rzeczowe

• Formy korzystania z rzeczy

  wałasność, posiadanie, ograniczone prawa rzeczowe
• zasadniczy podział

  rzeczy ruchome i nieruchome.

  Rzecz ruchoma to taka, której położenie można zmienić bez naruszenia jej istoty. Rzeczy nieruchome to grunty i rzeczy trwale z nimi

  związane.
• Ograniczone prawa rzeczowe

  prawa o ściśle określonej treści na rzeczy stanowiącej własność innej osoby

  1. Wolności ( służebności) – prawa uprawniające do korzystania z cudzej rzeczy(właściciel musi znosić działania innych): prawo do przejazdu, wypasu, przegonu zwierząt
  2. Ciężary realne – spełnianie określonych świadczeń właściciela gruntu na rzecz uprawnionego - pańszczyzna
  3. 3. Użytkowanie – używanie cudzej rzeczy i pobieraniu z niej pożytku ( wdowa w dobrach oprawnych)
  4. Zastaw – prawo wierzyciela na rzeczy należącej do dłużnika w celu zabezpieczenia jego wierzytelności
• Własność - definicja

  1. Definicja pozytywna własności – wymienia uprawnienia
  2. Definicja negatywna własności – wskazuje, że właściciel może czynić wszystko na co zezwalają mu ustawy. Definicja Bartolusa de Saxoferrato : „ Własność jest prawem do pełnego rozporządzania rzeczą zmysłową, jeśli ustawa tego nie zakazuje”
• Własność - ochrona własności

  Ochrona własności – proces petytoryjny ( sąd ustala tytuł prawny)

  Skarga wydobywcza ( rei vindicatio )– uprawnionym do jej wniesienia jest właściciel rzeczy przeciwko jej posiadaczowi)

  • Skarga negatoryjna ( actio negatoria) – przysługuje właścicielowi gdy ktoś utrudnia mu swobodne korzystanie z rzeczy
• Elementy posiadania

  Corpus – fizyczne dzierżenie rzeczy

  Animus – wola władania rzeczą jak swoją
• Ochrona posiadania

  proces posesoryjny, sąd ustala okoliczności stanu faktycznego a nie bada tytułu prawnego
• Własność w prawie rzymskim

  1. juryści nie sformułowali negatywnej definicji własności, gdyż treść prawa własności ujmowali od strony uprawnień właściciela: ius possidendi (prawo posiadania rzeczy), ius fruendi (prawo korzystania i pobierania pożytków) oraz ius disponendi (prawo rozporządzania rzeczą).
  2. własność to prawo do rzeczy bezwzględne, obejmujące pełnię możliwości korzystania z niej i rozporządzania nią.
  3. prawo to jest jednolite i niepodzielne, przysługujące tylko jednej osobie.
  4. oddzielało prawo własności od posiadania (animus, corpus)
• Własność w epoce feudalnej

  1. w średniowieczu zatarła się wyraźna dystynkcja między własnością a posiadaniem
  2. Ludy germańskie każde władztwo nad rzeczą traktowały jako swoiste prawo do niej. (nie odróżniali posiadania od własności)
  3. Posiadaczem, a zarazem właścicielem nieruchomości był każdy, kto w jakikolwiek sposób korzystał i pobierał z niej pożytki, czy to w sposób bezpośredni(uprawianie gruntu) czy pośredni(pobieranie pożytków)
• Własność podzielona

  1. Szkoła bolońska podtrzymywała koncepcję jednoczesnego posiadania tej samej rzeczy przez co najmniej dwie osoby.
  2. Posiadaczowi bezpośredniemu przyznali tylko Possesio naturalis, a więc corpus, czyli władztwo sprawowane w czyimś imieniu.
  3. Natomiast posiadacz pośredni posiadał Possesion civilis a więc animus czyli samą wolę posiadania rzeczy dla siebie.
  4. Uprawnienia posiadacza bezpośredniego nazwano własnością podległą, użytkową(dominium utile).
  5. Posiadaczowi pośredniemu przyznano z kolei własność zwierzchnią (dominium directum).
• Własność podzielona w kodeksach nowożytnych

