Caso vasco

• Antecedentes: Dende época medieval, as provincias vascas mantiveron dentro da coroa de Castela primeiro e logo na Monarquía española un status especial e particular (privilexios forais) como son a fidalguía universal, sistema fiscal propio, institucións administrativas e xurisdicionais específicas, aduanas internas, restricións das obrigas militares, limitación do poder real… Os mesmo privilexios tiñan Navarra. Estes non foron eliminados nos Decretos de Nova Planta
• Así, o desenvolvemento da revolución liberal vai supoñer un forte impacto nos territorios vascos debido a súa pretensión de uniformizar a administración e economía. A partir do 1833 este problema vaise agravar. O estalido da primeira guerra carlista, en contra dos principios liberais, vai supoñer a disputa entre as súas concepcións políticas: centralismo ou foralismo.
• No Convenio de Vergara (1839) acordarse respectar os privilexios. No 1841 apróbase a Lei Paccionada no cal Navarra deixa de ser reino para converterse en provincia especial que mantiña a súa autonomía fiscal e administraba, sendo un éxito dentro da defensa do foralismo ao manterse os seus particularismos.
• Cara o nacionalismo: O fin do conflito carlista no 1876 e a supresión definitiva dos foros vascos provocou un sentimento de frustración nos sectores tradicionalistas, que mantiveron viva a reivindicación de conseguir a reintegración foral plena.
• Ao mesmo tempo, tiña lugar o desenvolvemento dunha rápida industrialización que potenciou as transformacións sociais e económicas nas provincias vascas. Ambos procesos foron considerados polos tradicionalistas como unha ameaza para a supervivencia dos valores, a cultura, os costumes e as tradicións vascas.
• Neste contexto xurdiu un pensamento nacionalista, fortemente conservador, independentista e belicoso encabezado por Sabino Arana. Educado na tradición carlista, baseaba a súa ideoloxía na crenza da liberdade inmemorial dos vascos fronte aos demais pobos. Ante a abolición dos privilexios e o perigo de desvasquización, Arana defendeu a independencia dos territorios vascos, unidos nunha nova entidade política que denominou Euskadi.
• No 1882, Arana comezou a elaborar as súas propostas nacionalistas. Estas reafirmáronse no 1894, cando se creou en Bilbao unha sociedade que defendía o restablecemento dos dereitos e costumes vascos, así como a independencia de Euskadi.
• Esta nova entidade política, formada por todos os territorios vascos, incluída Navarra, debía basear o seu goberno nun lema (Deus e leis antigas), unha bandeira (a ikurriña), unha lingua (o euskera) e un inimigo (os maketos: inmigrantes españois chegados aos territorios vascos pola industrialización). En consonancia, para Arana os elementos definitorios da nova nación eran a raza vasca, o catolicismo, os foros, o euskera e o folclore tradicional.
• Foi Arana tamén o fundador, no 1895, o Partido Nacionalista Vasco (PNV). Tras a morte de Arana no 1903, o PNV completou a súa organización baixo a dirección de Ángel Zabala precisando os seus estatutos no 1906. A partir de 1898, os nacionalistas vascos presentáronse ás eleccións, logrando os primeiros éxitos sendo Sabino Arana elixido deputado provincial por Biscaia, ao ano seguinte chegaban ao Concello de Bilbao e no 1907 lograban a súa alcaldía.
• O principal marco de acción política do partido era o propio País Vasco e centraba os seus esforzos electorais no control dos Concellos e das Deputacións, sobre todo de Biscaia, onde tiñan presenza e forza; mais non tomaban parte nas eleccións xerais españolas.
• Ademais da penetración das institucións vascas, o nacionalismo suavizou o discurso inicial de Sabino Arana quen nos últimos nas das á vida amosou certa renuncia ás súas teses mais independentistas para impulsar a transformación do PNV nun partido nacionalista con obxectivos autonomistas
• No ano 1913, o PNV pasou a denominarse “Comunión Nacionalista Vasca” e, co fin de atraer á burguesía ó campo nacionalista, o novo partido amosou unha postura de moderación, presentándose como un partido de orde.
• A Comunión obtivo os seus primeiros grandes éxitos electorais nos anos 1917 e 1918 cando por primeira vez se presentou ás eleccións xerais, nas que acadou 6 dos 7 escanos de Biscaia En 1923 foron suprimidos as organizacións políticas vascas, só se permitiron actos culturais ou folclóricos En 1930 as tendencias uníronse de novo no PNV, partido que será hexemónico no País Vasco na II República.