Staidéar ar ghnáthóg

• Éiceolaíocht


  An staidéar a dhéantar ar idirgníomhaíochtaí idir orgánaigh agus a dtimpeallacht
• Bithsféar


  An chuid den Domhan inar féidir le horgánaigh marachtáil
• Éiceachóras


  Achar geografach ina mbíonn ainmhithe agus plandaí ar fad ag idirghníomhú lena chéile agus lena dtimpeallacht
• Gnáthóg


  An timpeallacht ina gcónaíonn orgánach. Cónaíonn spideoga i bhforaoiseacha. Cónaíonn turtair sna farraigí
• Daonra


  Baill den spéiceas céanna ina gcónaí sa ghnáthóg chéanna. Msh. moll piongainí nó grúpa eilifintí na hAfraice
• Pobal / Cumann


  Na hainmhithe agus plandaí ar fad a chónaíonn san áit chéanna. Msh. séabra, sioraif, eilifintí, leon, buabhaill agus crann an jackalberry tree
• Oiriúnú


  An próiséas ina bhforbraíonn orgánach ar bhealach ina mbíonn sé níos fearr don timpeallacht ina bhfuil sé
• Oiriúnú in ainmhí


  • Bíonn coiníní donn agus mar thoradh bíonn siad i nduaithníocht sa ghnáthóg. Bíonn cluasa fada acu ionas go mbeidh siad in ann láithreacht creachadóirí a thabhairt faoi deara
• Oiriúnú i bplandaí


  • Is féidir le eidhneán fás faoi scáth chun spás a aimsiú dó féin. Ní féidir le féar fás faoi scáth. Bíonn droch-boladh ó roinnt plandaí. Cuireann seo bac ar orgánaigh eile á ithe
• Iomaíocht


  An comórtas idir orgánaigh le haghaidh acmhainní atá gann. Bíonn plandaí agus ainmhí in iomaíocht le haghaidh spás, solas, bia, ocsaigin agus uisce
• Creachadóir


  Aon orgánach a dhéanann tóraíocht agus a mharaíonn orgánach beo eile
• Creach


  Aon orgánach a dhéantar tóraíocht orthu agus a mharaítear
• Timthriall an Creach agus na Creachadóirí

  Má tá a lán creach ann, beidh a a lán bia ag creachadóirí agus beidh siad in ann atáirgeadh. Má tá tuilleadh creachadóirí ann, beidh níos mó bia (creach) ag teastáil. Mar thoradh laghdaíonn ar daonra an chreach. Muna bhfuil go leor bia (creach) ar fáil do na creachadóirí, tagann laghdú ar daonra na creachadóirí. Ansin, tosnaíonn daonra an creach ag méadú arís. Tosaíonn an timthirall arís
• Idirspleáchas


  Áit go mbíonn dhá orgánach ag braith ar a chéile chun marachtáil
• Idirspleáchas

  • Braitheann plandaí ar feithidí le haghaidh pailniú agus braitheann feithidí ar phandaí le haghaidh bia. Braitheann crainn ar éin le haghaidh scaipeadh síolta, agus faigheann na héin dídean, neadacha, cnóanna agus caora
• Táirgeoir


  Orgánach a dhéanann a bia féin. Is plandaí iad seo de ghnáth. Déanann siad a bia féin tríd úsáid a bhaint as fuinneamh na gréine
• Cineálacha tomhaltóirí


  • Luibhitheoirí
  • Feoilitheoirí
  • Uilethóirí
• Dianscaoilteoir


  Orgánach beo a bhriseann síos iarsmaí plandaí agus ainmhithe marbha. Msh. péisteanna, baictéir, fungais
• Bíonn fuinneamh ag teastáil ó gach orgánach chun gur féidir leo marachtáil. Is í an Ghrian an príomh-fhoinse fuinnimh
• Fótaisintéis


  Úsáideann plandaí solas na gréine chun fuinneamh a chur ar fáil i bhfoirm glúcos
• Biashlabhra


  Is liosta orgánaigh atá i mbiashlabhra san ord ina mbíonn orgánach amháin ite ag ceann eile
• Bia-eangach


  Bíonn bia-eangach déanta suas de dhá bhiashlabhra idirnasctha nó níos mó
• Sreabhadh Fuinnimh


