5.6 parzydełkowce

• BUDOWA OGÓLNA

  • tkankowce - tkanki wywodzą się z dwóch listków zarodkowych - ektodermy i endodermy, dwuwarstwowce,
  • prostu plan budowy,
  • na jednym z biegunów znajduje się otwór gębowy otoczony czułkami i płatami gębowymi
  • otwór gębowy prowadzi do jamy gastralnej - jamy chłonąco-trawiącej (tożsama z prajelitem gastruli),
  • ścianę ciała tworzą dwie warstwy - epiderma (zewnętrzna) i gastroderma (wewnętrzna),
  • warstwy rozdzielone mezogleą
• DWUPOSTACIOWOŚĆ

  występowanie dorosłych osobników w dwóch formach - polip i meduza
• POLIP

  • zwykle forma osiadła,
  • przytwierdzony stopą do podłoża
  • otwór gębowy otoczony wieńcem ruchliwych czułków (zdobywanie pokarmu),
  • epidermę oddziela od gastrodermy cienka warstwa mezoglei,
  • forma długowieczna
• MEDUZA

  • forma wolno żyjąca,
  • otwór gębowy otoczony ruchliwymi płatami gębowymi, czułki krótkie wyrastające z brzegów ciała,
  • gruba warstwa mezoglei oddzielająca epidermę od gastrodermy
• gastroderma

  warstwa wewnętrzna powstała z endodermy i wyściełająca jamę gastralną
• mezenchyma

  substancja zawierająca komórki, oddziela epidermę od gastrodermy
• • ciało wielu gatunków jest wzmocnione szkieletem wewnętrznym lub wewnętrznym, zbudowanym z substancji podobnej do chityny lub z węglanu wapnia
• W skład epidermy i gastrodermy wchodzi kilka rodzajów komórek:

  • komórki nabłonkowo-mięśniowe,
  • komórki parzydełkowe,
  • komórki nerwowe,
  • komórki gruczołowe,
  • komórki interstycjalne.
• komórki nabłonkowo-mięśniowe

  umożliwiają wykonywanie ruchów, występują w obu warstwach
• komórki parzydełkowe

  
  

  • służą do ataku i obrony
  • występują najliczniej w czułkach i płatach gębowych,
  • zbudowane z wyrostka czuciowego, pęcherzyka z paraliżującym lub trującym płynem i spiralnie zwiniętej nici,
  • podrażnienie wyrostka czuciowego powoduje wyrzucenie nici, która wbija się w ciało ofiary,
  • z pęcherzyka wypływa płyn obezwładniający ofiarę
• komórki nerwowe

  umożliwiają reagowanie na bodźce, występują w epidermie
• komórki gruczołowe

  wydzielają enzymy trawienne do jamy gastralnej
• komórki interstycjalne

  mają zdolność przemieszczania się i przekształcania w komórki innego typu
• Krążkopławy

  • żyją wyłącznie w wodach słonych,
  • dominująca forma - kolista meduza,
  • bełtwa festonowa - zimne wody głębinowe,
• Stułbiopławy

  • wody słodkie i słone,
  • osobniki dorosłe występują jako polip i meduza,
  • forma dominująca - polip,
  • niektóre gatunki wyłącznie jako polip,
  • stułbia płowa - słodkie wody, polip ok. 1cm wysokości
• Kubopławy

  • ciepłe wody morskie,
  • forma dominująca - meduza o sześciennym kształcie,
  • osa morska - przybrzeżne wody Oceanu Spokojnego i Indyjskiego, komórki parzydełkowe wytwarzają jad - jedna z najsilniejszych trucizn zwierzęcych
• Koralowce

  • wody morskie,
  • wyłącznie postać polipów,
  • żyją pojedynczo lub w koloniach,
  • ukwiał koński - ciepłe morza o dużym zasoleniu, nie wytarza szkieletu, żyje pojedynczo,
  • koral szlachetny - wody Morza Śródziemnego, tworzy drzewkowate kolonie, wzmocniony twardym szkieletem.
• ODŻYWIANIE

  zwierzęta drapieżne:

  • chwytają zdobycz za pomocą płatów gębowych lub czułków,
  • obezwładniają ofiarę parzydełkami,
  • wprowadzają pokarm przez otwór gębowy jamy gastralnej,
• TRAWIENIE

  dwa etapy:

  • trawienie zewnątrzkomórkowe - przy udziale enzymów wydzielanych do jamy gastralnej przez kom. gruczołowe
  • trawienie wewnątrzkomórkowe - przy udziale lizosomów znajdujących się w kom. trawiennych gastrodermy.
• • jama gastralna meduz składa się z części centralnej i odchodzących od niej w kierunku brzegów parasola kanałów promienistych,
  • kanały łączą się z kanałem okrężnym biegnącym wzdłuż krawędzi ciała,
  • wszystkie kanały tworzą układ pokarmowo-naczyniowy - funkcja trawienna, rozprowadza substancje pokarmowe w obrębie ciała meduzy,
• WYDALANIE

  niestrawione resztki pokarmu są usuwane na zewnątrz przez otwór gębowy
• • do parzydełkowców należą liczne gatunki żyjące w symbiozie z fotosyntetyzującymi protistami od których czerpią część związków organicznych,
  • korale madreporowe i niektóre stułbiopławy
• UKŁAD NERWOWY

  bardzo prosty:

