Geschiedenis

• Antwerpen werd de belangrijkste handelsmetropool
• Brugge was een concurrent van Antwerpen
• Door verzanding werd Brugge onbereikbaar voor schepen, waardoor de inwoners naar Antwerpen verhuisden
• Brugge werd steeds armer
• Antwerpen groeide uit tot een succesvolle handelsstad
• Wat was er nodig om als stad uit te groeien tot een handelsmetropool?

  • Ligging: toegang tot zee EN het binnenland
  • Lokale afzetmarkt
  • Tolerante overheid die handel stimuleert
• Verstorende factoren voor een handelsmetropool

  • Oorlog/ geweld
  • Ziektes
  • Pech
• Vernieuwingen in de handel tijdens de vroegmoderne tijd

  • Jaarmarkten als belangrijkste ontmoetingsplaatsen
  • De beurs (eerst alle producten mee, nu alleen stalen en bestellen - voordeel: handel op één plaats)
  • Handelscompagnieën (naamloos vennootschap verkoopt aandelen met recht op doorverkoop - consument krijgt percentage van de winst)
  • Nieuwe betaalmiddelen (eerst munten, nu wisselbrieven - eerste banken voor uitbetalen wisselbrieven en overschrijvingen)
• Tot einde 18de eeuw bestond er een standenmaatschappij in het Ancien Regime: Clerus / Adel / Derde stand
• Geprivilegieerde standen

  Clerus en adel waren vrij van persoonlijke- en grondlasten, en bezaten gronden (belastingen innen, ...)
• Hoe werd de stand bepaald?

  • Geboorte
  • Sociale situatie
  • Rechten en plichten
• De clerus

  • Belangrijkste functies kerk
  • Grootste deel inkomen
  • Criteria: geestelijkheid en vroomheid
• De adel

  • Niet zomaar, door bijvoorbeeld geboorte, uitoefening hoog ambt (= ambtsadel), of adeldomsbrief (enkel koning kon die verlenen)
  • Bepaalde functies met daarbij horende machtspositie: hoogste officiersposten, belangrijkste ambten
  • Mooi inkomen, interessante pensioenen
• De derde stand

  • Betaalden belastingen
  • Burgerij: handelaars, bankiers, ondernemers, geldspeculanten, ...
  • Boeren
  • Ambachtslui: handwerklieden die zich verenigden in ambachten volgens specialisatie
  • Arbeiders
• Factoren die sociale mobiliteit mogelijk maakten in het Ancien Regime

  • Boer had persoonlijke vrijheid maar bleef verbonden aan heer door belastingen
  • Vergaren groot roerend vermogen (handelaars en ondernemers trouwen met adel)
  • Opleiding (betere organisatie/ centralisatie → meer werknemers, ambtenaren, nodig)
• De sociale verhoudingen veranderden door demografische en economische veranderingen, zoals inflatie
• Gevolgen voor de elite

  • Adel verloor aan invloed (koningen deden meer beroep op ambtenaren)
  • Hoge adel: paraderende hofadel (afhankelijk gunsten koning)
  • Lage adel: langlopende pachten die boeren moesten betalen, dus verarmen
• Gevolgen voor de derde stand

  • Burgerij: profiteren van commerciële expansie en prijsinflatie, rijker dan adel, drager kunsten en wetenschappen, koningen kozen hen als medewerkers
  • Handwerkers: kloof tussen meesters en gezellen, meesters maakten meesterschap erfelijk dus gezellen geen sociale promotie
  • Groot deel bevolking was dagloner en had geen vast inkomen + laag loon, sociale achteruitgang en tegenstellingen
• Gevolgen voor boeren en landbewerkers

  • Nood aan meer grondstoffen en meststoffen → akkerlanden omheinen → grotere opbrengst
  • Kleine boeren migreren naar stad, willen ambt uitoefenen (lukte wel of niet)
• De tijd was gunstig voor de kapitaalkrachtige groepen, maar de sociale orde in de derde stand bleef grotendeels ongewijzigd, terwijl zij wel alle lasten moesten dragen zonder inspraak te krijgen
• De Franse Revolutie volgde
• Factoren die aan de basis lagen van het humanisme

  • Bloei steden in late middeleeuwen zorgde voor mentaliteitsverandering
  • Op scholen kwam er ook andere kennis dan enkel godsdienstige
  • Onderzoeken los van de kerk
  • Toenemende handelscontacten
  • Teksten uit oudheid (vertaalfouten of niet volledig) - daarom tekstkritiek
• Humanisme


  Geestelijke en zelfstandige ontplooiing van de mens, met de klassieke oudheid als voorbeeld
• Belangrijkste kenmerken van het humanisme

  • Enthousiasme voor de klassieke oudheid (verzamelen en bestuderen geschriften, tekstkritiek)
  • Kritisch ten aanzien van mens en maatschappij (twijfelen aan overgeleverde kennis)
  • Nieuw mensbeeld: antropocentrisme (mens centraal)
  • Nieuw opvoedingsideaal: studia humanitatis (niet enkel goddelijke centraal, maar het menselijke)
• Invloed van het humanisme op de wetenschap

  • Nieuw wereldbeeld (twijfel aan Bijbel en kerkvaders, willen waarnemen, onderzoeken, hypotheses opstellen)
  • Nieuwe wetenschappelijke methodes: empirisme (inductief, op basis van waarneming) en rationalisme (deductief, op basis van redenering)
  • Ontwikkeling van verschillende wetenschappen (cartografie, geneeskunde, biologie)
• Het humanisme leidde tot de uitvinding van de boekdrukkunst, omdat er veel communicatie nodig was om de nieuwe ideeën te verspreiden
• Mechanisme


  Onderworpen aan wiskundige wetten
• Empirisme


  Inductieve methode, baseren op wat we kunnen waarnemen, experimenten uitvoeren
• Rationalisme


  Deductieve methode, baseren op eigen verstand en redeneringen, "Je ogen kunnen je bedriegen"
• Verschillende versies christelijke waarheid die elkaar beconcurreerden, dus godsdienstoorlogen
• René Descartes: '"Ik twijfel, dus ik denk, dus ik ben."'
• Overige wetenschappen

  • Cartografie (bolvormige aarde weergeven op plak vlak)
  • Geneeskunde (secties van menselijke lijken + bloedsomloop)
  • Biologie (planten systematisch weergeven + microbiologie)
• Wetenschappelijke revolutie
• Humanisme

  Leidde tot de uitvinding van de boekdrukkunst, veel communicatie nodig om nieuwe wetenschappelijke kennis te verspreiden
• Boekdrukkunst

  Papier (goedkoper dan perkament) en metaal gegoten letters (fouten makkelijk corrigeren)
• Religieuze verdeeldheid
• Redenen waarom christenen zich in de 15-16de eeuw afscheidden van de katholieke kerk

  • Angst voor de dood en de hel
  • Wantoestanden in de kerk
  • Het humanisme
• Lutheranisme

  Confrontatie met de dood, alleen het geloof brengt redding, enkel het gezag van de bijbel
• Evolutie van het lutheranisme

  1. 1517: 95 stellingen bekendgemaakt

  2. 1520: excommunicatie

  3. 1521: rijksban

  4. 1555: Augburgse godsvrede
• Calvinisme

  Predestinatieleer, onafhankelijke houding van kerk t.o.v. de staat, strakke kerkelijke organisatie