Steden en burgers in de Lage Landen

• Veranderingen in Europa in de Late Middeleeuwen


  Veel veranderingen in Europa vanaf de 11e eeuw
• Situatie tot 1000


  • West-Europa is een agrarisch-autarkische samenleving
  • Voornaamste middel van bestaan is de landbouw
• Situatie vanaf 1000


  • West-Europa wordt weer een agrarisch-urbane samenleving
  • Middelen van bestaan: landbouw, ambacht (nijverheid) en handel
• Veranderingen in de landbouw

  • Meer landbouwgrond door ontginningen en inpolderingen
  • Hogere opbrengsten door technische verbeteringen: ploegen en eggen
  • Efficiënter gebruik van de landbouwgrond: invoering van het drieslagstelsel
• Meer voedsel wordt geproduceerd


  • Groei van de bevolking
  • Specialisatie in ambachten (niet iedereen hoeft meer boer te zijn)
  • Toename van de handel (overschotten en nieuwe producten worden verhandeld)
  • Toename van het gebruik van geld (door internationale handel): munten en wisselbrieven
• De Lage Landen worden één van de meest verstedelijkte gebieden van Europa
• Groei van de bevolking + toename van de handel


  Opkomst van steden
• Steden in Vlaanderen


  • Hanzesteden (In Noord-Europa, ook in Nederland, bv. Zwolle)
  • In Noord-Italië ontstaan veel stadstaten (Florence, Venetië, Genua)
• Begrippen

  • de Hanze
  • stadsrechten
  • verzorgingsgebied
  • jaarmarkt
• De stad is een geografische entiteit, maar ook een juridisch-politieke entiteit
• Atrecht


  Startpunt van stedelijke dynamiek
• Atrecht de belangrijkste stad in de Nederlanden

  Tot 1300
• Atrecht


  • Bisschopstad
  • Perfecte ligging t.o.v. de handel
  • Via Franse jaarmarkten aansluiting op handelsnetwerk Italiaanse stadstaten
  • Lakenhandel staat centraal
  • Hoge landbouwproductiviteit
  • Schapenhouderij
• Steden worden steeds belangrijker en zorgen voor vernieuwingen
• Kooplieden krijgen steeds meer invloed in Atrecht (o.a. door gilden en leningen aan de adel)
• Atrecht wordt overvleugeld door Gent en Brugge
• Brugge


  • Meest zuidelijke Hanze stad
  • Verbind de handel tussen Noord- en Zuid-Europa
  • Niet alleen handel via de Hanze, maar ook contacten met Spanje en Italië
• Opkomst van de stedelijke burgerij
• De economie en de bevolking blijft groeien
• Patriciërs meten zich een adellijke levensstijl aan
• Spanningen tussen patriciërs en het gemeen

  • Macht van patriciërs in het stadsbestuur
  • Slechte werkomstandigheden van dagloners (geen vast inkomen, zwaar werk, geen gilden)
• Guldensporenslag

  1302
• Franse koning versus de graaf van Vlaanderen

  Patriciërs versus het gemeen
• De Vlamingen wonnen: de steden worden belangrijker en machtiger!
• Atrecht


  • Vóór 1300 toonaangevende economische positie
  • Na 1300 werd maritieme handel belangrijk en namen Brugge en Gent deze positie over
• Stedelijk netwerk


  • Antwerpen: goede verbinding met het Europese achterland
  • Brugge: de wisselbrief en bank werden gecombineerd tot koopmansbeurzen
  • Amsterdam: voorhaven voor de graanhandel met het Oostzeegebied
• Antwerpen neemt de leidende economische rol over

  Vanaf +/- 1480
• Antwerpen

  • Handel met de Spaanse en Portugese koloniën
  • Engeland verkoos Antwerpen boven Brugge (lakenhandel)
  • Verbinding met Venetië zowel over zee áls over land
• Voortdurende conflicten tussen Gent en Brugge
• Na het winnen van de Guldensporenslag (1302) staan steden op de kaart
• Taken overgenomen van de adel


  • Bestuurstaken
  • Juridische taken in de steden
• Invloed van steden op


  • Sociale zorg
  • Onderwijs
  • Het algemeen belang 'bonum commune'
  • Religie
• bonum commune

  Het algemeen belang
• Moderne Devotie

  Religieuze beweging
• bedelorden

  Religieuze orden
• begijnhoven

  Religieuze gemeenschappen
• Particularisme


  Elke stad besliste zelf over interne zaken en streefde naar onafhankelijkheid
• Centralisatie

  Bestuur en rechtspraak werden gecentraliseerd, Brussel werd de hoofdstad, Staten-Generaal werd ingesteld, Stadhouders werden aangesteld
• Particularisme

  Botst met het beleid van Bourgondische hertogen
• Centralisatie door Bourgondische hertogen

  Positie van steden komt onder druk te staan