Farma - działanie niepożądane leków

• G. Kuschinsky: '"Gdy zapewnia się, że dany lek nie powoduje żadnych efektów niepożądanych, pojawia się uzasadnione podejrzenie, że jest on również pozbawiony działania podstawowego."'
• Działanie niepożądane leku


  Szkodliwe i niezamierzone działanie leku występujące przy zastosowaniu dawek terapeutycznych (nie przekraczając dawki toksycznej) i zgodnie ze wskazaniami
• Każdy lek podany w dawce terapeutycznej może powodować działania niepożądane
• Działanie niepożądane


  Pojęcie względne - działanie niepożądane w jednej chorobie może być pożądanym w innej
• Niejednokrotnie trudno jest rozgraniczyć działanie niepożądane od działania toksycznego leku
• Farmakosologia


  Nauka o działaniach niepożądanych leków
• Współczynnik terapeutyczny


  Indeks terapeutyczny = DL50/DE50
• DL50


  Dawka leku wywołująca śmierć 50% badanych zwierząt
• DE50


  Dawka leku wywołująca efekt farmakologiczny u 50% zwierząt
• Współczynnik terapeutyczny


  Wskazuje na bezpieczeństwo stosowania leku - im wyższy, tym większa rozpiętość między najniższą dawką leczniczą, a najniższą dawką toksyczną i jednocześnie tym większe bezpieczeństwo stosowania leku
• Przyczyny występowania działań niepożądanych


  • Ze strony leku
  • Leżące po stronie pacjenta
  • Zależne od lekarza prowadzącego farmakoterapię
• Czynniki po stronie pacjenta wpływające na występowanie i nasilenie działań niepożądanych

  • Wiek
  • Płeć
  • Czynniki genetyczne
  • Szybkość metabolizowania leków
  • Wrodzone niedobory niektórych układów enzymatycznych
  • Choroby towarzyszące
  • Niewydolności narządowe
• Farmakologiczny podział działań niepożądanych

  • Typu A (augmented)
  • Typu B (bizarre)
  • Typu C (chronic)
  • Typu D (delayed)
  • Typu E (end of therapy)
  • Typu F (failure of therapy)
• Działania niepożądane typu A


  Zależne od dawki - wynikające z mechanizmu działania lub toksyczne, pojawiające się po ostrym przedawkowaniu
• Działania niepożądane typu B


  Niezależne od dawki - reakcje alergiczne, nadwrażliwość na drodze "nieimmunologicznej"
• Cechy reakcji alergicznej na lek

  • Pojawiają się u osób predysponowanych
  • Są powodowane przez nawet bardzo małe dawki leku
  • Wywołują ograniczone spektrum objawów klinicznych
  • Są poprzedzone ekspozycją na lek
  • Ustępują po odstawieniu leku
  • Towarzyszy im obecność eozynofili we krwi i tkankach
• Podział reakcji alergicznych wg Gella i Combsa


  • Typ I (IgE-zależne)
  • Typ II (cytotoksyczne)
  • Typ III (zależne od kompleksów immunologicznych IgG/IgM)
  • Typ IV (opóźnione, zależne od limfocytów T)
• Działania niepożądane typu C


  Zależne od przewlekłego stosowania leku
• Działania niepożądane typu D


  Opóźnione w czasie - działania kancerogenne, teratogenne
• Działania niepożądane typu E


  Wywołane odstawieniem leku
• Działania niepożądane typu F


  Brak skuteczności terapii - antybiotyki
• Rodzaje działań niepożądanych leków - w zależności od narządu uszkadzanego

  • Hepatotoksyczne
  • Nefrotoksyczne
  • Ototoksyczne
  • Neurotoksyczne
  • Kardiotoksyczne
  • Mielotoksyczne
  • Alergizujące
  • Miotoksyczne
  • Teratogenne
  • Embriotoksyczne
  • Karcynogenne
  • Mutagenne
• Określenia częstości występowania działań niepożądanych leków


  • Bardzo często
  • Często
  • Niezbyt często
  • Rzadko
  • Bardzo rzadko
  • Częstość nieznana
• toksyczne


  uszkadzające układ nerwowy
• Kardiotoksyczne


  uszkadzające serce
• Mielotoksyczne


  uszkadzające szpik kostny
• Alergizujące


  wywołujące odczyny uczuleniowe
• Miotoksyczne


  uszkadzające mięśnie szkieletowe
• Teratogenne


  wywołujące uszkodzenie płodu
• Embriotoksyczne

  powodujące śmierć płodu lub zarodka
• Mutagenne


  powodujące powstawanie mutacji genetycznych (w komórkach somatycznych i/lub rozrodczych)
• Określenia częstości występowania działań niepożądanych leków stosowane w informacji o leku (ulotki przylekowe, ChPL)

  • Bardzo często
  • Często
  • Niezbyt często
  • Rzadko
  • Bardzo rzadko
  • Częstość nieznana
• Bardzo często


  1 przypadek na 10 i częściej
• Często


  Rzadziej niż 1 przypadek na 10, ale nie rzadziej niż 1 przypadek na 100
• Niezbyt często


  Rzadziej niż 1 przypadek na 100, ale nie rzadziej niż 1 przypadek na 1000
• Rzadko


  Rzadziej niż 1 przypadek na 1000, ale nie rzadziej niż 1 przypadek na 10 000
• Bardzo rzadko


  Rzadziej niż 1 przypadek na 10 000
• Częstość nieznana


  Nie można ustalić częstości występowania na podstawie dostępnych danych
• Polekowe zaburzenia psychiczne
• Polekowe zaburzenia psychiczne


  • Senność, upośledzenie sprawności psychofizycznej
  • Działanie uzależniające
  • Omamy, urojenia
  • Działanie lękotwórcze
  • Zaburzenia popędu płciowego