Inleiding Psychiatrie

• Psychiatrische ziekte

  Een ziekte met psychische symptomen en/of door psychische oorzaken, die gepaard gaat met lijdensdruk en/of sociaal disfunctioneren
• Het 'psychische' van psychiatrische ziekten kan slaan op de symptomen of op de oorzaken van de ziekte, of op beide
• Psychische symptomen kunnen psychische oorzaken hebben, maar het is evenzeer mogelijk dat zij kunnen worden teruggevoerd op lichamelijke aandoeningen of middel(en)gebruik/onthouding
• Psychiatrische ziekten

  • Hebben vaak ook lichamelijke symptomen, lichamelijke ziekten hebben vaak psychische symptomen, en psychiatrische en lichamelijke ziekten gaan dikwijls samen
  • Psychiatrische symptomen zijn gerelateerd aan verstoringen in de psychische functies van de hersenen (cognitieve, affectieve en conatieve)
• Van de meeste psychiatrische ziekten is er geen pathologisch-anatomisch substraat of pathofysiologisch proces bekend
• Psychiatrische stoornissen

  Een kenmerkend patroon van klachten en symptomen
• Psychiatrische stoornissen ontstaan door een complexe neurobiologische en psychologische interactie tussen predisponerende factoren (kwetsbaarheid) en luxerende factoren (stress)
• Diagnostiek

  • Klinische diagnostiek (klinisch beeld)
  • Anamnese/ hetero-anamnese
  • Diagnostische handboek: DSM ( Diagnostic and Statistical Manual of Mental disorders)
  • Lab, beeldvormend onderzoek
  • Neuropsychologisch onderzoek
  • Screeningsvragenlijsten
• Psychiatrische diagnostiek heeft dezelfde structuur als algemene medische diagnostiek
• In de psychiatrie is de anamnese als regel aanzienlijk uitgebreider dan in de algemene medische praktijk gebruikelijk is; bovendien omvat deze daarnaast een sociale en biografische anamnese ter wille van het opsporen van mogelijke etiologische factoren
• Veel patiënten met psychiatrische stoornissen melden zich met lichamelijke klachten bij een arts in de algemene gezondheidszorg
• Vrijwel alle psychiatrische stoornissen kunnen veroorzaakt worden door een lichamelijke aandoening
• Wanneer de autoanamnese bemoeilijkt wordt door de psychiatrische stoornis, moet de psychiater altijd een heteroanamnese opnemen
• In de psychiatrie wordt toenemend gebruikgemaakt van gestructureerde interviews en vragenlijsten om symptomen van psychiatrische stoornissen betrouwbaar en gekwantificeerd vast te leggen
• Er is nog geen aanvullend onderzoek beschikbaar om de diagnose van psychiatrische stoornissen te bevestigen of te verwerpen
• Doelen van psychiatrische diagnostiek

  • Vaststellen van psychiatrische symptomen
  • Opsporen van mogelijke etiologische factoren
  • Vaststellen van de ernst en de gevolgen van de psychiatrische symptomen
• Psychiatrische diagnostiek vertoont veel overeenkomsten met de gebruikelijke, algemeen medische diagnostiek
• In de psychiatrie ligt het accent op de subjectieve symptomen, dus op de anamnese en de exploratie van het verhaal van de patiënt over diens klachten en ervaringen
• In de psychiatrie vindt anamnese en onderzoek grotendeels tegelijkertijd plaats
• In de psychiatrie worden het ziektebeeld en de etiologie voornamelijk vastgesteld op grond van anamnese en onderzoek en is er weinig aanvullend onderzoek mogelijk
• Een symptoom van de psychische functies van de patiënt kan enerzijds het vermogen van de patiënt belemmeren om zijn klachten duidelijk te maken, en anderzijds de interactie tussen patiënt en psychiater verstoren
• Cultuur

  Het geheel van gedragingen, opvattingen en sociale gewoonten die in hoge mate worden aangeleerd, gedeeld en doorgegeven binnen groepen van mensen
• Cultuur beïnvloedt gedachten, gevoelens en gedrag en is dus van belang voor diagnostiek en behandeling van psychiatrische stoornissen
• Er zijn veel interetnische verschillen in werking en bijwerkingen van psychofarmaca; met dikwijls verschillen in plasma-eiwitbinding en in metabolisering
• Kernthema's transculturele psychiatrie

  • Wijze waarop cultuur het ontstaan van psychiatrische stoornissen (mede) veroorzaakt, vormgeeft of er juist tegen beschermt
  • Welke psychiatrische symptomen tot expressie komen binnen een bepaalde cultuur en welke niet
  • Welke mede door cultuur bepaalde betekenissen patiënten zelf verlenen aan hun symptomen of stoornis
  • De wijze waarop de (soms problematische) interactie tussen de cultuur van de patiënt en die van de hulpverlener verloopt
  • Hoe een cultuursensitieve behandeling en werkrelatie vorm te geven
• Culturele aspecten

