php - proces

• Sądownictwo we wczesnym średniowieczu

  1. Najważniejszą formą ustrojową sądowniczą był wiec – mężczyźni zdolni do noszenia broni.
  2. Z czasem przejęli wysłannicy królewscy.
  3. brak rozróżnienia na postępowanie w sprawach karnych i cywilnych wynikał z tego że nie istniał rozdział materialnego prawa karnego od cywilnego.
  4. Zatarła się występująca w prawie rzymskim różnica między odszkodowaniem cywilnym a karą.
  5. Podział na skargi cywilne i karne zaczął się kształtować od XIII w. w sądownictwie kościelnym które stanowiło z kolei wzór dla organizacji państwowego wymiaru sprawiedliwości.
• Proces skargowy - zasady

  1. skargowości
  2. jawności i ustności
  3. formalizmu
  4. kontradyktoryjności
• Zasada skargowości

  1. proces toczył się po wniesieniu skargi przez pokrzywdzonego.
  2. Obowiązywała zasada nemo iudex sine actore – nic nie może sędzia bez powoda.
  3. Zasadę skargowości za główną zasadę postępowania sądowego uznawało Zwierciadło saskie
• Zasada jawności i ustności

  1. odbywał się na forum publicznym ( wiec, miejscowa ludność, ławnicy)
  2. Z zasadą ustności ściśle był powiązany formalizm procesu skargowego.
• Zasada formalizmu

  1. konieczność przestrzegania określonych formuł i symboli.
  2. Pomyłka powoda w słownym przedstawieniu swego roszczenia lub pozwanego w odpowiedzi na skargę prowadziła do upadku w procesie.
  3. Formalizm powodujący niekiedy ujemne konsekwencje doprowadził do pojawienia się tzw. rzeczników stron tj. osób obeznanych z praktyką sądową, które wyręczały je w postępowaniu sądowym.
• Zasada sporności

  1. orzed zgłoszeniem skargi powód z reguły składał przysięgę, że nie wnosi powództwa lekkomyślnie.
  2. Gdyby jednak oskarżenie okazało się bezpodstawne oskarżyciel ponosił taką karę jakiej domagał się dla oskarżonego.
  3. Odmowa odpowiedzi na skargę pociągała za sobą takie skutki dla pozwanego jak niestawiennictwo przed sądem.
• PS - rozprawa i wyrok

  1. Przeprowadzenie dowodu w procesie skargowym następowało po wydaniu, a nie jak obecnie przed wydaniem wyroku.
  2. Nie przeprowadzano urzędowego badania(śledztwa) rzeczywistych podstaw wniesionej skargi.
  3. Rozsądzenie sporu polegało tylko na wskazaniu środków dowodowych przewidzianych przez prawo zwyczajowego.
  4. Zwierciadło saskie przewidywało – przysięgę, współprzysięgę, pojedynek, ordalia.
• Postępowanie rugowe

  1. zasada ściąganie przestępstw jedynie na podstawie skargi uniemożliwiała zwalczanie przestępstw groźnych dla porządku publicznego
  2. dlatego w epoce karolińskiej wymyślono wybieranie przez urzędników królewskich kilku osób cieszących się dobrą sławą w okolicy, których zadaniem było ujawnienie niewykrytych przestępstw i sprawców
• PS: Legalna teoria dowodowa.

  1. prawo zwyczajowe określało w zależności od sprawy, która strona miała przeprowadzić dowód, jego rodzaj, następstwa udania się bądź też nieudania się dowodu.
• PS: bliższość do dowodu

  Prawo średniowieczne dawało pozwanemu przywilej dowodzenia w postaci bliższości do dowodu(prior ad probandum).

  zezwalało na złożenie przysięgi oczyszczającej, uwalniającej od odpowiedzialności.

  Pozwany dowodził że nie dopuścił się przestępstwa.

  Prawo średniowieczne nie znało domniemania

  niewinności, ale z reguły przywilej złożenia przysięgi oczyszczającej przyznawano oskarżonemu cieszącemu się dobrą opinią.

