karne

• Materialna definicja przestępstwa

  1. Przestępstwem jest każdy czyn moralnie naganny lub społecznie niebezpieczny.
  2. Występowała do XVIIIw. Theresiana 1768 i Kodeks republiki Rosyjskiej z 1922* systemy totalitarne)
• Formalna definicja przestępstwa

  1. przestępstwem jest tylko taki czyn, który został uznany za przestępstwo przez ustawę karną ( nullum crimen sine lege) -
  2. zasada sformułowana przez Feuerbacha
  3. Funkcjonuje od końca XVIII w. ( Józefina 1787 )
• Formy stadialne przestępstwa

  Przygotowanie, usiłowanie, dokonanie
• Formy zjawiskowe przestępstwa

  Podżeganie, pomocnictwo, sprawstwo
• Odpowiedzialność obiektywna

  o odpowiedzialności sprawcy decyduje skutek

  działania ( występuje w średniowieczu)
• Odpowiedzialność subiektywna

  na podstawie winy( sprawca ma wolę popełnienia

  przestępstwa i świadomość przestępnych

  skutków swego czynu)
• Wina umyślna

  Zamiar bezpośredni - sprawca chce i zmierza do popełnienia(Carolina)

  
  

  Zamiar pośredni - Carpzov - sprawca odpowiadał z winy umyślnej za wszystkie skutki działania, nawet te, których nie mógł przewidzieć i nie obejmował więc swoją świadomością, jeśli jego podstawowe działanie było bezprawne(kk. Austriacki z

  1852 i Theresiana)

  
  

  -zamiar ewentualny - sprawca nie chce obejmuje skutki uboczne świadomością i godzi się na ich wystąpienie. ( stosowany w kk niemieckim z 1871 ale zdefiniowany w kodeksie Tangacewa, w 1932 przejął ją polski kodeks karny)
• Wina nieumyślna

  Lekkomyślność, niedbalstwo
• Funkcje kary

  1. odstraszająca (prewencja generalna)
  2. resocjalizacyjna (prewencja indywidualna)
• samopomoc rodowa

  1. jednostka pozostawała w układzie silnych powiązań rodowych. Nie było jeszcze wtedy procesualnych form dochodzenia zadośćuczynienia.
  2. Ród podejmował tzw. wendettę czyli krwawą zemstę, jeśli któryś z członków został skrzywdzony.
  3. Osoba bez rodu była stawiana poza nawias prawa.
• Zasada prywatnoprawna

  Sankcje za naruszenie porządku prawnego miały charakter kar prywatnych.

  • Zwalczanie przestępstw należało do inicjatywy poszkodowanego lub jego rodziny.
  • Nie odróżniano bezprawia karnego od cywilnego
• System kar kompozycyjnych

  1. Przyczyna: ograniczenie krwawej zemsty
  2. Za zgodą stron lub sądu karę na ciele lub życiu można było zastąpić wergeldem ( kara za zabójstwo) lub busse ( opłata za zranienie)
  3. charakter subsydiarny jeśli sprawca nie mógł zapłacić kar pieniężnych ponosił wcześniejszą karę.
  4. Niektóre kary były bez możliwości wykupienia się od nich.
  5. Z czasem został wyparty na rzecz kar publicznych.
• Od czego zależała wysokość kompozycji, jakie były jej elementy?

  1. Wysokość kompozycji zależała od : pozycji społecznej, sprawowanego urzędu, wieku, płci poszkodowanego oraz okoliczności przestępstwa ( zabójstwo z premedytacją)
  2. zawierała 2 elementy :-Okup na rzecz pokrzywdzonego lub jego rodu -Opłata na rzecz władcy ( fredus ) za naruszenie porządku publicznego
• wczesne prawo karne - elementy

  1. samopomoc rodowa
  2. zasada prywatnoprawna
  3. kompozcyja
• Przestępstwa i kary publiczne w Leges Barbarorum

  1. Mimo zasady prywatnoprawnej niektóre przestępstwa były ścigane

  ex officio i karane przez monarchę karą publiczną na życiu lub zdrowiu od której nie można było się wykupić.