  • Concepten van gezondheid en ziekte kunnen in verschillende culturen een verschillende betekenis hebben
  • Uiting van klachten
  • Ervaren/ beleven van klachten
  • Verklaringsmodellen
  • Invloeden van cultuur, etniciteit en religie op de geestelijke gezondheid
• Bio-psycho-sociale model

  Ziekten worden veroorzaakt door lichamelijke, psychische en sociale factoren en uiten zich in disfunctioneren op lichamelijk, psychisch en sociaal terrein
• Psychiatrische stoornissen ontstaan door een complexe interactie tussen psychische en sociale factoren, erfelijke oorzaken, lichamelijke ziekten, en ervaringen opgedaan in opvoeding en andere sociale situaties
• Biologische grondslagen van afwijkend gedrag

  • Verstoorde werking van de neurotransmitters in de hersenen
  • Erfelijkheid
  • Onderliggende afwijkingen in de hersenen
• Het psychisch functioneren en disfunctioneren vormt zich vanuit een complex samenspel van genetische aanleg en omgevingsfactoren
• Neurobiologische processen en psychologische processen (intrapsychische en interpersoonlijke processen) beïnvloeden elkaar wederzijds
• Etiologische factoren

  • Predisponerende factoren
  • Luxerende factoren
  • Onderhoudende factoren
• Biologische perspectief

  Verstoorde werking van de neurotransmitters in de hersenen, Erfelijkheid, Onderliggende afwijkingen in de hersenen
• Biopsychosociaal model

  Het psychisch functioneren en disfunctioneren vormt zich vanuit een complex samenspel van genetische aanleg en omgevingsfactoren. Neurobiologische processen en psychologische processen (intrapsychische en interpersoonlijke processen) beïnvloeden elkaar wederzijds: cerebrale processen vormen het correlaat van al ons psychische functioneren; cerebrale processen kunnen psychische klachten en verschijnselen veroorzaken, en kunnen ontregeld raken door het gebruik van psychoactieve stoffen, of door somatische ziekten elders in het lichaam; interpersoonlijke ervaringen kunnen de hersenstructuur en -functie tijdelijk of blijvend beïnvloeden, waardoor de psychische mogelijkheden van het individu veranderen.
• Etiopathogenese

  Etiologische factoren: predisponerende, luxerende en onderhoudende. 1: Predisponerende factoren zoals een genetische dispositie, psychotraumatische ervaringen in de jeugd, als gevolg daarvan een verstoorde respons van de hypothalamus-hypofyse-bijnieras (hpa-as: hypothalamic-pituitary-adrenal axis), en het ontbreken van sociale steun, maken een persoon kwetsbaar voor het ontwikkelen van een psychiatrische stoornis. 2: Maar deze stoornis komt alleen tot uiting in combinatie met een luxerende stressor, zoals een infectieziekte, het verlies van een partner of van een baan of het gebruik van een verslavend middel. 3: Onderhoudende factoren (gebrek aansteun, chronische lichamelijke ziekte)
• Stresskwetsbaarheidsmodel

  De complexe dynamiek tussen neurobiologische structuur en psychisch functioneren ontwikkelt zich – en kan dus ook ontsporen – door invloeden van binnenuit, of van buitenaf, of door interactie tussen binnen en buiten. Deze etiopathogenese van psychiatrische stoornissen kan goed begrepen worden door gebruik te maken van het stresskwetsbaarheidsmodel.
• Stresskwetsbaarheidsmodel

  1. Iemand moet reageren op omstandigheden die voor hem bedreigend of anderszins belastend zijn

  2. Stressoren zijn levensgebeurtenissen die in ieders leven voorkomen

  3. De wijze waarop iemand omgaat met de stressor, wordt coping genoemd

  4. Psychiatrische stoornissen kunnen ontstaan als iemand er niet in slaagt op een aangepaste wijze om te gaan met een of meerdere stressoren, oftewel als de coping tekortschiet
• Stresskwetsbaarheidsmodel

  Het uitgangspunt is de situatie waarin iemand moet reageren op omstandigheden die voor hem bedreigend of anderszins belastend zijn. Blijkbaar veroorzaakt niet alleen een stressor deze reactie, maar is er ook kwetsbaarheid die bepaalde personen voorbeschikt om psychiatrische stoornissen te ontwikkelen wanneer zij met de stressor geconfronteerd worden. Deze kwetsbaarheid is aangeboren (bijvoorbeeld een chromosoom Q22-deletie), maar kan ook ontstaan door ervaringen in de kindertijd (zoals fysieke of emotionele verwaarlozing of misbruik) of later in het leven (zoals een chronische somatische ziekte).
• Disease, illness en sickness

  Disease is de aandoening vanuit het medisch model van ziekte en gezondheid. Illness betreft datgene wat de patiënt voelt als hij naar de dokter gaat. Sickness verwijst naar de sociaal gedefinieerde rol die bij ziek zijn hoort en die gepaard gaat met de veranderde participatie in de sociale orde.
• De gevolgen van psychiatrische stoornissen zijn vergelijkbaar met, of ernstiger dan de gevolgen van chronische lichamelijke aandoeningen, zoals diabetes mellitus, longziekten en hart- en vaatziekten.