  Bliższość do dowodu nie przysługiwała osobie przyłapanej inflagranti. Stosowany również w polskim procesie ziemskim ( proces

  skargowy do XVIII w.)
• PS: przysięga

  1. najczęściej stosowany środek dowodowy, który przetrwał aż do XIX w.
  2. W jej treści odwoływano się do Boga, składano ją na Ewangelię i relikwiarz, przez co nabierała charakteru sakralnego.
  3. Pozwany składał przysięgę oczyszczającą, powód obciążającą.
  4. Z reguły wymagano złożenia jej wraz z współprzysiężnikami w liczbie 2-72. Liczba była zależna od wagi sprawy i pozycji społecznej przysięgającego.
  5. Współprzysiężnicy nie potwierdzali prawdziwości faktów tylko wiarygodność i dobrą sławę strony.
  6. Gdyby udowodniono stronie krzywoprzysięstwo współprzysiężnicy płacili grzywnę.
• PS: świadkowie

  1. początkowo nie odgrywali większej roli.
  2. Pierwotni świadkowie to osoby, które uczestniczyły podczas sporządzania jakiegoś aktu prawnego.
  3. Z czasem pod procesu rzymsko-kanonicznego zeznania przypadkowych świadków, oparte na naocznej lub zasłyszanej znajomości sprawy stały się pełnowartościowym dowodem.
  4. Od XIII w. dla ważności tego dowodu wymagano co najmniej dwóch „prawych i zacnych” świadków
• PS: Ordalia

  1. sądy boże,
  2. ich rangę podwyższył Karol Wielki.
  3. wynikały z wiary, że Bóg nie pozwoli skrzywdzić niewinnej osoby.
  4. charakter publiczny
  5. ocena wyniku sądu bożego należała do specjalnej komisji
  6. Na przełomie XII/XIII w. - krytyka, bo zabobony
  7. Sobór IV Laterański w 1215 papież Innocenty III zabronił ich wykonywania.
• Rodzaje ordaliów

  1. Dwustronne :
  2. Pojedynek ( rycerze na miecze, chłopi na kije),
  3. Próba krzyża (w sporach
  4. między żoną i mężem i w sporach kościelnych)
  5. Jednostronne :
  6. Próba wody - próba zimnej wody (woda jako czysty żywioł nie przyjmie przestępcy)
  7. Próba gorącej wody (ręka po jakimś czasie się nie goiła - wina)
  8. Gorącego żelaza – (sprawdzano oparzenia na ręce, ew. chodzenie po rozżarzonych lemieszach)
  9. Poświęconego kęsa – Należało przełknąć bez zakrztuszenia się kawałek chleba
• PS: Środki odwoławcze

  1. nie istniały środki odwoławcze do wyższej instancji.
  2. Nadzwyczajną pomoc prawną mógł zapewnić król jako strażnik pokoju i najwyższy sędzia.
  3. Prawo zwyczajowego wykształciło również tzw. naganę wyroku jeśli uznano, że został on wydany z naruszeniem prawa.
  4. Nagana wyroku stanowiła zarzut formułowany, przez stronę postępowania wobec proponującego wyrok, że świadomie złamał on prawo.
  5. Rozstrzygano ją pojedynkiem.
  6. Z czasem miejsce nagany za wzorem sądownictwa kościelnego zajęła apelacja polegająca na odwołaniu się od wyroku sądu niższej instancji do sądu wyższego.
• Proces inkwizycyjny - geneza:

  1. inicjatorem papież Innocenty III.
  2. Wprowadzona procedura stała się w XIII w. podstawą funkcjonowania sądów kościelnych, i papieskich inkwizytorów badających herezję.
  3. Same czynności procesowe papieskich inkwizytorów nazywano inkwizycją (badanie).
  4. podstawą wyroku skazującego mogło być tylko oparte na faktach stwierdzenie rzeczywistej winy oskarżonego.
  5. Założeniem było zagwarantowanie podsądnemu prawa do obrony.
• Proces inkwizycyjny - instytucje

  1. Do XV wieku nie było
  2. W 1483 hiszpańska para królewska Ferdynand i Izabela powołali państwową instytucję, zwaną Generalną Inkwizycją – zajmowała się ona oskarżeniami wobec Żydów o to, że ich konwersja na wiarę chrześcijańską była tylko pozorna aby mogli zachować swój majątek.
  3. W 1542 powstała inkwizycja rzymska, której zadaniem była walka z reformacją.
• Wszczęcie i przebieg procesu inkwizycyjnego

  1. Ex officio
  2. Doniesienie (bez konsekwencji) lub publiczna pogłoska o popełnieniu przestępstwa uznane przez Carpzova za cechę wyróżniającą
  3. Oskarżony staje się przedmiotem procesu.
  4. Inkwizycja generalna(czy rzeczywiście popełnione przestępstwo i przez kogo) i specjalna – udowodnienie winy
  5. pisemne protokoły
  6. Zasada tajności postępowania
  7. Przesłuchanie artykułowane
• Sędzia w procesie inkwizycyjnym

  1. Centralna pozycja sędziego-inkwirenta.
  2. Łączył on funkcję oskarżyciela, śledczego i wyrokującego oraz obrońcy oskarżonego.
  3. Spoczywał na nim obowiązek uwzględnienia wszystkich okoliczności przemawiających za niewinnością oskarżonego.
  4. Czynności sędziego – zebranie informacji, zabezpieczenie dowodów, wizja lokalna i przesłuchanie świadków.
• PI: zasady i środki dowodowe

