de Verlichting

• Wetenschappelijke Revolutie

  17e eeuw
• De Renaissance

  • Stimuleert kritisch denken
  • Gaat vaak ten koste van religie (al is men nog steeds religieus)
  • Onderzoek buiten religie
  • Geen volledige onderwerping aan de kerk
• Wetenschappelijke Revolutie

  • Empirisch onderzoek: onderzoek op basis van waarneming
  • Observeren, experimenteren, redeneren
  • Vooruitgang o.a. op medisch en technisch gebied
• De kerk was tegen de vooruitgang van de wetenschap


  Verliezen grip op de mens en de waarheid
• Copernicus

  • Bestudeerde de ruimte
  • Aarde staat niet centraal, maar de zon
  • Aarde draait om de zon heen
  • Publiceerde zijn boek De revolutionibus orbium coelestium vlak voor zijn dood
• Galilei

  • Bewijst dat Copernicus gelijk heeft
  • Gebruikt betere telescopen
  • Moet voor de kerkelijke rechtbank verschijnen
  • Trekt zijn ideeën in – levenslang huisarrest i.p.v. doodsveroordeling
• Oorzaken van de Wetenschappelijke Revolutie


  • Ontdekkingsreizen: toename van kennis van de wereld
  • Ambachtelijke technieken: meer controle over de natuur en behoefte aan precieze metingen
  • Humanistische tekstanalyse: meer kennis over de Grieken en Romeinen
  • Rationalisme van Descartes: nieuwe kennis door logisch denken
  • Empirisme van Locke: nieuwe kennis door waarneming
• Hierdoor ontstaan nieuwe inzichten: Newton en de natuurwetten / religie wordt meer individueel / mensen moeten zelf kunnen kiezen wat ze geloven
• Verlichting

  Bevrijding van de mens uit de onmondigheid waaraan hij zelf schuldig is
• Middeleeuwen: Denken ondergeschikt aan geloof en traditie (dogmatiek)
• Verlichting

  • Wetenschappelijke methoden toepassen op de samenleving
  • Verlichters menen dat alles met het verstand verklaard kan worden
  • De nieuwe kennis zal bijdragen aan de vooruitgang van de samenleving
• Centrale vraag Verlichting

  Zijn tradities, religie en de bestaande machtsverhoudingen wel redelijk?
• Het gezag van kerkelijke en wereldlijke leiders werd in twijfel getrokken
• Verdraagzaamheid op religieus gebied (andersdenkenden niet bestrijden)
• Macht

  Moet ontleend worden aan het volk (sociaal contract)
• Trias Politica

  Scheiding van de machten in een staat
• Ouders moeten meer zorg aan opvoeding besteden (zie ook: Rousseau)
• Onderwijs moet voor elk kind beschikbaar zijn (zij moeten zelf kunnen oordelen)
• Verbreiding van kennis (onderzoekers gaan samenwerken – Encyclopedie)
• Droit Divin

  • Absolute vorsten aan de macht die hun macht ontlenen aan God
  • Geen verantwoording afleggen aan parlementen
  • Een opstand tegen de vorst is een opstand tegen God
• Sociaal contract

  • Idee van John Locke
  • Doel: voorkomen van oorlogen tussen vorst en burgers of burgers onderling
  • Burgers staan deel vrijheid af in ruil voor bescherming van hun leven, bezit en vrijheid (de natuurrechten)
  • Als de overheid dit niet doet mag de regering afgezet worden
• Sociaal contract volgens Rousseau


  • Een contract tussen de mensen en iedereen gehoorzaamt aan de Algemene Wil
  • Burgers staan vrijheid af aan de staat, deze moet dan de Algemene Wil van de samenleving vertegenwoordigen
  • Het volk is soeverein (o.a. door directe democratie)
• Trias Politica van Montesquieu

  • Wetgevende macht: Nieuwe wetten opstellen
  • Uitvoerende macht: Besturen door middel van uitvoering van wetten
  • Rechtsprekende macht: Uitvoering van wetten toetsen aan de wet
• Economisch liberalisme van Adam Smith


  • De economie van een staat moet gebaseerd zijn op een vrije markteconomie
  • In plaats van een overheid die met importtarieven en exportsubsidies de eigen economie beïnvloed (mercantilisme), moet er sprake zijn van vrijhandel en weinig bemoeienis van de overheid (economisch liberalisme)
  • Rationeel eigenbelang: Ieder mens werkt hard voor zichzelf (vrije concurrentie)
  • Hierdoor groeit de economie en welvaart voor iedereen (de 'invisible hand' leidt tot een goed product voor een redelijke prijs)
• Verspreiding van Verlichte ideeën

  Zowel in de privésfeer als in het publieke domein werden de nieuwe ideeën besproken
• Privésfeer

  • salons
  • koffiehuizen
• Salons

  Bijeenkomsten in het huis van meestal een vrouw uit de bovenste bevolkingslaag
• Publieke domein

  • toneel
  • boeken
  • tijdschriften
  • bibliotheken
• Vorsten moeten rekening houden met de publieke opinie

  De verspreiding van Verlichte ideeën zorgde voor een publieke opinie
• Steeds meer mensen nemen kennis van de ideeën en hebben kritiek op vorsten en andere bestuurders
• Publicaties van Verlichtingsideeën worden goed in de gaten gehouden en soms verboden
• Censuur op redevoeringen en publicaties
• Veel werd uitgegeven in relatief tolerante landen: Engeland en de Republiek
• Bijna heel Europa heeft absolute vorsten
• De Verlichting zorgt voor nieuwe ideeën en zelfs revoluties
• Vorsten behouden niet altijd meer de absolute macht
• Verlichte vorsten

  • Vorst behoudt alle macht
  • Vorst houdt rekening met het volk: alles vóór het volk, niets dóór het volk!
• Verlichte vorsten

  • Frederik de Grote van Pruissen
  • Catharina de Grote van Rusland
• Europese kolonisten en de Verlichting

  Gedurende de 18e eeuw komen meer kolonisten in aanraking met de Verlichting
• Ideeën van de Verlichting

  • Volkssoevereiniteit (Locke en Rousseau)
  • Natuurlijke rechten (Locke)
  • Trias Politica (Montesquieu)