  2. Do przestępstw

  publicznych należały głównie:

  zdrada państwa,

  zamach na życie władcy i zabójstwo,

  przestępstwa przeciwko religii,

  czary,

  krzywoprzysięstwo – kara obcięcia ręki ,

  bluźnierstwo,

  sprowadzenie na kogoś opętania( kapitularz Karola Wielkiego)
• Kanoniczna koncepcja przestępstwa i kary

  1. Przestępstwo: czyn etycznie i moralnie zły, godzący w przykazania .
  2. Kara = środek pojednania sprawcy przestępstwa z Bogiem, sposób zbawienia duszy.
  3. Kompozycja < kary publiczne
  4. Do prawa zwyczajowego przeniknęła również zasada indywidualizacji odpowiedzialności karnej – bezpośrednio wobec sprawcy.
  5. Kanoniczną koncepcję przejęły wydawane z inicjatywy kościoła pokoje boże i pokoje ziemskie.
  6. Nie każdy grzech pociągał za sobą sankcję musiał on spełniać warunki : poważny (śmiertelny), uzewnętrzniony, powodujący zgorszenie dla kościelnej społeczności
• Przestępstwo i kary w statutach miast włoskich

  Istotne znaczenie dla upowszechnienia się w Europie zasady publicznoprawnej miało powstawanie w XI/XII w. miast włoskich.

  W wydawanych statutach doszło do wypierania kar kompozycyjnych w celu dbania o porządek publiczny.

  Statuty te bazowały na germańsko-longobardzkim systemie kar ale również adoptowały elementy prawa

  rzymskiego odtworzone przez szkołę glosatorów i komentatorów
• Odpowiedzialność za skutek w Leges Barbarorum

  • Za nieumyślne i przypadkowe zabójstwo w Edykcie Lotara sprawca płacił pełne odszkodowanie ale unikał krwawej zemsty.
  • W Lex Saxonum za podobny czyn sprawca zwolniony był z zapłaty kary na rzecz państwa. Wpływało to więc jedynie tylko na wymiar kary i jej charakter.
  • Do XI w. indywidualna wina sprawcy przestępstwa nie była brana pod

  uwagę jako konieczna przesłanka odpowiedzialności karnej.
• Geneza odpowiedzialności subiektywnej

  1. glosatorzy i kanoniści
  2. przenikło do statutów miast włoskich i pokojów bożych, landfrydów
  3. in maleficiis voluntas spectatur non exitus – w przestępstwie liczy się wina, a nie skutek.
• Teoria winy - miasta włoskie

  – statuty komun włoskich nakazywały przy określeniu odpowiedzialności karnej sprawcy uwzględnić świadomość i wolę dokonania przestępstwa (psychiczne nastawienie)

  Prawo komun włoskich odróżniało winę

  umyślną, której podstawowym elementem był zły zamiar i wola popełnienia przestępstwa od nieumyślnego i przypadkowego czynu. – subiektywizacja odpowiedzialności karnej
• Przyczyny bezkarności (prawo wczesne)

  Obrona konieczna, nieletniość, stan wyższej konieczności, niepoczytalność
• Obrona konieczna - wczesna wersja

  1. ktoś odpierając bezprawny bezpośredni atak wyrządza krzywdę napastnikowi, czyli swym działaniem wyczerpuje znamiona przestępstwa ale nie ponosi za to odpowiedzialności.
  2. Pierwotne germańskie prawo nie znało tej instytucji, można było od obrony koniecznej się oczyścić przysięgą.
  3. Obrona konieczna została ujęta w statutach miast włoskich
  4. Rzymska zasada vim vi repellere licet
  5. Ogólną koncepcję obrony koniecznej sformułowała Carolina z 1532.
• Miasta włoskie a obrona konieczna

  Obrona konieczna została ujęta w statutach miast włoskich – powodowała ona całkowitą bezkarność ale przy

  zachowaniu warunków obrony koniecznej : bezpośredniość i proporcjonalność do siły bezprawnego ataku. Przekroczenie granic

  podlegało karze.
• Stan wyższej konieczności - wcześniejsza wersja

  • polega na poświeceniu dobra prawnego innej osoby w celu uchylenia niebezpieczeństwa grożącemu własnemu(lub cudzemu) dobru jeśli nie można go inaczej uniknąć.
  • Granica stanu wyższej konieczności – naruszenie dobra mniejszej wartości dla większej wartości.
  • W średniowieczu i prawie rzymskim nie występowała ogólnie opracowana jej konstrukcja.
  • znajdowały się pojedyncze przepisy przypominające tą instytucję – kradzież z biedy.
• Nieletniość - wczesna wersja

