H3: Humanisme, renaissance en reformatie

• Wat is het mensbeeld van Giovanni Pico della Mirandola?

  Dieren zijn 'alle schepselen die ingesloten zijn binnen vaste grenzen', want zij hebben geen vrijheid en laten zich leiden door hun instincten.

  De mens is verschillend van de andere schepselen, omdat hij vrijheid heeft gekregen om zelf zijn leven uit te bouwen. De mens heeft dus ook verantwoordelijkheid over zijn daden. Hij kan zijn kennis en capaciteiten misbruiken (geweld, oorlog ...) maar ook voor 'goede' zaken gebruiken (geneeskunde, armoedebestrijding ...)

  Conclusie: de mens leeft en handelt volgens eigen inzichten en keuzen.
• Wat is het mensbeeld van Thomas a Kempis (ME)?

  Het woord van God staat centraal in het leven van de mens en de mens is aan God onderworpen.
• Wanneer kan je Giovanni Pico della Mirandola? Welke 'tijd' laat men dan ongeveer beginnen?

  Halfweg de 15e eeuw, begin van de 'aetas nova
• Verklaar de term voor deze nieuwe tijd en leg de link met de middeleeuwen en de klassieke oudheid.

  In de 15e en 16e eeuw ontwikkelde zich een nieuw mens- en wereldbeeld dat geïnspireerd werd door de klassieke oudheid en dat zich afzette tegenover de ME (aetas media). De ME lagen in de weg en werden beschouwd als verloren tijd.
• Kenmerken van humanisme

  - Antopocentrisme: wereldbeeld waarbij de mens centraal geplaatst wordt (in tegenstelling tot het theocentrisme)

  - Individualisme: het individu komt centraal staan, niet de groep
• Waarom ontstond het humanisme in Italië?

  - concurrentie van stadstaten

  - resten van klassieke oudheid

  - aanwezigheid van mecenas, = financiële beschermheer van kunstenaars en wetenschappen (bv. Medici in Firenze, Sforza in Milaan, pauzen in Rome)
• Hoe is de term humanisme ontstaan?

  - afgeleid van het Latijnse 'humanitas' of menselijkheid

  - taal onderscheidt de mens van het dier (Cicero) en daarom is de taalstudie de basis
• Wat is humanisme?
• Vijf artes + uitleg

  - Retorica (leer van welsprekendheid)

  - Dialectiek (leer van het redeneren door via een stelling en een tegenstelling te komen tot een synthese)

  - Poëzie (dichtkunst)

  - Ethiek (leer van het juiste handelen)

  - Geschiedschrijving (studie van het verleden om uit de fouten van het verleden te leren)
• Erasmus van Rotterdam

  - Boek: Lof der Zotheid

  - wilde verdraagzaamheid en respect voor de vrije mens
• Thomas More

  - Boek: utopia (een denkbeeldig eiland waar geluk en rechtvaardigheid hoogtij vieren)
• Niccolò Machiavelli

  - Boek: Il principe (de vorst diende voor alles te streven naar macht en stond boven elke moraal)
• Wat zijn de kenmerken van de renaissance?

  - Nieuwe thema's in schilderkunst en beeldhouwkunst: portret (aandacht voor het individu), menselijk naakt (verboden in ME), landschappen (met Bijbelse of klassieke onderwerpen)

  - Technische vernieuwingen: lijnperspectief en juiste anatomische weergave

  - Architectuur: evenwichtig, horizontale lijn, sober versierd, klassieke bouwelementen (fronton, zuilen, koepel)
• Verband tussen humanisme en wetenschappen

  Door de interesse in de mens en wereld van de humanisten gingen wetenschappen intensief verder op verkenning van de mens, de natuur en het heelal. De wetenschappelijke bloei van de 16e en 17e eeuw is een niet-bedoeld gevolg van humanisme.
• Belang van Vesalius voor de wetenschap? + meesterwerk

  Hij gebruikte observatie en experiment als wetenschappelijke methode om de anatomie van het menselijk lichaam in kaart te brengen.

  Zijn meesterwerk: De Humani Corporis Fabrica, Libri Septem
• Belang van Copernicus voor de wetenschap? + meesterwerk


  Hij observeerde het heelal en kwam tot nieuwe ideeën over de relatie tussen aarde en zon.

  Zijn meesterwerk: De Revolutionibus Orbium Caelestium
• Belangrijkste wetenschappers?

  Copernicus, Mercator, da Vinci en Andreas Vesalius
• Welke wantoestanden in de Kerk hekelde Erasmus met zijn werk?


  - het zondige leven van de clerus

  - hebzucht van hogere geestelijkheid

  - onwetendheid en armoede van de dorpspastoors

  - handel in 'aflaten': schriftelijk kwijtschelding van de straffen tegen betaling die men hier of in het vagevuur zou moeten ondergaan
• Reformatie zorgde voor versnippering. Geef de belangrijkste takken.

  - Lutheranisme: universele priesterschap, eerste vertaling van de Bijbel (Maarten Luther)

  - Calvinisme: predestinatie (leven is al helemaal uitgestippeld voor iedereen)

  - Anglicanisme: na weigering huwelijk Hedrik VIII

  - Anabaptisten: verwerpen van kinderdoop

  - Presbyteranen, methodisten ...
• Waarom kende de reformatie onmiddelijk veel succes?


  • de boekdrukkunst: ideeën en meningen konden sneller en meer verspreid worden
  • een algemeen verlangen naar vrijheid van het individu en zuiverheid
• Leg het verband uit tussen het humanisme en de renaissance, gebruik de structuurbegrippen 'oorzaak' en 'gevolg'

  Het centraal stellen van de mens, de inspiratie op de klassieke oudheid in het humanisme, had tot gevolg dat ook de kunst zich zo hing ontwikkelen. Renaissance is dus een niet-bedoeld gevolg van humanisme.
• Leg het verband uit tussen humanisme en reformatie, gebruik de structuurbegrippen 'oorzaak' en 'gevolg'.


  Het vertrouwen in het individu en de kritische mens van de humanisten leidden ertoe dat men ook kritisch ging nadenken over mens en geloof. Reformatie is dus een niet-bedoeld gevolg van humanisme.
• Concludeer waarom historici deze periode van de 15e en 16e eeuw als de start van de vroegmoderne tijd beschouwen.

  Historici merken op dat er een aantal culturele fenomenen ontstonden, die de moderne maatschappij mee hebben gevormd: een groter vertrouwen in de individuele mens als een eerste stap richting vrij denken en handelen (humanisme). Voor het eerst stonden mens en natuur centraal in de kunst (renaissance). Er kwam een persoonlijkere beleving van geloof (reformatie), en door observatie en experimenten legde de mens de basis voor moderne wetenschap.