  1. Legalna teoria dowodowa
  2. Przyznanie się do winy
  3. Tortury
  4. Świadkowie
  5. Kara za nieposłuszeństwo
• PI: legalna teoria dowodowa

  1. pozytywna legalna teoria dowodowa: O znaczeniu nie i wartości dowodów nie decydował sam sędzia, było to określone w ustawie. Organ procesowy miał wymierzyć oskarżonemu karę, jeśli zebrał przeciwko niemu określoną wartość dowodów przewidzianych przez ustawę
  2. negatywna legalna teoria dowodowa: - Sędziemu nie wolno było wydać wyroku skazującego, gdy winy oskarżonego nie przesądzała określona w ustawie jakość środków dowodowych
• PI: system dowodów arytmetycznych

  • Ustawy dzieliły dowody na tzw. pełne, półpełne oraz więcej lub mniej półpełne ( system dowodów arytmetycznych)
  • Uzyskanie pełnego dowodu stanowiło podstawę do wydania wyroku testis unus testis nullus –jeden świadek to żaden świadek
  • Dowody o mniejszej wartości zezwalały na poddanie torturom aby uzyskać pełny dowód.
• PI: Przyznanie się do winy

  1. Najwyższa ranga wśród wszystkich środków dowodowych
  2. Confessio est regina pobationum (przyznanie jest królową dowodów)
  3. Wyznanie winy traktowano jako konieczną przesłankę sakramentu pokuty i zbawienia duszy, tak usprawiedliwiano cel tortur.
  4. Tortury stosowano do czasów oświecenia
  5. Theresiana wymagała, żeby przyznanie się do winy było szczegółowe, pełne, złożone przed sądem i niezmienne(potwierdzone po torturach)
• PI: Tortury

  1. nieodłączny element
  2. dopuszczalność w określonych przypadkach ( ciężkie zbrodnie, przestępstwa przeciw władzy, kościołowi, lub połowiczne dowody)
  3. nie podlegali torturom- uczeni, szlachta, dzieci, starcy, kobiety w ciąży, urzędnicy
  4. Inkwizytorzy najpierw mieli skłonić oskarżonego do dobrowolnych zeznań a potem straszyć torturami, następnie pokazać miejsce i narzędzia tortur, obnażyć i wychłostać i przystąpić do wykonywania.
  5. Przeprowadzane w obecności sędziego i 2 ławników i pisarza sądowego
  6. Carolina: kara śmierci dla sędziego gdyby zgon torturowanego
• Tortury w Polsce i w Angli

  1. Tortur nie stosowanego w Polsce i Anglii ze względu na gwarancję nietykalności osobistej
  2. W Rzeczpospolitej szlachcic mógł być im poddany tylko w razie sądu miejskiego w ramach specjalnego postępowania ( skrutynium)
  3. W Anglii znano torturę zwaną karą mocną ( peine forte et dure) – zmuszenie do poddanie się władzy sądowej – warunkiem
  4. rozpoczęcia postępowania sądowego wypowiedzenie słów „ chcę być osądzony przez Boga i okolicę”
• Kiedy zniesiono tortury?

  Zniesiono je całkowicie w 1776. W niektórych państwach przetrwały dłużej ( Hannover 1822)
• PI: świadkowie

  • Carolina wymagała zeznać 2 lub 3 świadków, nie dopuszczała zeznań ze słyszenia (de auditu), ważne tylko na własne oczy(de visu)
  • Przepisy prawa nakazywały sędziemu odrzucić zeznania świadków niepewnych, podejrzanych, nieznanych lub przekupnych
  • Przesłuchanie tajne i na osobności
  • Sędzia nie mógł zadawać pytań sugerujących
  • Ustawy karne z XIXw. przyznały prawo oskarżonego do konfrontacji ze świadkami
• PI: Kara za nieposłuszeństwo

  1. Mimo zniesienia tortur, nie przyznano prawa oskarżonemu do odmowy zeznań
  2. Pojawiła się w kodeksach XVIII i XIX w.
  3. Oskarżonego, który nie chciał zeznawać lub zeznawał w sposób jawnie sprzeczny z ustalonymi faktami wysyłano na obserwację lekarską.
  4. W sytuacji gdy biegli stwierdzili pełnię władz umysłowych, poddawano go chłoście.
• PI: Pozycja oskarżonego