  1. Prawo rzymskie i kanoniczne: nieletniemu nie można przypisać takiej samej winy, jak osobie dorosłej.
  2. 2 okresy: do 7 lat dzieci nie ponosiły w ogóle odpowiedzialności i od 7-14 lat brany był pod uwagę stopień rozwoju umysłowego.
  3. szczepowe: wiek sprawcy nie ma znaczenia
  4. Lex salica: do 12 roku życia osoby nie ponosili winy, obowiązek wynagrodzenia szkody spoczywał na ojcu lub opiekunie.
  5. nie można było stosować kar mutylacyjnych i kar śmierci.
  6. Wobec nieletnich których stopień dojrzałości zezwalał na przypisanie im winy, można na skórze i włosach
• Niepoczytalność - wczesna wersja

  1. w średniowieczu brak poczytalności sprawcy była uwzględniana.
  2. powodował w dawnych systemach prawnych wyłączenie lub znaczne zmniejszenie odpowiedzialności.
  3. Na opiekunie niepoczytalnego spoczywało wynagrodzenie ewentualnej szkody.
  4. Niektóre zbiory prawa przewidywały wygnanie z miejsca zamieszkania obłąkanego
• Usiłowanie

  1. Według Ulpiana nikt nie ponosi odpowiedzialności za swoje myśli ( cogitationis poenam nemo patitur).
  2. Delictum sui generis jako pierwotna forma usiłowania, rzeczywiste usiłowanie popełnienia przestępstwa było karane jako osobne przestępstwo.
  3. Do tego rodzaju czynności należały m.in. samo podanie trucizny, wyciągniecie miecza, napięcie cięciwy.
  4. Zwykle za usiłowanie przestępstwa groziła mniejsza kara ( np. połowa wergeldu).
  5. Abstrakcyjna definicja usiłowania w Carolinie. Jednak już wcześniej statuty miast włoskich przyjęły pierwsze jej elementy wyrażone w 3 warunkach
• Usiłowanie - statuty miast włoskich

  warunki:

  1. Złego zamiaru (cogitare)
  2. Przygotowania (agere)
  3. Niedoprowadzenia do skutku (non perducere ad effectum)

  Zostały więc wyrażone 3 stopnie usiłowanie: oddalone, bliskie i najbliższe – co było zasługą bolońskiej szkoły prawa szczególnie

  Albertusa Gandinusa (Traktat o przestępstwach) z którego korzystał późniejszy twórca Caroliny Johann von Schwarzenberg.
• Podżeganie i pomocnictwo - wczesna wersja

  1. prawo średniowiecze przewidywało karanie form zjawiskowych przestępstwa takich jak podżeganie oraz pomocnictwo
  2. Z reguły podżegacz jak i sprawca ponosili taką samą karę (Zwierciadło Saskie),
  3. czasem pomocnikowi przysługiwała mniejsza kara a czasem nawet większa ( księga miasta Brna 1243)
  4. Występowała tzw. zasada akcesoryjności – zależność odpowiedzialności podżegacza i pomocnika od odpowiedzialności głównego sprawcy.
  5. Z zasady tej zrezygnowała Józefina 1787
• PKN: formalna definicja przestępstwa

  1. materialna definicja do oświecenia
  2. Formalną definicją przestępstwa posłużyła się po raz pierwszy Józefina.
  3. W XIX w. formalna definicja przestępstwa została uznana przez klasyczną szkołę prawa karnego podniesiona do rangi podstawowej gwarancji konstytucyjnej i nieodłączny element państwa prawa.
  4. Kodeksy ustroju totalitarnego np. Rosyjski kodeks karny z 1922 odeszły od tej zasady i powróciły do materialnego rozumienia przestępstwa i analogii „wszelkie społecznie niebezpieczne działania lub zaniechania”, które zagrażały podstawom ustroju sowieckiego
• PKN: zasada publicznoprawna

  1. W Carolinie ciężkie zbrodnie i przestępstwa były ścigane z urzędu
  2. Carpzov dzielił postępowanie w sprawach kryminalnych na proces zwyczajny(skargowy) i inkwizycyjny.
  3. Całkowite zwycięstwo zasady publicznoprawnej proklamowała austriacka ordynacja karnoprocesowa Józefa II z 1788.
  4. Publicznoprawny charakter przestępstw przejęły kodyfikacje z XIX i XX w.
  5. Z oskarżenia prywatnego ścigano tylko przestępstwa, które naruszały wyłącznie dobra samego pokrzywdzonego (zniesławienie).
  6. Niektóre przestępstwa wymagały wniosku przez pokrzywdzonego np. cudzołóstwo.
• PKN: nowy podział przestępstw

