фонологија

• Фонологија


  Дел од лингвистиката што ги проучува фонемите
• Фонема


  Гласовна единка која врши смислоразликувачка функција во зборот
• Глас


  Најмал дел од зборот
• Фонетика


  Ги проучува гласовите според нивниот изговор, односно артикулација
• Фонетиката се занимава со поделбата на гласовите (на самогласки и согласки) и со разните гласовни промени
• Секој глас има своја значенска функција во зборот
• Фонологија


  Науката што ги проучува фонемите
• Фонетика


  Науката што ги проучува гласовите
• Самогласки (вокали)


  Се изговараат без пречки, широко, со слободно поминување на воздушната струја во усната шуплина и имаат поголема звучност. Во македонскиот јазик самогласки се: а, е, и, о, у.
• Самогласки


  • Имаат слоготворна функција
  • Ги оформуваат слоговите, односно претставуваат јадрото на слогот
  • Покрај нив во слогот може да има повеќе согласки, но тие може и самостојно да градат слог
• Согласки (консонанти)


  Помалку звучни од самогласките, односно при нивниот изговор воздушната струја не поминува непречено. Во македонскиот јазик има 26 согласки.
• Поделба на согласките според местото на образување

  • уснени: п, б, м, ф, в
  • забновенечни: т, д, н, л, ц, ѕ, с, з
  • венечни: љ, ч, џ, ш, ж, р
  • меконепчени: к, г, х
• Поделба на согласките според начинот на образувањето

  • преградни: п, б, м, т, д, н, њ, к, г
  • теснински: ф, в, с, з, ј, ш, ж, х, л, љ, р
  • преградно-теснински: ц, ѕ, ч, џ, ќ, ѓ
• Поделба на согласките според звучноста

  • звучни: Б, В, Г, Д, Ѓ, З, Ж, Ѕ, Џ
  • безвучни: П, Ф, К, Т, Ќ, С, Ш, Ц, Ч, Х
  • сонанти: Ј, Р, Л, Љ, М, Н, Њ
• Звучните и безвучните согласки во македонскиот јазик се во парови (секоја звучна си има безвучен парник), освен Х кое е безвучно. Сонантите се позвучни од звучните согласки и им се доближуваат на самогласките.
• Поделбата на звучни и безвучни согласки е важна за гласовните промени. Тие се случуваат кога ќе се најдат една до друга согласки со различна звучност (едначење по звучност).
• Говорни органи се делови од човековото тело кои учествуваат во создавањето артикулирани звуци гласови
• Фонетика


  Наука која се занимава со артикулацијата на гласовите и ги проучува говорните органи на човекот
• Говорни органи

  • бели дробови
  • грклан и гласни жици
  • усна празнина
• Делови на усната празнина


  • горна вилица
  • долна вилица
  • предно (тврдо) непце
  • задно (меко) непце
  • ресичка
  • јазик
  • заби
  • горна усна
  • долна усна
• Видови гласови

  • уснени
  • забно-венечни
  • венечни
  • тврдонепчени
  • меконепчени
• Иако сите луѓе имаат ист говорен апарат, не постојат два јазика кои имаат ист гласовен систем
• Гласовни промени

  Настануваат при изговорот на согласките во низа
• Видови гласовни промени во македонскиот јазик

  • едначење по звучност
  • обезвучување на согласките на крајот од зборот
  • замена (редување) на гласовите
  • испуштање (елизија) на гласовите
• Едначење по звучност

  1. Кога во зборот ќе се најдат две согласки една до друга, различни по звучност

  2. Таквата комбинација на согласки не може да се изговори

  3. Едначењето се врши според втората согласка

  4. Звучната согласка станува безвучна или обратно
• Во правописот има неколку важни отстапки од едначењето по звучност
• Обезвучување на согласките на крајот од зборот

  1. Сите звучни согласки кога ќе се најдат на крајот од зборот ги изговараме безвучно

  2. Обезвучувањето е само во изговорот, не и во правописот
• За да се знае како да се напише зборот, треба да се членува
• Замена (редување) на гласовите

  1. Некои гласови се заменуваат со други

  2. Се случува кај согласките и самогласките
• Испуштање (елизија) на гласовите

  1. Карактеристично за самогласките

  2. Се случува и кај согласките
• Едначење по звучност е една од најкарактеристичните појави во македонскиот јазик
• Согласки според звучност

  звучни: Б, В, Г, Д, Ѓ, З, Ж, Ѕ, Џ

  безвучни: П, Ф, К, Т, Ќ, С, Ш, Ц, Ч, Х

  сонанти: Ј, Р, Л, Љ, М, Н, Њ
• Едначење по звучност

  1. Кога во зборот ќе се најдат две согласки една до друга, различни по звучност, тие се изедначуваат — или двете стануваат звучни или двете безвучни

  2. Едначењето се врши според втората согласка
• Едначење по звучност

  • звучна + безвучна = две безвучни (вра б +че = вра п че, г + безвучна = к (сне г +че = сне к че), д + безвучна = т (гра д +че = гра т че)

  безвучна + звучна = две звучни (с + звучна = з (го с +ба = го з ба), т + звучна = д (сва т +ба = сва д ба))
• Едначење по звучност при префиксација

  Едначењето по звучност се бележи и кога зборовите се префиксираат, односно кога префиксот завршува со звучна согласка, а зборот започнува со безвучна (зад + скрие = затскрие, над + превар = натпревар, под + свест = потсвест, пред + чувство = претчувство, без + куќник = бескуќник, из + чезне = исчезне)

  Префиксите може да се удвојат (оддава, раззелени, оттука, поттикне) или да исчезне едната согласка (одамна, бесмислен, бесмртен, исели, исече, расели, расече, расони)
• Исклучоци од едначење по звучност

  • „б" не се едначи (себство)

  „в" воопшто не се едначи (овца, вторник, мравка, бевте, читавте, Славка)

  „г" не се едначи (бегство, другпат)

  „д" не се едначи пред наставките -ски, -ствен, -ство, -ствува, и пред ц на граница на основата и множинската наставка -и

  „т" во сложенки со број што завршува на -т

  Звучни согласки кога се членуваат именки од ж.р. што завршуваат на согласка

  Кај некои имиња и зборови од туѓо потекло (Вашингтон, Хабсбурговци, Хонгконг, Фејсбук, гангстер, нокдаун, питбул, дисбаланс, постдипломски)