  Téann fuinneamh solais ón nGrian isteach sa bhiashlabhra agus tiontaítear é go dtí fuinneamh cheimiceach tríd próiséas na fótaisintéise i bplandaí. Bíonn fuinneamh bogtha ar aghaidh ó orgánach amháin go dtí orgánach eile san ord ina n-ithtear a chéile sa bhiashlabhra. Cailltear 90% den fhuinneamh ó leibhéal go leibhéal an biashlabhra i bhfoirm teasa sna hainmhí
• Toisc go bhfuil laghdú fuinnimh chomh suntasach sin idir gach leibhéal, ní féidir le biashlabhra ach a bheith trí nó ceithre leibhéal ar fad. Ní bheadh go leor fuinnimh ar fáil chun ainmhí a choinneáil beo ag leibhéal níos airde ná seo
• Samplaí de Ghnáthóga


  • Foraois
  • Abhainn
  • Trá
  • Loch
• Sreabhadh Fuinnimh


  1. Bíonn fuinneamh bogtha ar aghaidh ó orgánach amháin go dtí orgánach eile san ord ina n-itheann siad a chéile sa bhiashlabhra

  2. Cailltear 90% den fhuinneamh ó leibhéal go leibhéal an biashlabhra i bhfoirm teasa sna hainmhí
• Coiméadtar 10% den fhuinneamh
• Ní bheadh go leor fuinnimh ar fáil chun ainmhí a choinneál beo ag leibhéal níos airde ná seo
• Trealamh Úsádite le linn Staidéar ar Ghnáthóg

  • Gaiste Tuisle
  • Eangach
  • Leathán bailithe
  • Pútar
  • Traschrios Líneach
  • Cuadraí
• Cuadraí


  Úsáidtear é chun tomhais a dhéanamh ar cé chomh minic agus a bhíonn spéiceas planda ann sa ghnáthóg. Caithtear an cuadraí go randamach(abair 20 uair), ansin sainaithnítear agus ríomhtar an céatadán minicíochta leis an bhfoirmle thíos:

  
  

  % minicíochta= líon caitheamh an cuadraí ina bhfuil planda faoi leith i láthair / líon iomlán caitheamh an chuadraí * 100%/1
• Factóirí Aithbhitheacha


  • Solas na Gréine
  • pH an Ithir
  • Taiseachas
  • Teocht an Timpeallachta
• Factóirí Bitheacha


  • An líon plandaí atá ar fáil mar foinse bí
  • Líon creachadóirí sa timpeallacht
  • Láithreacht baictéir, vírisí agus fungais sa cheantar
• Bithéagsúlacht


  Is é seo an éagsúlacht ar fad i measc órganaigh beo ar Domhan
• Cuireann éiceachóraisí acmhainní ar fáil a thacaíonn leis an saol ar nós bia, amhábhair, leigheas
• Cuireann siad aer ghlan ar fáil. Cinntíonn siad a eráid oiriúnach tríd leibhéil na gáis san atmaisféar a choinneál tairiseach
• Déanann siad uisce a athchursáil chun uisce glan a chur ar fáil
• Cailliúint Bithéagsúlacht


  • Scriosadh gnáthóga mar thoradh ar leagadh crainn, creimeadh ithreach agus draenáil portacha
  • Nuair a thagann speiceas ionracha isteach ó tíortha eile, uaireanta tagann laghdú ar uimhreacha na speiceas dúchasacha sa tír
  • Ró-shaothrú achamhainní nádúrtha ar siúl againn mar cinne daonna
  • Truailliú - Sreabhann dramhaíl isteach in abhannacha, bíonn dó breoslaí ag cúisiú le báisteach aigéadach a loiteann an ithir
  • Athrú Aeráide agus Téamh Domhanda - Tá gnáthóga á loiteadh toisc na hoighearcheap á leá, eachtraí adhaimsire agus tuillte
  • Dífhoraoisiú - Is é leagadh crainn an fachtóir is mó a chuireann le scriosadh gnáthóga
• Caomhnú


  Is é seo an cosaint, an caomhnú, an bainistiú agus an athchóiriú a dhéantar ar timpeallachtaí nádúrtha agus na pobail éiceolaíochta a chónaíonn iontu
• h dá bharr!
• Cailliúint Bithéagsúlacht


  Tá ró-shaothrú achamhainní nádúrtha ar siúl againn mar cinne daonna. Is samplaí de sho iad ró-iascaireacht agus ró-thóraíocht.