoren (geen vrije wil): erfelijke aanleg (ras), leefomstandigheden/opvoeding (milieu), tijd waarin men leefde (moment)
• Kenmerken van Naturalisme

  • Omstandigheden zijn sterker dan de mens (alles overkomt het hoofdpersonage): determinisme
  • Een nagelaten bekentenis
  • Alwetende verteller verdwijnt – neutrale tekst
  • Taalgebruik: veel dialogen en bijzonder veel bijvoeglijke naamwoorden (realisme-effect)
  • Taboedoorbrekende onderwerpen
  • Hoofdpersoon heeft een nerveus gestel (vaak jonge vrouw)
• Naturalistische werken

  • Eline Vere (Couperus)
  • Van de koele meren des doods (Van Eeden)
  • Noodlot, De stille kracht (Couperus)
• Tachtigers

  Vernieuwing/tegencultuur (tegen o.a. domineedichters)<|>L'art pour l'art: kunst om de kunst (geen burgerlijkheid en moraliteit)<|>Dichter: gevoelsmens<|>Poëzie is de 'allerindividueelste expressie van de allerindividueelste emotie'<|>Nieuw soort taalgebruik: woordkunst (neologismen, beeldspraak etc.)<|>Tijdschrift: De Nieuwe Gids
• Max Havelaar of De koffieveilingen der Nederlandsche Handelmaatschappij (1860) is geschreven door Multatuli (pseudoniem van Eduard Douwes Dekker; Latijn voor 'ik heb veel gedragen')
• Eduard Douwes Dekker was Hollands bestuurder in Indië, die de uitbuiting van de Javaanse bevolking (misstanden van het koloniale systeem) aan de kaak stelde
• Buitenliterair doel


  Actie!
• Max Havelaar


  Ingewikkelde roman met wisselend perspectief, nieuw en bijzonder in die tijd
• Het boek werd een enorm succes, maar heeft destijds nauwelijks iets veranderd aan de misstanden in Indië
• Kenmerken van Max Havelaar

  • Romantiek: idealisme (grote idealen), verzet tegen maatschappelijk onrecht, romantische hoofdpersoon (emotioneel, vol verbeeldingskracht en een dromer), afwijkende vorm
  • Realisme: beschrijving van de werkelijk bestaande misstanden in Nederlands-Indië
• In de 19e eeuw zijn er allerlei genres in de poëzie, waaronder moralistische poëzie (1820-1880), Tachtigers-poëzie (vanaf 1880) en humoristische poëzie
• Moralistische poëzie

  Huiselijke, vaderlandslievende, vrome, godsdienstige poëzie, toegankelijk in thematiek, taal en vorm, met als doel de burgerij een moraal voorhouden waarbij God, vaderland en gezin het belangrijkste waren
• Bekende vertegenwoordigers van moralistische poëzie

  • Hendrik Tollens en Nicolaas Beets
• Gedicht 'Tromf' van Hendrik Tollens
• Op het gebied van de poëzie ontstaat in 1885 een nieuwe beweging: de Tachtigers
• Tachtigers

  • Vernieuwing/tegencultuur (tegen o.a. domineedichters)
  • L'art pour l'art: kunst om de kunst (geen burgerlijkheid en moraliteit)
  • Dichter: gevoelsmens
  • Poëzie is de 'allerindividueelste expressie van de allerindividueelste emotie'
  • Nieuw soort taalgebruik: woordkunst (neologismen, beeldspraak etc.)
  • Tijdschrift: De Nieuwe Gids
  • Bekende Tachtigers: Willem Kloos (sonnetten), Frederik van Eeden (De kleine Johannes), Herman Gorter (Mei, Verzen)
• Humoristische poëzie

  • Humor in de letterkunde is enorm geliefd
  • Komt zowel van de hand van romantische als realistische auteurs
  • Romantiek: vrijheidszucht en de aandacht voor het irrationele (gevoelens) drijft auteurs naar overdrijvingen en abnormaliteiten
  • Realisme: beschrijven van belachelijke situaties in het alledaagse leven
  • Belangrijke vertegenwoordigers: Gerrit van der Linde (De Schoolmeester), François HaverSchmidt (Piet Paaltjens)
• Piet Paaltjens

  Pseudoniem van François HaverSchmidt<|>Melancholische dominee die uiteindelijk zelfmoord pleegde<|>Hij kon alleen met het leven omgaan door in zijn gedichten te doen of hij een ander was<|>Eigen gevoelens verwoorden en bespotten<|>Zijn poëzie is enigszins verwarrend: gaat het werkelijk over diep lijden of drijft het de spot met de overgevoeligheid van de romantiek
• Dichtbundel Snikken en grimlachjes (1867) - Humoristische poëzie
• Lees mee op p. 159 van je boek - 'Aan Rika'
• Huiswerk: aanvulling poëziedossier
• Louis Couperus Literatuurgeschiedenis 19e eeuw Vwo 5 Maart 2024
• Vrije wil

  Volgens Schopenhauer bestaat de vrije wil niet: 'Een mens kan doen wat hij wil, maar hij kan niet willen wat hij wil.'