ogolne

• Stawonogi

  środowisko: wodne (wody słone i słodkie), lądowe, powietrzne,

  trzy podtypy: skorupiaki, szczękoczułkopodobne (pajęczaki), tchawkodyszne (wije, owady)
• OGÓLNA BUDOWA CIAŁA

  wspólny plan budowy,

  segmentacja,

  wyraźnie wyodrębnione tagmy - głowa, tułów, odwłok,

  metameria heteronomiczna,

  trójwarstwowe,

  dwuboczna symetria,

  jamę ciała wypełnia hemolimfa.
• ODNÓŻA

  wyrastają z boków ciała,

  odcinki połączone stawami,
• ODNÓŻA GŁOWOWE

  rola narządów zmysłów (czułki),

  pobieranie pokarmu (szczęki)
• ODNÓŻA TUŁOWIOWE

  narząd ruchu
• ODNÓŻA ODWŁOKOWE

  różne funkcje,

  • funkcje rozrodcze - narząd kopulacyjny
• MIKSOCEL

  powstaje w wyniku połączenia jamy pierwotnej z jamą wtórną,

  wypełnia przestrzeń między narządami wewnętrznymi.
• POKRYCIE CIAŁA STAWONOGÓW

  twardy oskórek - kutykula,

  wytwór leżącego jednowarstwowego nabłonka,
• OSKÓREK

  pancerz,

  stworzony z chityny, białek i lipidów,

  często wysycony solami wapnia - zwiększenie sztywności i wytrzymałości,

  praktycznie nieprzepuszczalny dla wody i gazów,

  szkielet zewnętrzny - od wewnątrz przyczepione mięśnie,
• • oskórek każdego segmentu zbudowany z twardych płytek połączonych miękką błoną,
  • umożliwia przemieszczanie segmentów względem siebie
• KARAPAKS

  grzbietowa część oskórka tworzy jednolitą, twardą okrywę głowotułowia (skorupiaki, pajęczaki)
• LINIENIE

  proces umożliwiający wzrost zwierzęcia,

  stary pancerz pęka, zwierzę wysuwa się z niego okryte nowym, miękkim oskórkiem,

  w krótkim czasie następuje szybki wzrost ciała, a następnie twardnienie oskórka,
• • śnienie dotyczy wszystkich części okrytych oskórkiem: powłoki ciała, jelit przedniego i tylnego oraz dróg oddechowych,
  • u części stawonogów linienie i wzrost zachodzą przez całe życie,
  • niektóre przestają rosnąć po osiągnięciu dojrzałości płciowej.
• • stawonogi nie mają wora powłokowo-mięśniowego,
  • mięśnie nie tworzą regularnej warstwy, dzielą się na odrębne grupy pełniące różne zadania,
  • mięśnie są zbudowane z tkanki mięśniowej poprzecznie prążkowanej
• • u większości owadów występują skrzydła,
  • nie są przekształconymi odnóżami tylko wytworami powłoki ciała,
  • powstają jako uwypuklenia nabłonka i oskórka
• NABŁONEK

  hipoderma,

  wytwarza oskórek zbudowany z chityny,

  oskórek jest kilkadziesiąt razy grubszy od nabłonka
• RUCH STAWONOGÓW

  ruch wiosłowy - wioślarki, sposób pływania umożliwiony przez odpowiedni zmodyfikowane odnóża,

  ruch ślizgowy nartniki, wykorzystanie napięcia powierzchniowego wody,

  ruch kroczący - gatunki przydenne, raki, kraby,

  gatunki lądowe - ruch kroczący, skakanie, bieganie,

  owady - aktywne latanie
• UKŁAD POKARMOWY

  trzy odcinki: jelito przednie, środkowe, tylne,

  gruczoły wytwarzające enzymy trawienne,

  pierwszy i ostatni wyściełany chitynową kutykulą,

  przednie: jama gębowa, gardziel, przełyk, czasami wole, żołądek,

  
  

  odnóża gębowe przy otworze gębowym,
• trawienie enzymatyczne

  jelito środkowe, do którego otwiera się gruczoł wątrobowo-trzustkow
• trawienie u owadów i wij

  pokarm jest rozkładany za pomocą enzymów wytworzonych przez gruczoły ślinowe otwarte do gardzieli,
• gruczoły ślinowe

  produkcja enzymów trawiących,

  przekształcone w gruczoły przędne - wytwarzanie nici do budowy kokonów,
• ODŻYWIANIE

  skorupiaki - roślinożercy, drapieżniki, padlinożercy, wszystkożerne, niektóre filtratory,

  pajęczaki - drapieżniki, łapią ofiary w sieci łowne lub aktywnie polują,

  wije - zależnie od gatunku, roślinożercy, mięsożercy, saprofagi (rozkładają martwą materię organiczną)