  1. Konstrukcja własności podzielonej występowała w Landrechcie pruskim oraz w ABGB.
  2. Code Civil z 1804 jako pierwszy kodeks państwa liberalizmu gospodarczego nie znał już własności podzielonej.
  3. W Księstwie Warszawskim tą konstrukcję prawną zniósł dekret grudniowy z 1807r. który pełną własność ziemi użytkowej przyznał szlachcie. Odtąd chłop tylko dzierżawcą, aby zapobiec konfliktom proces uwłaszczania chłopów – nadania im ziemi na własność
• własność alodialna

  własność nie poddana ograniczeniom, ale oddana jednostce we władztwo indywidualne i pełne

  przeciwieństwo beneficjum czy lenna.
• Prawo własności w państwie liberalnym

  1. w Kodeksie Napoleona powrócono do rzymskiej konstrukcji własności. Od tego czasu własność została ponownie ujęta jako pełne i nieograniczone władztwo osoby nad rzeczą. Kodeks posłużył się negatywną definicją prawa własności
  2. Niemiecki BGB podobnie jak kodeks Napoleona akcentował indywidualistyczny, podmiotowy i bezwzględny charakter własności.
• Doktryny prawa własności w XIX i XX wieku

  1. własność prawem „świętym i nietykalnym”.
  2. Pierwsza poł. XIX w. była okresem w którym idea wolności jednostki górowała nad zasadą równości
  3. W drugiej poł. XIX w. postawa skrajnie liberalna zanika
  4. Koncepcja liberalnego państwa prawa poszerzona o nurt socjalny,
  5. wysunął on ideę wspomagania jednostki przez państwo, gdyby nie była ona w stanie poradzić sobie z niezawinionymi przez siebie trudnościami, a także państwo miało ją wspierać w realizacji własnych celów życiowych.
  6. Czołowym przedstawicielem tego nurtu w Niemczech był Robert von Mohl.
• Przełom XIX i XX wieku - doktryna prawa własności

  1. wzrost nierówności społecznych i częściową pauperyzację europejskiego społeczeństwa.
  2. Nowe podejście do prawa własności zawierały: myśl społeczna Kościoła katolickiego, koncepcja solidaryzmu społecznego Leona Duguita, doktryna socjalistyczna
• doktryny prawa własności - myśl społeczna kościoła katolickiego

  1. Encyklika Rerum Novarum Leona XIII z 1891r. Papież podkreślił w niej, z jednej strony że człowiek ma prawo do prywatnego posiadania i własności, a nawet uznał, że pierwszą podstawą, na której należy oprzeć dobrobyt ludu, jest nietykalność własności prywatnej.
  2. Kościół jednak widział w swej nauce potrzebę „dostrajania własności prywatnej do potrzeb ogółu”.
  3. Idea zawarta w ustawe RFN z 1949 „ Własność zobowiązuje. Używanie własności winno zarazem służyć dobru ogólnemu” – pierwszy raz użyta idea socjalizacji prawa własności
• koncepcja solidaryzmu społecznego Leona Duguita - doktryna prawa własności

  uznał że własność nie jest prawem podmiotowym jednostki, ale

  społeczną powinnością. Jeśli się ją ignoruje to państwo ma podstawę do zastosowania środków przymusowych.
• doktryna (prawa własności) socjalistyczna

  1. w doktrynie marksistowskiej własność została uznana za wyłączne źródło niesprawiedliwego podziału klasowego, wobec czego planowane stworzenie systemu komunistycznego, miało doprowadzić do całkowitej likwidacji własności prywatnej.
  2. Edward Bernstein wysunął koncepcję parlamentarnej i pokojowej drogi do ustroju socjalistycznego, doceniał ideę osobistej odpowiedzialności ekonomicznej człowieka jako gwarancję jego wolności. ( Dopuszczał własność prywatną)
• Ograniczenia prawa do własności

  1. prawo bliższości
  2. prawo sąsiedzkie
  3. ordynacje i fideikomisy
  4. wywłaszczanie
• prawo bliższości

  1. celem było utrzymanie w nieumniejszonej postaci własności rodowej.
  2. Ograniczało ono właściciela w prawie swobodnego rozporządzania dobrami rodowymi(nieruchomościami).
  3. Przyznawało krewnym trzy uprawnienia w razie podjęcia przez właściciela decyzji o zbyciu dóbr rodowych: a) prawo udzielania zgody na alienację b) prawo pierwokupu c) prawo odkupu (tzw. retraktu)
• Prawo sąsiedzkie

  należy do najstarszych ograniczeń prawa własności. Właściciel musiał albo zaniechać pewnych czynności

  przy korzystaniu z rzeczy, albo tolerować działania innych osób na swojej nieruchomości ( prawo kobylego pola, łowienie ryb)
• Ordynacje i fideikomisy

  1. ustanowienie ordynacji lub fideikomisu polegało na tym, że wyłączano pewne dobra ziemskie spod ogólnych norm prawnych i nadawano im specjalny status.
  2. Wyłączenie tego rodzaju dóbr spod normalnego obrotu prawnego oznaczało, że nie mógł być on przedmiotem sprzedaży, darowizny czy zastawu.
  3. Nie mógł być także dzielony. Przechodził w całości w spadku na następcę w linii męskiej (XVII w.).
  4. w dawnej Polsce utworzenie ordynacji wymagało zgody sejmu.
  5. Przepisy o fideikomisach przewidywał Landrecht pruski i ABGB.
  6. Zniósł je Code Civil
• Wywłaszczenie