  • zasada sprawowania obrony przez sąd
  • ograniczenie własnego prawa do obrony
  • Sąd nie mógł odmówić dowodów wskazanych przez oskarżonego. Do uwolnienia go wystarczył połowiczny dowód
  • Pruska ordynacja kryminalna z 1805 przewidywała prawo do korzystania z obrońcy
  • Przez długi czas nie było możliwości wniesienia apelacji. Istniała tylko rewizja – przesłanie akt spraw do ponownego rozpatrzenia
  • przez uniwersytecki fakultet prawa
  • Zasada reformationios in peius – sąd odwoławczy nie może wymierzyć kary surowszej
• PI: proces o czary

  1. powszechna wiara w pakt czarownicy z diabłem
  2. Carolina wymagała przyznania się do winy i zeznania 2 naocznych świadków.
  3. Z czasem mimo braku dowodu rzeczowego, sprawca mógł zostać skazany na śmierć.
  4. Osoba podejrzana, gdy istniały wyraźne poszlaki była poddawana torturom
  5. Przed torturami szukano diabelskiego znaku ( brak owłosienia na narządach rodnych, znamiona)
  6. W procesach o czary tortury mogły być przeprowadzane wielokrotnie bo wierzono, że poddawanemu pomaga diabeł.
  7. koniec: oświecenie, PL w 1776
• przyczyny procesów o czary

  • procesy czarownic stanowiły rodzaj wentyla bezpieczeństwa najróżniejszych napięć społecznych
  • czarownice były kozłami ofiarnymi społecznej frustracji i strachu
  • jako inne powody procesów o czary wymienia się, ogólne zwiększenie represji karnej od XV w. , religijny konflikt czasów ref. i
  • kontrreformacji oraz umocnienie się władzy absolutnej
• Proces mieszany - cechy

  1. rozdzielenie funkcji ścigania i śledztwa od sądzenia.
  2. dwa etapy procesu: a) postępowanie wstępne(przygotowawcze i b) postępowanie główne(rozprawa sądowa).
  3. Jawność i ustność rozprawy sądowej
  4. Zasada kontradyktoryjności(sporności)
  5. Zasada bezpośredniości
  6. Swobodna ocena dowodów
  7. Zasada prawdy materialnej
  8. . Gwarancje procesowe
• PM: dwa etapy procesu, jawność i ustność

  1. W pierwszej (postępowanie wstępne) fazie występują elementy inkwizycyjne(wszczęcie procesu z urzędu),
  2. w drugiej (postępowanie główne) oparte jest na zasadach skargowych i kontradyktoryjnych gdzie strony posiadają równe prawa.
  3. Jawność i ustność rozprawy sądowej- wszystkie wnioski stron zgłaszane są w formie ustnej. Charakter publiczny
• PM: zasada bezpośredniości

  wyrok wydają sędziowie na podstawie materiału dowodowego przeprowadzonego i ujawnionego na

  rozprawie, w której uczestniczyli przez cały czas.
• PM: swobodna ocena dowodów

  1. sędziowie wydają wyrok posługując się wiedzą prawniczą, doświadczeniem życiowym i własnym wewnętrznym przekonaniem.
  2. Sąd zatem nie kieruje się żadnymi regułami ustawowymi co do ważności i wagi dowodów.
  3. Przeciwieństwo legalnej teorii dowodowej
• Zasada prawdy materialnej

  1. wnioski dowodowe przedkładają same strony,
  2. sąd może jednak z własnej inicjatywy dopuścić na rozprawie każdy dowód, który w jego przekonaniu jest konieczny do wyświetlenia wszystkich istotnych okoliczności popełnionego przestępstwa. Ma to na celu ustalenia jak było naprawdę
• PM: gwarancje procesowe

  1. prawo do obrony,
  2. domniemanie niewinności,
  3. zasada in dubio pro reo,
  4. środki odwoławcze(apelacja,
  5. kasacja, rewizja),
  6. zasada zakazu reformationis in peius
• Tabelka porównawcza

  bottom text

  
• Procedura cywilna

  1. to zespół norm prawnych regulujących czynności sądowe związane z rozstrzyganiem sporów cywilnoprawnych w postępowaniu procesowym i nieprocesowym.
  2. Obejmuje ona także przepisy postępowania zabezpieczającego i egzekucyjnego.
  3. Stroną procesową, może być osoba posiadająca zdolność sądową, która jest równoznaczna ze zdolnością prawną na gruncie materialnego prawa cywilnego.
  4. Zdolność procesowa, czyli zdolność samodzielnego występowania w sądzie, bez udziału zastępcy procesowego, odpowiada z kolei zdolności do czynności prawnych
• Źródła procesu rzymsko-kanonicznego

  przepisy procesowe zawierał Dekret Gracjana z początku XII w.

  Proces kanoniczny został

  rozwinięty zwłaszcza w Dekretałach papieża Grzegorza IX 1234 ( księga 2 – Judicum).

  Przepisy procesowe p. kanonicznego stały się

  dziełem kanonistów i legistów.