  • gwiaździste komórki nerwowe epidermy i gastrodermy,
  • połączone długimi wypustkami w sieć,
  • nazywany inaczej rozproszony lub siateczkowy
• NARZĄDY ZMYSŁÓW

  słabo wykształcone,

  • bodźce mechaniczne i chemiczne docierające ze środowiska są odbierane przez wyspecjalizowane komórki zmysłowe epidermy,
  • meduzy - w obwodowej części parasola mają ciałka brzeżne (ropalia),
• ropalia

  ciałka brzeżne,

  zawierają :

  • narządy równowagi - statocysty,
  • receptory chemiczne,
  • skupiska komórek światłoczułych - oczka
• • parzydełkowce nie mają układów:
  • oddechowego,
  • wydalniczego,
  • krwionośnego,
  • wymiana gazowa, wydalanie i osmoregulacja zachodzą całą powierzchnią ciała
• parzydełkowce które nie wytwarzają szkieletu:

  • mogą żywić się organizmami niewiele mniejszymi od siebie,
  • po pochłonięciu ofiary przechodzą w stan spoczynku i powoli trawią zdobycz
• statocysty

  pęcherzyki wyściełane komórki zmysłowymi,

  zawierają mineralny statolit,

  • ruch statolitu pobudza komórki zmysłowe,
  • informuje o zmianie położenia ciała
• RUCH I PRZEMIESZCZANIE SIĘ

  wykonywanie ruchów umożliwiają komórki nabłonkowo-mięśniowe epidermy i gastrodermy,

  • stadia larwalne - planule - poruszają się za pomocą licznych, krótkich rzęsek,
  • meduzy przemieszczają się ruchem odrzutowym,
  • polipy większą część życia są przytwierdzone do podłoża, mogą okresowo zmieniać miejsce pobytu, poruszają się : pełzają lub koziołkują
• RUCH ODRZUTOWY MEDUZY

  wyrzucanie wody spod parasola, umożliwione przez rytmiczne skurcze całego ciała
• KOZIOŁKOWANIE POLIPÓW

  opiera się o podłoże raz stopą, raz czułkami
• ROZMNAŻANIE

  płciowe i bezpłciowe:

  • bezpłciowe - polipy: strobilizacja lub pączkowanie,
  • płciowe - meduzy,
  • partenogeneza
• PĄCZKOWANIE POLIPÓW

  młody osobnik rozwija się ze ściany dorosłego osobnika,

  tworzenie kolonii= młody osobnik nie oddziela się od osobnika macierzystego
• STROBILIZACJA POLIPÓW

  poprzeczny podział ciała polipa na liczne krążki, które stopniowo odrywają się i przekształcają się w młodociane stadia meduz - efyry,

  • w ciągu kilku tygodniu przeobrażają się w postać dorosłą
• PARTENOGENEZA

  dzieworództwo, rozmnażanie osobników potomnych z niezapłodnionych komórek,

  odbywa się z udziałem gamet
• Rozmnażanie płciowe

  występuje najczęściej u meduz - rzadko obojniaki,

  • gamety powstają z komórek interstycjalnych znajdujących się w gonadach,
  • koralowce, niektóre stułbie - gamety wytwarzane są przez polipy,
  • w zależności od gatunku zapłodnienie może być zewnętrzne lub wewnętrzne
• • zapłodnienie zewnętrzne - w wodzie
  • zapłodnienie wewnętrzne - wewnątrz ciała osobnika rodzicielskiego
  • dominująca forma rozrodu - jajorodność,
  • występuje też jajożyworodność i żyworodność
• PRZEMIANA POKOLEŃ - metageneza

  większość gatunków charakteryzuje się przemianą pokoleń,

  • następowanie po sobie rozmnażających się płciowo meduz i rozmnażających się bezpłciowo polipów,
  • oba pokolenia parzydełkowców są diploidalne
• Przemiana pokoleń - cykl

  • dorosłe meduzy wytwarzają gamety wyrzucane do wody przez otwór gębowy,
  • zapłodnienie zewnętrzne,
  • rozwinięcie planuli,
  • przekształcenie planuli w polipa,
  • strobilizacja polipa,
  • oderwanie od polipa młodych meduz - efyr,
  • przekształcenie w dorosłe meduzy
• ZNACZENIE PARZYDEŁKOWCÓW

  • laguny koralowców są miejscem życia zwierząt morskich,
  • kolonie koralowców jako podłoże dla licznych zwierząt osiadłych,
  • źródło pokarmu dla zwierząt morskich (żółwie, szkarłupnie, ryby),
  • kolonie koralowców jako schronienie,
  • materiał jubilerski - kolorowe szkielety koralowców,
  • zagrożenie dla zdrowia człowieka - jad kubopławów