  1. od średniowiecza wywłaszczenie stosowały komuny włoskie, które przedkładały interes publiczny nad prywatny.
  2. Glosatorzy dopuszczali wywłaszczenie bez przyczyny i bez odszkodowania, ale zastrzegli to prawo wyłącznie dla cesarza.
  3. Od XVI w. Doktryna odeszła od tego poglądu.
  4. Grocjusz oddzielił wywłaszczenie od konfiskaty majątku jako instytucji prawa karnego.
  5. Stopniowo wykształciła się praktyka, ze wywłaszczenie jest dozwolone dla celów użyteczności publicznej.
  6. W Polsce decyzję podejmował sejm a od 1591 komisja skarbowa
• Pierwotne sposoby nabywania własności

  Zawłaszczenie, połączenie, zasiedzenie
• Zawłaszczenie

  1. polega na objęciu w posiadanie rzeczy niczyich bądź przez objęcie w posiadanie rzeczy ruchomej.
  2. Aż do czasów nowożytnych utrzymało się prawo nadbrzeżne(ius naufragii), które pozwalało na zawłaszczenie rzeczy i rozbitków wyrzuconych na brzeg.
  3. W 1580r. Stefan Batory wyraził postępowe stanowisko w tej sprawie.
• Połączenie

  występuje m.in. w przypadku zmiany działania prądu rzecznego, wskutek czego następuje powiększenie

  brzegu jednej posiadłości
• zasiedzenie

  pierwotne nabycie własności, oparte na pięciu przesłankach, które zostały określone w prawie rzymskim,

  a następnie przejęte przez średniowieczną naukę prawa kanonicznego i rzymskiego:

  1. res habilis rzecz którą można zasiedzieć
  2. titulus słuszny tytuł dający podstawę do wejścia w posiadanie rzeczy
  3. fides dobra wiara posiadacza
  4. posessio polegający na faktycznym władaniu rzeczą
  5. tempus czas potrzebny do zasiedzenia.
• zasiedzenie w średniowieczu

  Występowało w średniowieczu od czasów, gdy nastąpiło rozróżnienie między posiadaniem a własnością.

  Służyło ono stabilizacji stosunków własnościowych.

  Statuty Kazimierza Wielkiego przewidywały możliwość nabycia własności rzeczy ruchomej po 3 latach i 3 miesiącach, nieruchomości po upływie 30 lat

  prawo miejskie było surowsze.
• pochodne nabycie własności

  1. polega na przejściu prawa własności z dotychczasowego właściciela na inną osobę.
  2. nemo plus iuris ad alium transferre potest quam ipse haberet
  3. mogło nastąpić w drodze spadku, zawarcia umowy przenoszącej własność lub nadania przez władzę.
  4. następowało przez traditio
  5. czasami do przeniesienia własności nieruchomości potrzebny był wpis do specjalnych ksiąg (wpis konstytutywny).
  6. W przypadku innych porządków prawnych własność przenosiła już sama umowa zobowiązująca niezależnie od obowiązku wpisu(wpis deklaratoryjny)
• skarga spoliacyjna

  1. występowała w prawie kanonicznym, egzekucja nie mogła wyprzedzać wyroku sądowego, tj. duchowny pozbawiony urzędu musiał być do niego przywrócony przed osądzeniem. Biskup mógł odmówić odpowiedzi na oskarżenie i stawienia się przed sądem dopóty, dopóki nie zostało mu przywrócone posiadanie majątku i urzędu.
  2. Z czasem instytucja ta została rozciągnięta na osoby świeckie.
  3. Zwierciadło Saskie
• Istota i cel procesu peosesoryjnego

  cel: dążenie do likwidacji niedozwolonej samopomocy

  istota: roszczeń należy dochodzić nie gwałtem, ale na drodze prawa.