  owady - wszystkożercy
• UKŁAD ODDECHOWY

  wykształcenie różnych narządów do wymiany gazowej,

  skorupiaki - skrzela,

  organizmy lądowe - płucotchawki, tchawki

  larwy owadów - skrzelotchawki,

  wtórnie wodne - skrzela fizyczne
• płucotchawki

  prowadzą do nich przetchlinki,

  komory umiejscowione w odwłoku,

  zawierają cienkie, ułożone równolegle blaszki z krążącą hemolimfą,

  między blaszkami przepływa powietrze
• tchawki

  pajęczaki, owady, wije,

  silnie rozgałęzione rurki docierające do wszystkich komórek ciała,

  najcieńsze rozgałęzienia - tracheole,

  w sąsiedztwie narządów wymagającej dużej ilości tlenu tchawki rozszerzają się i tworzą cienkościenne worki powietrzne,

  system tchawek zapewnia wymianę gazową i efektywny transport gazów oddechowych.
• skrzela fizyczne

  duże pęcherze powietrza atmosferycznego,

  wciągane pod wodę podczas nurkowania,

  umiejscowione w pobliżu przetchlinek,

  umożliwiają oddychanie stawonogów wtórnie wodnych pod wodą,

  w miarę zużywania tlenu, pęcherz absorbuje gaz z otaczającej wody i usuwa do niej dwutlenek węgla,
• UKŁAD KRWIONOŚNY

  otwarty,

  hemolimfa wylewa się z naczyń do jamy ciała,

  ruch hemolimfy jest zapewniony przez rytmiczne skurcze serca,

  serce otoczone workiem osierdziowym,

  serce posiada ostia, zaopatrzone w zastawki, którymi hemolimfa dostaje się do wnętrza
• • hemolimfa jest odprowadzana do jamy ciała przez tętnice
  • zbierana z niej przez naczynia żylne,
  • wprowadzana do worka osierdziowego
• kolor hemolimfy

  bezbarwna lub żółta - brak barwników oddechowych (tlen dociera do tkanek systemem tchawek)

  niebieska - hemocyjanina,

  czerwona - hemoglobina
• tracheole

  najcieńsze rozgałęzienia,

  wypełnione płynem dzięki czemu dyfuzja gazów miedzy tkankami a otaczającymi tchawkami zachodzi efektywniej
• UKŁAD NERWOWY

  najprostszy: zwoje nadprzełykowe i podprzełyfkowy, obrączka okołoprzełykowa,

  
  

  od zwoju pod przełykowego odchodzą dwa pnie nerwowe, zlewające się w brzuszny łańcuszek nerwowy,

  
  

  wiele ma bardziej scentralizowany układ nerwowy
• brzuszny łańcuszek nerwowy

  we wszystkich segmentach tworzy zwoje segmentalne, połączone spoidłami poprzecznymi
• • u licznych gatunków pajęczaków zwój nadprzełykowy, podporze łykowy i brzuszny łańcuszek zlewają się ze sobą, tworząc masę okołogardzielową
• NARZĄDY ZMYSŁÓW STAWONOGÓW

  na ogół bardzo dobrze rozwinięte, zróżnicowane,

  fotoreceptory - oczy (proste lub złożone),

  chemoreceptory - narządy smaku i węchu: czułki, odnóża blisko otworu gębowego,

  mechanoreceptory - włoski czuciowe, czułki, narządy słuchu/tympanalne, narządy równowagi
• OCZY

  proste: reagują na natężenie światła,

  złożone: wytwarzają obraz mozaikowaty (suma obrazów powstałych z poszczególnych ommatidiów), złożone z dużej ilości ommatidiów,
• ommatidie

  jednakowe, ciasno upakowane elementy wytwarzający obraz mozaikowaty
• włoski czuciowe

  reagują na dotyk, ciśnienie wody lub powietrza
• narządy tympanalne

  rejestrują dźwięki,

  znajdują się zazwyczaj przy odnóżach,

  cienkie, kutykularne błony,

  rozpięte w specjalnych jamkach pancerza
• UKŁAD WYDALNICZY

  przekształcone metanefrydia - pęcherzyk i kanał wydalniczy, zakończony otworem wydalniczym,

  nazwa narządów zależy od ich lokalizacji

  • gruczoły czułkowe - u podstawy czułków (skorupiaki),
  • gruczoły szczękowe - okolice szczęk (skorupiaki),
  • gruczoły biodrowe - przy nasadach odnóży krocznych (pajęczaki),
• cewki Malpighiego

  ślepo zakończone, rurkowate uwypuklenia przewodu pokarmowego,

  wyrastają na granicy jelita środkowego i tylnego,

  zbierają zbędne produkty przemiany materii z jamy ciała i przekazują do przewodu pokarmowego,

  usuwane przez otwór odbytowy z niestrawionymi resztkami pokarmu