  • Józefina dzieliła przestępstwa na kryminalne i polityczne.
  • Do pierwszych należały ciężkie przestępstwa dochodzone z urzędu, przeciwko państwu, życiu, zdrowiu, mieniu.
  • Przestępstwa polityczne to przestępstwa lżejsze o których decydowały władze administracyjne.
  • Podział ten przejęła Franciscana 1803 ale już austriacki kodeks karny z 1852 wzorował się na kk Napoleona 1810 wyróżniając zbrodnie, występki i wykroczenia.
• trójpodział przestępstw

  1. Zbrodnie – najcięższe godziły w prawa naturalne człowieka,
  2. występki godziły w podstawy umowy społecznej ( naruszenie porządku publicznego
  3. wykroczenia naruszały normy policyjno-porządkowe.
  4. Z czasem wykroczenia zostały wyłączone z materii kodeksu karnego i znalazły uregulowanie w postaci osobnej ustawy.
  5. Francuski podział przejęła większość kodeksów XIX i XX w.
• jakie kary znikają w oświeceniu?

  Pod wpływem oświecenia zmieniła się ocena stopnia szkodliwości i ciężkich przestępstw. Zniknęły

  przestępstwo czarów i herezja. Osłabiona została rola przestępstw przeciwko moralności – cudzołóstwo, homoseksualizm.
• PKN: zdrada państwa

  od czasów Caroliny wzrosła w Europie represja za przestępstwa przeciwko władzy i religii.

  Za przestępstwo zdrady

  stanu i kraju groziła kara śmierci przez ćwiartowanie mężczyzn i topienie kobiet.

  W XX w. za to przestępstwo weszła kara

  pozbawienia wolności, włącznie z dożywociem
• PKN: Bluźnierstwo do nowożytności

  1. w czasach nowożytnych zwiększyła się sankcja za bluźnierstwo.
  2. W średniowieczu za przestępstwo to ucinano język.
  3. Carolina dopuszczała karę śmierci.
  4. Surowość kary utrzymała Theresiana 1768 która kazała spalić żywcem a wcześniej wyrwać język.
  5. Józefina osłabiła sankcję przestępstw przeciwko religii
  6. Franciscana powróciła do surowego ich karania za bluźnierstwo, profanację kultu czy szerzenie niewiary (ateizmu) wprowadzając karę ciężkiego więzienia.
• Bluźnierstwo w XX wieku

  1. Kodeks Tangacewa z 1903 przewidywał karę ciężkiego więzienia za przestępstwa religijne.
  2. Polski kodeks z 1932 za publiczne bluźnierstwo wprowadzał karę pozbawienia wolności.
  3. Przestępstwo bluźnierstwa było stopniowo eliminowane z XX wiecznego ustawodawstwa karnego.
  4. Państwo pozostało strażnikiem do swobody kultu religijnego karząc tylko za przestępstwa naruszające czynności religijne kościołów.
• Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu

  1. Występująca w landfrydach i pokojach bożych
  2. utrzymane się w czasach nowożytnych
  3. Podstawą karną dla większości przestępstw stała się kara śmierci, często kwalifikowana. Stosowana w Carolinie Theresianie czy Landrechcie Pruskim.
• Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu

  1. Ustawodawstwo karne XIX w. powoli odchodziło od wymierzania kary śmierci.
  2. Przestępstwa powodujące uszkodzenie ciała były zagrożone w czasach nowożytnych karami publicznymi, opartymi na zasadzie talionu
  3. Pod wpływem szkoły humanitarnej kary okaleczające od XVIII w. zaczęły stopniowo zanikać by już w XIX w. zamiast nich kary pozbawienia wolności(Franciscana)
• Przestępstwo przeciwko mieniu

  1. kara w zależności od wartości mienia oraz sposobu samej kradzieży.
  2. Carolina odmiennie kształtowana odpowiedzialność karną za kradzież tajną i jawną oraz kradzież z włamaniem lub użyciem broni.
  3. W pierwszym wypadku ustawa zezwalała na wymierzenie kary pieniężnej jeśli sprawca nie został złapany na gorącym uczynku i wartość przedmiotu kradzieży nie była znaczna.
  4. kradzież jawna gdy złodziej został schwytany na gorącym uczynku ponosił karę chłosty, pręgierza i wygnania
  5. kradzież z użyciem broni ponosił karę śmierci przez powieszenie lub utopienie.