Literatuurgeschiedenis

• Rond 1500 is de Duitse keizer Karel heerser over de Nederlandse gewesten, Spanje, Italië, grote delen van Duitsland, Oostenrijk en de Spaanse koloniën
• 1556 zoon Filips II (Spanje) aan de macht, wil eenheid van staat en kerk
• Politieke achtergronden


  1. 1517 Maarten Luther spijkert 95 stellingen aan de kerkdeur van Wittenberg

  2. 1566 de beeldenstorm

  3. 1568-1648 Tachtigjarige oorlog

  4. 1587 De Republiek der Nederlanden

  5. 1648: vrede van Munster
• 1585 Val van Antwerpen: volksverhuizing van Antwerpen naar Amsterdam
• Opkomst stadscultuur, Stedelijke gedragscode
• 1602 oprichting VOC, Economische bloei in de Republiek
• Stadsbestuur in de steden bestaat uit machtige regenten afkomstig uit het zakenmilieu
• Middeleeuwen


  Mens is onderdeel van groep (gilde, klooster, boerderij), God staat centraal, Godsdienstige elementen als onderwerp van kunst en literatuur
• 16e en 17e eeuw


  Mens is een individu (Individualisme), De mens is het middelpunt (antropocentrisme), Motieven uit de Klassieke Oudheid als onderwerp van kunst en literatuur
• Renaissance

  Herleving van de Klassieke Oudheid (vanuit Italië in de 14e eeuw), Herleving literaire genres als epos, komedie en tragedie: Translatio (vertalen), Imitatio (nabootsen/navolgen), Aemulatio (overtreffen)
• Tegen het eind van de middeleeuwen steden groeien, in plaats van de kerk worden het de rijke burgers die de opdracht geven voor kunst (denk aan portretten en schuttersstukken)
• Rederijkers

  Ontstaan rederijkerskamers, In Amsterdam: D'Eglantier (devies 'In liefde bloeien'): G.A. Bredero, P.C. Hooft, Het wit Lavendel (spreuk 'Ut levender jonste'): J. van den Vondel
• Literatuur in de renaissance

  Middeleeuwen: christelijke onderwerpen, Renaissance: onderwerpen uit de Klassieke Oudheid (brontekst: Aeneas van Vergilius)
• Opdrachtgevers

  Middeleeuwen: de Kerk, de Adel, Vanaf de Renaissance: de gegoede Burgerij
• Functie van 17e eeuwse kunst

  • Normen en waarden overbrengen (exempla contraria bijv. kluchten van Bredero)
  • Versterken van de stedelijke identiteit (schuttersstukken; bijv. de Nachtwacht)
  • Nuttige en het aangename verenigen (Utile Dulce)
• Grote schrijvers in de Gouden Eeuw

  • G.A.Bredero (1585-1618)
  • P.C Hooft (1581-1647)
  • Joost van den Vondel (1587-1679)
  • Constantijn Huygens (1596-1687)
• Literatuurvormen 16e-17e eeuw


  • Didactische verhalen
  • Liederen en liedboeken
  • Sonnet
  • Toneel
• Ernstig en komisch toneel

  Begin 17e eeuw geschreven in rederijkerskamers, 1637: bouw Amsterdamse Schouwburg, Functie modernere toneel: stedelijke functie (opbrengst ten goede aan liefdadigheid/sociale instellingen), didactische en opiniërende functie
• Aristotelische tragedie

  Eenheid van tijd, plaats en handeling, Tijd: maximaal 24 uur, Plaats: één locatie, Handeling: één intrige
• Komisch toneel / klucht


  Opvoedende functie, Lering en vermaak
• Bredero (1585-1618)

  Een Amsterdamse volksjongen, Hij vooral schreef liederen en kluchten, zoals De Spaanse Brabander en De klucht van de koe, Doel van de komische teksten: de bevolking leren wat wenselijk gedrag is (goede zeden) door slecht gedrag te tonen
• Tragedie

  • Hooggeplaatste personages
  • Inhoud: Klassieke oudheid, geschiedenis of bijbel
  • Verheven taal
  • 5 bedrijven + koren
• Komedie / klucht


  • Hoofdpersonen uit lagere klassen
  • Inhoud: dagelijkse onderwerpen
  • Spreektaal
• Aristotelische tragedie

  • Eenheid van tijd, plaats en handeling
  • Tijd: maximaal 24 uur
  • Plaats: één locatie
  • Handeling: één intrige
• Komisch toneel / klucht


  • Opvoedende functie
  • Lering en vermaak
• Doel van de komische teksten


  de bevolking leren wat wenselijk gedrag is (goede zeden) door slecht gedrag te tonen
• In de 18e eeuw ligt de politieke macht en rijkdom in de Republiek bij de regenten
• Gegoede burgers (winkeliers, onderwijzers, ambtenaren) zijn erg belangrijk voor de sociaal-economische situatie, maar hebben geen macht
• In de 2e helft 18e eeuw is er verdeeldheid in de Republiek: regenten willen macht behouden, oranjegezinden willen stadhouder aan de macht, patriotten willen macht aan de gegoede burgerij
• Rond de eeuwwisseling (18e →19e e.) waren er de Franse Revolutie (1789), de Bataafse Republiek (Franse overheersing, 1795-1806) en Lodewijk Napoleon als koning van Holland (1806-1810)
• Standen in de 18e eeuw in de Republiek

  • Rijke burgers
  • Middenstand
  • Boeren, arbeiders en armen
• Verlichting

  • Emancipatiebeweging van de burgerij om zich te bevrijden van traditionele denkbeelden
  • Basis: zelfstandig, kritisch denken (rede, ratio)
  • Grote aandacht voor onderwijs en opvoeding
  • Toename van kennis op het gebied van wetenschap en techniek
  • Verdraagzaamheid en godsdienstvrijheid
• Functie van kunst in de 18e eeuw

  • Opvoedend
  • Opiniërend
  • Minder symboliek in de kunst dan ervoor: kunst moet begrijpelijk zijn voor de (gegoede) burger
• Classicisme

  • Belangrijkste kunststroming in de 18e eeuw
  • Overgenomen uit de 17e eeuw maar aangepast aan de opvattingen van de burgerij en passend bij de Verlichting
  • Paleis Het Loo
• Literatuur in de 18e eeuw

  • Classicistisch toneel
  • Spectatoriale tijdschriften
  • Kinderliteratuur
  • Imaginaire reisverhalen
  • Roman
• Classicistisch toneel

  • Dichtgenootschap Nil Volentibus Arduum schreef toneel met treurspelen van Franse schrijvers als Corneille, Racine en Molière als voorbeeld
  • Doel: het publiek morele lessen leren en deugdzaamheid bevorderen
• Classicistisch toneel


  • Het wederzijds huwelijksbedrog van Pieter Langendijk (1714)
• Spectatoriale tijdschriften

  • Functie: opinie en advies geven over alledaagse onderwerpen op het gebied van opvoeding, huiselijke omgang, geloof en verdraagzaamheid
  • Soorten teksten: verhandeling, karakterschets, moraliserende gedichten, lezersbrieven
  • Werd vooral gelezen in koffiehuizen waar de gegoede burgerij samenkwam
• Eind 18e eeuw daalt de populariteit van spectatoriale tijdschriften: opkomst van de roman, er mocht niet over politieke zaken geschreven worden
• Kinderliteratuur

  Belangrijke onderwerpen: studie-ijver, eerlijkheid, gehoorzaamheid, relatie tussen ouder en kind