  Posiadacz może w przypadku pozbawienia go posiadania wystąpić z powództwem do sądu o jego przywrócenie. Wyróżniają go trzy zasadnicze cechy.
• cechy procesu posesoryjnego

  1. Ograniczony zakres kognicji sąd bada tylko dwie okoliczności:

  • stan ostatniego spokojnego nieprzerwanego posiadania
  • fakt naruszenia lub wyzucia z posiadania

  2. Tymczasowy charakter orzeczenia sądowego

  • w razie udowodnienia przez powoda obu przesłanek stanu faktycznego sąd orzeka o przywróceniu posiadania(restitutio ad integrum).
  • Spór o prawo jest rozstrzygany w procesie petytoryjnym, w którym pozwany staje się powodem, żądającym przyznania mu prawa do rzeczy

  3. Krótszy termin dochodzenia powództwa w porównaniu z innymi rodzajami roszczeń.
• Ochrona posiadania w polskim prawie ziemskim

  przebieg:

  1. Skargę do sądu grodzkiego w ciągu miesiąca od wyzucia z dóbr
  2. Urząd grodzki przeprowadzał w drodze wizji lokalnej śledztwo tzw. skrutynium, którego celem było ustalenie, na podstawie zeznań świadków, czy powód był posiadaczem spornych dóbr czy doszło do gwałtownego wyzucia z nich
  3. Po ustaleniu okoliczności sąd przywracał powodowi posiadanie dóbr
  4. Pozwany w ograniczonym zakresie, mógł zgłosić zarzuty petytoryjne i po przedstawieniu tytułu prawnego sąd był uprawniony do oddalenia roszczenia powoda o ochronę posiadania.
• polskie prawo ziemskie - podstawa prawna

  Konstytucja z 1543 r. o wyzuciu z dóbr

  zezwalała na podnoszenie zarzutów z tytułu prawa przez pozwanego. Zacierała się granica między procesem posesoryjnym a petytoryjnym. Ochrona posesoryjna była w dawnej Polsce mało skuteczna

  wobec słabości sądów oraz samowoli magnaterii i szlachty.
• Zastaw ze względu na sposób powstania

  1. zastaw dany – powstawał z woli zastawcy, mógł być umowny lub testamentowy ustanawiał go spadkodawca na części spadku na rzecz zapisobiorcy do czasu wykupienia zapisu przez spadkobiercę
  2. zastaw wzięty – powstawał wbrew woli zastawcy, wywodził się z samopomocy, jaka przysługiwała wierzycielowi wobec dłużnika, który zalegał z długiem, zastaw sądowy na podstawie wyroku w drodze egzekucji sądowej, zastaw ustawowy na podstawie ustawy
• Podział zastawu zw na przedmiot zastawu

  1. zastaw ruchomy – zabezpieczenie pożyczki na ruchomości zawsze połączone z jej dzierżeniem przez zastawnika, przejmuje ją na własność w razie niespłacenia pożyczki ( zastaw na upad)
  2. zastaw nieruchomy – późniejszy od ruchomego, zabezpieczeniem były nieruchomości, dochody z żup solnych, ceł, uposażenia i dochodu z urzędów, mógł być z dzierżeniem lub bez dzierżenia
• Podział zastawu nieruchomego

  1.Zastaw nieruchomy z dzierżeniem – zabezpieczenie pożyczki na nieruchomości

  a)zastaw użytkowy czysty (antychretyczny, antychreza) – pożytki z nieruchomości nie były zaliczane na poczet długu, 2 formy:

  zastaw na upad - niewykupiona w określonym czasie nieruchomość stawała się własnością zastawnika

  zastaw wieczny - termin wykupu nie był oznaczony, ograniczony jedynie terminem zasiedzenia

  b) zastaw do wydzierżenia (ekstenuacja) –zastawnik zaliczał pożytki z dóbr na poczet długu

  2. Zastaw nieruchomy bez dzierżenia (hipoteka)
• Hipoteka

  służy zabezpieczeniu kredytu w formie wpisu wierzytelności do księgi

  wieczystej.

  Hipoteka obciąża nieruchomość niezależnie od tego, kto jest jej aktualnym właścicielem.

  Kredyt hipoteczny był instytucją dość powszechnie stosowaną w stosunkach szlacheckich, zwłaszcza w okresie dynamicznego rozwoju gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej od XV do połowy XVII w. staropolską hipoteką rządziły następujące zasady:

  1. Jawności materialnej
  2. Jawności formalnej
  3. szczegółowości
  4. Pierwszeństwa
• jawność materialna hipoteki

  ustanowienie hipoteki dla jej ważności wymagało wpisu do księgi sądowej miejsca położenia nieruchomości, co oznaczało, że istniały tylko takie obciążenia hipoteczne, jakie ujawniono w księgach.
• jawność formalna hipoteki

  każdy zainteresowany mógł sprawdzić za opłatą, w księgach stan obciążenia nieruchomości, a

  w celu ułatwienia odnalezienia poszukiwanych informacji w księgach ziemskich prowadzono osobny dział, w którym

  dokonywano wpisów hipotecznych i umów przenoszących własność nieruchomości.